„ამის გამგონე მინდიას მაუწყლიანდის თვალები, ვეღარასა ჰშველს ალუდას, გულზედ გადიწყვის მკლავები,“ რადგან ხევისბერმა ბერდიამ საზარელი და ბოროტი განაჩენი გამოუტანა მართალ ალუდას: „მოკვეთილ იყოს, სხვა ქვეყნის ცა–ღრუბლის შანამზირები!“ და მიუსია მთვრალი ბრბო და არა ბრძენი თემი. შეეძლო ბერდიას ეს ამბავი ხატობის შემდეგ სათემოდ გამოეტანა და გამოერკვიათ, მაგრამ, ალბათ, შეეჭვდა, მხარს არ დაუჭერდნენ, უსამარლო განაჩენის აღსრულებისთვის კი მთვრალი ბრბო მისწრებაა: „შასმულებ ხევსურთ შვილებმა მაიმარჯვიან ფარები, უნდა სცენ ქეთელაურსა, კაპასად ჟღერენ რვალები.“ უყურებს ამას მინდია და ვერ ეხმარება ალუდას. ალბათ, შემდეგ სინდისის ქენჯნაც ჩაახშო და არც თავშესაფარი მისცა, დროებით მაინც. ვაჟა აღარ გვიმჟღავნებს ალუდას და მისი ოჯახის შემდგომ ბედს, მაგრამ მინდიამ და სხვებმაც ხომ იცოდნენ, რომ უეჭველ სიკვდილზე გაუშვეს იგი მოხუც დედასთან, უმწეო ცოლთან და პატარა შვილებთან ერთად: „ვის მასწყენია სიცოცხლე, გზას ის ვინ გაუდგებისა? წინ მიდის მგზავრი, მიჰკვალავს, ხუთიც უკვენა ჰყვებისა. სიმშილით შაწუხებული მთას ღმუის ჯოგი მგლებისა.“ უფრო ადრე მინდიამ მუცალს მარჯვენა მოაჭრა. აქაც შეცდა. ბოლომდე ვერ სწვდება ალუდას სიმაღლეს, მხოლოდ რიგითი ვაჟკაცი ჰგონია: „ადვილ ნუ იტყვით ვაჟკაცზე, არა ვარგაო, იმასა! ხელი ალუდას მიართვის: - წაიღ, მიაკარ ქავადა!“ ხატობაში, ალუდას განკვეთისას, ცრემლიც მოადგა თვალზე ბოროტი განაჩენის გამო, მაგრამ ბოლომდე ვერც ახლა ესმის ყველაფერი: „- მუცალის მარჯვენა არი, მიზეზი ხევსურთ რჩევისა, - წყრომით იტყოდა მინდია, - მიზეზი იმათ წყევისა; მე მივუტანე ალუდას, ფერი დავადევ წყენისა; რომ არ მიიღო ალუდამ, სიღრმე ვაჩვენე ხევისა.“ არც ალუდას უთხოვია ვინმესთვის თანადგომა, არც თემი დაუწყევლია. დამორჩილდა მართალი სასჯელს: „ჯვარს არ აწყინოთ, თემს ნუ სწყევთ, ნუ გადიქცევით ცეტადა!“ „გაწირეს მგზავრთა სამუდმოდ წყალი და მიწა თავისა. შტერად დამდგარან მთის წვერნი, ისმის ხვივილი ქარისა. გადვიდნენ, ქედი გადავლეს, თხრილი აღარ ჩანს კვალისა. ერთი მაისმა შორითა მწარე ქვითინი ქალისა.“ უყურებს ამას მინდია, გაიგო მისმა სულმა უმწეო ქალის ქვითინი, ალუდას თავის მობრუნვაც დაინახა, შეხვდა მათი თვალები ერთმანეთს: ალუდასი – სევდით სავსე, უბოროტო და მინდიასი – უმწეო და დარცხვენილი: „ერთხელ მაუნდა ალუდას, ერთხელ მობრუნვა თავისა“ ალბათ, დახარა მინდიამ მზერა, ვერ გაუძლო და მთებივით შტერად დამდგარა მინდიაც. აქედან იწყება მისი ტანჯვა: როგორც ჩანს, ჯერ სინდისისგან გაიქცა, შემდეგ ღმერთისგან და მოხვდა კიდეც ქაჯების ტყვეობაში. უმისოდ გაიარა თორმეტმა შობამ და აღდგომამ: „მიდის დრო, განვლო მრავალმა აღდგომამა და შობამა.“ დროის ამგვარი აღწერა პოემაში პირდაპირი მინიშნებაა მინდიას სულიერ ტყვეობაზე. ეკლესიის გამოცდილებიდან ცნობილია, როგორ იტანჯებიან ეშმაკეულები: ხან თვითმკვლელობაზე ფიქრობენ და ხან ლოცვაზეც დადიან. ზუსტად ასე დახატა ვაჟამ მინდიას მდგომარეობა: „მაგრამ მინდიას ტყვეობას არ ექნა დასასრულია, გული დაუდნო მონებამ, ამოსვლას ლამობს სულია.“ „ეშველათ, ბევრჯელ ხატ-ღმერთსა მხურვალედ შაჰვედრებია. ბოლოს სთქვა: “თავსა მოვიკლავ, ასეთს სიცოცხლეს სჯობია!”“ მინდიას ტყვეობის ამგვარი აღწერიდან გამომდინარეც უნდა ვიფიქროთ, რომ აქ სულიერ და არა ფიზიკურ ტყვეობაზეა საუბარი. ქაჯი ხომ იგივე ეშმაკია და ესეც ამის მიმანიშნებელია. უმძიმესია სულიერი ტანჯვა, ფიზიკურზე ბევრად მძიმე, თვითმკვლელობების აბსოლუტური უმრავლესობის მიზეზი... და მინდიამაც გადაწყვიტა თავის მოკვლა, საშუალებაც მოძებნა – გველის ხორცი. მინდიას, როგორც ყველა ეშმაკის ტყვეობაში მყოფს, ეშმაკისავე ზემოქმედებით, საღმრთო სიბრძნე გველად ეჩვენება. ვნებით შეპყრობილი ადამიანისათვის საღმრთო მცნებები ხომ საზიზღარია და მომაკვდინებელი ჰგონია. ეკლესიის სწავლებიდან ცნობილია, რომ მაცდურები ადამიანებზე უკეთ იცნობენ მას და ადამიანთა საზიანოდ იყენებენ: „იცოდა, გველსა ჰხარშავდენ, იმასა სჭამდენ ხშირადა.“ ბოლო წამამდე, ჰიპნოზში მყოფი მინდია ფიქრობს, რომ ჭამს გველს, მომაკვდინებელ შხამს, ამ დროს კი, თურმე, ეზიარება ჭეშმარიტების ნათელს: „აიღო ერთი ნაჭერი, ზიზღით ქურდულად შეჭამა და ამ დროს მოწყალეს თვალით ტყვეს გადმოხედა ზეცამა.“ „შეიგნო, ჭამა გველისა ქაჯთაგან იყო ზმანება. სიბრძნე აჩვენეს გველადა, რომ ჰზიზღებოდა საჭმელად, თუმც „შენც ჭამეო, მინდიავ“, არა ზარობდენ სათქმელად.“ და... გახდა მინდია „ბრძენი, ვითარცა გველი და უმანკო, ვითარცა მტრედი“: „და ამ დროს მოწყალეს თვალით ტყვეს გადმოხედა ზეცამა: ახალად სული ჩაედგა, ახალი ხორცი აისხა, გულის ხედვა და თვალების, როგორც ბრმას და ყრუვს, გაეხსნა.“ „მხოლოდ ბოროტმა მის გულში ვერ მოიკიდა ფეხია.“ შეიცნო მინდიამ წუთისოფლის სიცრუე, უკვე ბოლომდე გაიაზრა ალუდას სიდიადეც, რასაც მანამდე ვერ ხვდებოდა და განაჩენის ბოროტებაც. უსამართლობა კი არა – ბოროტება. იგრძნო პასუხისმგებლობაც განაჩენის აღმსრულებელი თემის წინაშე, ერთი მხრივ, მისი მფარველობა და, მეორეს მხრივ, ცოდვიდან დახსნა. ამიტომ დადის მინდია ჩაფიქრებული, ნაღვლიანი და დაღვრემილი მაშინაც კი, როცა სხვები ილხენენ და ღრეობენ: „დაღვრემილს წელზე ხმალი ჰრტყავ, მხარ-იღლივ ფარი ჰკიდია,“ შედარებისთვის: „ალუდა ქეთელაურ“–ში მინდიას პირველი აღწერა ძალიან ჰგავს „გველისმჭამელ“–ში მის პირველ პორტრეტს: „შატილს მინდიაც მოიდა ზერდაგით რვალიანითა, წელზე ნარტყამის ფრანგულით, მკლავითა ფარიანით.“ „იწყინა, შუბლი დაკეცა ნაოჭით ზარიანითა.“ ორივე პოემაში მინდია ჩნდება შეიარაღებული და დაღვრემილი. ეს იყოს დამატებითი არგუმენტი ორი მინდიას და ორი ხევისბერი ბერდიას იდენტურობისა. მინდიას დაღვრემილობა „ალუდა ქეთელაურში“ ალუდას უკავშირდება. ამიტომ ვფიქრობ, რომ „გველისმჭამელშიც“ ალუდაა მინდიას დაღვრემილობის მიზეზი – ალუდა, რომელმაც ღვთის მცნება დაიცვა – „გიყვარდეს მტერი შენი“ და ამისთვის დასაჯეს. განბრძნობამდე ეს სასჯელი მინდიას სინდისს ტანჯავდა, განბრძნობის შემდეგ კი ეს მისმა მთელმა არსებამ სრულყოფილად გააცნობიერა. ჩემის აზრით, ეს ალუდასადმი ჩადენილის შინაგანი გაცნობიერება გახდა მისი განწმენდის, ქაჯთა ტყვეობიდან დახსნის, საფუძველი. ამ ცოდნამ და საღმრთო მადლმა მთელი მისი ცხოვრება სრულად შეცვალა, ერთის მხრივ: „ამისგან მისი ცხოვრება ძალიან დაცარულია“ ცხოვრობს როგორც თითქმის ასკეტი, ოჯახსაც მოკრძალებულად აცხოვრებს, და მეორე მხრივ, ხედავენ მის გამორჩეულობას: „კრებაში ერთი ვინმე სჩანს სახე-მკრთალი და მშვიდია, როგორც თაფლს მწერი, ეხვევა იმას მცირე და დიდია“ „გვითხარი რამე, ღვთის მადლსა, ერთი ქართული გზიანი.“ მაგრამ როგორც კი საქმე თქმაზე მიდგება: „არავინ უსმენს, არქმევენ ამგვარს მის რჩევას ბოდვასა.“ მოკრძალებული ცხოვრების წესი, მატერიალური გაჭირვება, ცოლის საყვედურები (მზიას გადმოსახედიდან, არცთუ უსაფუძვლო) და თემის მისდამი ბრიყვული დამოკიდებულება. ეს ყველაფერი დევს სასწორის ერთ მხარეს და ნიჭი, რაც მას აქვს – მეორე მხარეს. ღირს ეს ნიჭი ამად. ითმენს მინდია ყველაფერს და „მაინც ღმერთს ჰმადლობს, მაინცა, საღამოსა და დილასა.“ როგორც ყველა რჩეულის შემთხვევაში, თემი სარგებლობს იმ სიკეთით, რასაც მინდიასგან ღებულობს, მაგრამ თავათ არ უნდა არაფრის მოკლება. ჩვეულებრივ ადამიანებს ყოველთვის აქვთ პრეტენზია, რომ მათაც იმდენი ესმით, რაც რჩეულებს, თუმცა ამისთვის ღვაწლის გაწევა არ სურთ. ჩალხიაა ამის ტიპიური მაგალითი: „ჩალხია ეტყვის კრებასა: “მიკვირს ეგ თქვენი ფიქრია, წინავაც ბევრჯელ გითხარით, ეხლაც იმასვე ვიტყვია: ენა თუ ჰქონდეს ხე-ქვათა, ჩვენც რად არ გაგვიგონია? ჩვენს სატყუებლად მინდიას სიცრუე მოუგონია. ჩვენც მისებრ კაცნი არა ვართ, ჩვენც ყურები გვსხავ, მგონია?!“ ეს ხომ მარტო ჩალხიას აზრი არაა, ასე ფიქრობს თემიც და, რაც ძალიან საოცარია, ბერდიაც. ბერდია – თემის სულიერი წინამძღოლი, ვისაც, წესით, უნდა ესმოდეს მინდიასიც და ალუდასიც, მაგრამ იქ ალუდას ვერ გაუგო: „- ტყუილად სცდები, ალუდავ, ტყუილად იცვეთ პირსაო...“ აქ მინდიასი არ ესმის: „გამოერკვია ფიქრიდან, როცა ბერდია ეტყოდა: „რად არ ყურს გვიგდებ, მინდიავ, ნეტავ რისათვის სტირია? ეს არც კი მიკვირს შენგანა, არც სხვისგან გასაკვირია - ერთს წამში ცხრაჯერ შასცვალო გლოვა-ტირილზე ლხინია“.“ პასუხი გაეცი, თავი იმართლეო – ეუბნება. ბერდიამ, საღმრთო სიმართლის მცველის კი არა, მოსამართლის მანტია მოისხა. საინტერესოა მინდიას სიმართლის დამტკიცების ვაჟასეული გადაწყვეტა, რაც სრულად ემთხვევა სახარებაში აღწერილ ერთ შემთხვევას: ქრისტე ხილული სასწაულის ძალით უმტკიცებს უხილავს ურწმუნო ხალხს, ფარისევლებს, მწიგნობრებს, უხუცესებს და მღვდელმთავრებს. ის ჯერ ცოდვების მიტევებას აღუთქვამს ლოგინს მიჯაჭვულ ავადმყოფს და შემდეგ, ყველას თვალწინ, მყისიერად, სასწაულებრივად განჰკურნავს მას უკურნებელი სანისგან და ამით ამტკიცებს, რომ აქვს ცოდვათა მიტევების ძალმოსილება. „გველისმჭამელის“ ამ სცენაში მინდიაც თავის უხილავ ცოდნას, რასაც, ხშირად და იმ კონკრეტულ მომენტშიც, ეჭქვეშ აყენებს თემი, ამტკიცებს ხილული სასწაულით: მიუთითებს ქვებზე მჯდომ ჩიტებზე და უხსნის, რომ ერთი მათგანი მეორეს შვილების სიკვდილის ამბავს უამბობს და ესაა მინდიას ტირილის მიზეზი. ამ დროს კი, ყველას თვალწინ, უცაბედად კვდება ერთი ჩიტი. საოცრად მთავრდება ეს სცენა: „რომელი მოკვდა ორთაგან? ამის გაგება – რჯულია!“ მაგრამ მაიმც, მაინც: „ნუთუ ასეთი ცოდნაო იქნება კაცის ძალითა? დარწმუნდენ იმის ცოდნაში, საქმე წინ ედვა ყველასა, მაგრამ ნაგრძნობსა გულითა გონებით ჰშველენ ვერასა.“ არ უსმენს თემი მინდიას ხვეწნა–მუდარას: „სხვებსაც მას ურჩევს: „კაცებო, მოდით, ნუ ჰშვრებით ცოდვასა““ და აგრძელებს ჩვეულ ცხოვრებას, თავის მართლებაც მზადა აქვთ: „არავინ უსმენს, არქმევენ ამგვარს მის რჩევას ბოდვასა.“ მართალი კაცი, ალუდა, სიმართლისათვის მოიკვეთეს. ეს საშინელი, საერთო სათემო ქმედება სრულად მხოლოდ მინდიამ გააცნობიერა სულიერი ტანჯვის გზით, ქაჯების ტყვეობაში ყოფნით. ამიტომ გახდა იგი თემის ერთგვარი მფარველი: „ბევრჯელ მოუნდათ ლაშქრობა ლეკ-სპარსებ, ქისტებ, თურქთანა, გამარჯვებულნი მოდიან ხევსურეთს ვაჟნი მუდამა. ზღუდე გამაგრდა ქართლისა, მტერს შაუკერეს სუდარა. ერი თუ მტრის მძლეველია, მის მეტი არა უნდა-რა. მანამ მინდია ჰბელადობს, ხევსურებს არა უშავთ რა, ვეღარვინ ჰბედავს რჩოლასა, მყუდროობაა ყველგანა… ნეტავი იმას, ვისაც კი მადლიერი ჰყავს ქვეყანა.“ ბერდია, თავისი დანიშნულებისა და მდგომარეობის გამო, ვალდებული იყო ეცნო მართალი, მაგრამ გაწირა ალუდა, მინდიამ ვერ დაიცვა, თემმა კი სისრულეში მოიყვანა ბერდიას გამოტანილი განაჩენი. ამიტომ გამოდის, რომ, რაღაცნაირად, უხილავი განგებით, ბერდიას და მინდიას დაეკისრათ პასუხისმგებლობა თემზე. მაგრამ, ცხადია, ბერდია არ გამოდგება ამ საქმეში უსულგულობის გამო. ძაღლს უფრო მეტი აღმოაჩნდა ის, რაც ბერდიას უნდა ჰქონოდა: „- წაიღეთ, - ამბობს ბერდია, - ტოტი ურჯულოს ძაღლისა, არა ვართ ხევსურთ შვილები ყმანი ეშმაკის, ალისა. ძაღლს მიუგდიან საჭმელად ხელი მუცალის მკლავისა. პირი არ ახლო ქოფაკმა, მორთო ღმუილი ბრალისა. ხევის ბერ იტყვის ბერდია: - ხევსურნო, ნახეთ თვალითა: ძაღლი ძაღლის ძვალს არ სტეხსო, თქმულია იმავ თავითა.“ უკუღმართია ბერდია: ძაღლს შეჰბრალდა, ბერდიას – არა. იქ ვერ გაუგო ალუდას და არც აქ ესმის მინდიასი: რამდენიმე საათში თემის ბედი წყდება, გულმხურვალედ მლოცველი მინდია იტანჯება მოსალოდნელი უბედურების მოლოდინით, ის კი გაოცებული და გაოგნებულია, ვერ შეუვიდა მინდიას სულიერ ტანჯვას: „ასე მხურვალედ მლოცველი ვერ ნახა ვერა როდისა წინათ ბერდიამ, – ეს უკვირს: უფრო ტანჯვაა გლოვისა, ვიდრე გულ-დაწყნარებული წყალობის გამოთხოვისა.“ კიდევ უარესი, მზიას ბერდია მატერიალურ პლანში მისაბაძ მაგალითად მოჰყავს ხოლმე მინდიასთან კამათისას. წესით კი, ბერდია სულიერების მაგალითი უნდა ყოფილიყო მზიასთვის და მინდიას გვერდში მდგარიყო: „ბერდიას რამდენ შეშა აქვ, როგორს ცეცხლს ანთებს, ჰნახოდი“ როგორც ჩანს, გადაჰყვა ბერდია ხორცს, მზიასაც საცდურად ექმნა, მზია კი – მინდიას. ბერდიას ამგვარი მდგომარეობა გამორიცხავს მის სულიერ მფარველობას თემზე. მინდა შევჩერდე პოემის ორ ულამაზეს და უძლიერეს, სიმბოლიზმით სავსე ეპიზოდზე: ცოლ–ქმრის კამათი და მზიას სიზმარი. მინდიასა და მზიას კამათი იწყება გარემოს აღწერით: „ფრიალო კლდის თავს სახლი დგა, ცას ებჯინება ბანითა.“ ეს მინდიაა, ზენაარსს განდობილი, ცას მიბჯენილი, მაგრამ ერთი, სულ მცირე, არასწორი ნაბიჯი... არა, კიდევ უფრო მცირე – ნაბიჯის მეათედი და ციდან უფსკრულში ჩაჩეხვა, რაც, სამწუხაროდ, მოხდა კიდეც. „სახლზე კოშკია მიდგმული, შემურვილია ბოლითა.“ ეს კი მზიაა, მინდიას მიდგმული თავისი ცხოვრებისეული საზრუნავით და სამართლიანი მოთხოვნებით. „სახლზე კოშკია მიდგმული, შემურვილია ბოლითა, დღე-მუდამ შაძრწუნებული ჩაზეირების სროლითა. რა დაასვენებს საბრალოს, მინამდე ირგვლივ მტრებია, მინამდე შურის ძიება კაცის ტომს გულში სდებია, ნასროლი ტყვია მტრისაგან მკერდზე მრავალი სცხებია!“ მეორე მხრივ, ეს კოშკი თემიც არის, ამქვეყნიურ საზრუნავში ჩაფლული, ასევე მინდიას მიყრდნობილი, ასევე მინდიას იმედად მყოფი, მინდიათი დაცული უფსკრულისა და ტყვიისგანაც. მძიმე აღმოჩნდა შემურვილი კოშკი კლდის პირას მდგარი, ცას მიბჯენული სახლისთვის, მაგრამ იქ არ ეძებს მინდია მიზეზს, მზიას აბრალებს, როგორც ერთ დროს, ადამმა ევას დააბრალა: „თქვენგან მჭირს ჭირი უწამლო, უფალს თქვენგანა ვცოდია.“ „თქვენგან დავკარგე გონება, წმინდა გავყიდე რჯულია.“ მოკვდა მინდია სულიერად და ამას გლოვობს: „არა ღირს იმად – ვიგლოვო თვისი ცოდნა და ძალია, რომ ჩემთან ერთიც მათგანი, ბრიყვო, აღარსად არია?! არ უღირს, მკვდარმა იცოდეს თავის სიკვდილი, – მკვდარია, იგლოვოს თავისი თავი, თვის ყოფნა შესაზარია?“ მაგრამ ეს გლოვა არ ესმის არც მზიას: „ან შენ რა გიჭირს ისეთი, თავს რად იტკივებ ძალადა?“ და არც ბერდიას, თანაც უკვირს კიდეც: „რას ეხვეწები მაგდენსა, რა გაქვის შანაცოდები?“ აი, რა აქვს შენაცოდები და რას გლოვობს მინდია: მეორედ ჩაახშო მან საკუთარ თავში სინდისის ხმა, თან ამაში ღვთის შეწევნაც ითხოვა და ამიტომ „ლოცვაი მისი ცოდვად შეერაცხენ მას“(ფს.108–7) „დავიწყე თავის რწმენასთან მოქცევა მელაობითა.“ „ხვალ ორი მოვჭერ, და ასე გული ჩავიდევ ქვისაო, რომ სულ აღარა მეგრძნო რა, ძალაც ვითხოვე ღვთისაო.“ „თქვენგან დავკარგე გონება, წმინდა გავყიდე რჯულია.“ „ან აქ რა პირით ვიცოცხლო? თავს რით ვიმართლებ ღმერთთანა? ყველასთან შარცხვენილი ვარ - ცოცხლებთანა და მკვდრებთანა.“ მაგრამ ეს მხოლოდ მას ესმის, ამას მხოლოდ მისნაირი გაუგებს, მისნაირი კი – ალუდა, ყველასგან გაიწირა და მინდიაც იძულებულია, ბერდიასაც კი, მარტივ, მატერიალურ ენაზე აუხსნას, იქნებ რაღაცას მაინც მიახვედროს: „სხვა რამ საქმეა, ბერდიავ, ადვილ ვერ ვიტყვი იმასა: თავის მარცხს კაცნი ვერ ვიტყვით, ჩქარა ვიუბნებთ სხვისასა. ფულის პატრონნი, თუ იცი, ყველგან გაჰხსნიან ქისასა? ხვალ, ხვალე-ზეგავ გაიგებთ, მაცნე რო მოვა მთისასა.“ თვითონ კი: „სულ ბანზე იჯდის ღამითა, აშტერდებოდა ცასაო“ და ლოცულობს გულმხურვალედ, როგორღაც სასოწარკვეთილი: „დაემხო საჯარის წინა, როგორც მოჭრილი ცელითა ჯოყარი რამა, თუ ფიჩხი, შასაკონავი წნელითა. ლოცულობს თვალ-ცრემლიანი, აზრი არ ისმის ლოცვისა.“ მზიას სიზმარი ცოლ–ქმრის კამათის გაგრძელებაა. მზიას ესიზმრება ღვარცოფი, რომელსაც განურჩევლად მიაქვს ყველა და ყველაფერი. რა თქმა უნდა, აქ დინება წუთისოფელია, მატერიალური ყოფაა. მის სასტიკ მდინარებას მიჰყვება ყველა, რჩეულების გარდა, ასეთი რჩეულია მინდია და, გარკვეულ დრომდე, მისი ოჯახი. ამიტომ უყურებს ყველაფერ ამას მზია სამშვიდობოდან, მაგრამ ბოლოს მაინც: „მოასქდა ღვარი ზენაით, ლიბო მაჰგლიჯა ციხესა და შეურია ისიცა დაბლა არაგვის რიყესა. სახლიც წაიღო ჭერხოთურთ, გაგვიყოლია ჩვენაცა.“ ზენაით მომსკდარმა ღვარმა წაიღო სახლი, რომელიც ბანით ცას ებჯინებოდა, ანუ მინდია და წაიღო კოშკიც, ანუ მზია. სულიერი თვალსაზრისით უდიდესი სიზუსტითა აქვს ვაჟას გადმოცემული ეს აზრი: მზია ხედავს, რომ მინდია მათზე წინ მიაქვს წყალს. ე.ი. მათი ჩაძირვის მიზეზი მინდიას ჩაძირვაა. აქვე ჩანს, რომ ვაჟა არ ამტყუნებს მზიას: „გთხოვ, მაპატიო, მზიაო, რაც გლანძღე, გაგაბრაზია; რასაცა ჰხედავ ჩემს თავზე, ღირსი ვარ, სწორედ ახია,“ მაგრამ, როგორც ცხადში ვერ ხვდება მზია მინდიას წუხილის მიზეზს, ასევე სიზმარშიც ვერ დაინახა ის წამი, თუ როგორ წაიღო წყალმა მინდია, ანუ მზიასთვის ბოლომდე უცნობი დარჩა კატასტროფის მიზეზი. იგი ცდილობს თავი დააღწიოს მორევს, მაგრამ ეს უკვე შეუძლებელია, რადგან მისი არჩევანია ამსოფლიური ორომტრიალი: „სად მოხვალ? წადი, წყალს გაჰყევ, ბძანება არის ღვთისია!“ ცუდად აუხდა მინდიას წინათგრძნობა. მართლაც მოვიდა ომის მაცნე მთაში. არ დაიჯერა თემმა მინდიას უარი: „აწონ-დაწონეთ, ჯარი ხართ, ფიქრი შეკარით მთელადა. მე მარტო უნდა ვიომო, მიტომ გამოვედ ველადა; ან როდის საუკუნოდა მე ხალხმა გამაბელადა?!“ და კვლავ წინამძღოლად აირჩია. ახლაც არ ისურვა თემმა დაფიქრება, როგორც მაშინ, ალუდას განაჩენისას და შეცდა ისევ: „ორი დღე არის მთას იქით ომია, დიდი ვაება: მეტად სასტიკი ბრძოლაა, ვეფხვები ლომებს შაება“ (არ შეიძლება არ აღვნიშნო ამ პოემაშიც ვაჟას სიყვარულით სავსე დამოკიდებულება ჩვენი სისხლის მიერი ჩრდილო კავკასიელი ძმებისადმი, რომლებთანაც გარემოებათა ავბედითმა წყებამ, სამტროდ გადაგვკიდა –„ლომები ვეფხვებს შაება“) განივთებულა შატილში, საჯიხვეებში, მთებსა და მამა–პაპათა საფლავებზე ქვითინი, თოვლსა და ქარბუქში, მთელი ოჯახით გაგდებული, სასიკვდილოდ გამეტებული, ალუდას დედისა: „ნეტავ არ დასჭირდებაა ხევსურთა შენი შველაო?!“ ვეღარ გაუმკლავდა თემი მტერს, დასჭირდათ ალუდა, მაგრამ: „უჭირსთ და აღარსადა ჰყავ ლაშქარი მისაშველები.“ მინდია დამარცხდა, ვერ ზიდა ბოლომდე ტვირთი. მასთან ერთად დამარცხდა თემიც, ალუდას განაჩენი ხომ მათ აღასრულეს და შემდეგ მიივიწყეს კიდეც. უმძიმესია მინდიას ხვედრი: საკუთარი თვალით ხედავს მის მოიმედე ალმოდებულ სოფელს. ვეღარ გაუძლო, ცრემლად იქცა მინდია: „გაშრა, გაფითრდა, ცრემლი კი არ მოსდგომოდა თვალებში; სულ გულში ჩაგუბებულა და გაბნეულა მკლავებში.“ და ცრემლად და სისხლად დაეღვარა მშობლიურ მიწას. ჩვენ თვითმკვლელობას ნუ დავარქმევთ მის საქციელს, თუმცა ვაჟა, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან უყვარს მინდია, მაინც ასე ასრულებს პოემას: „მთვარემაც გადმოაშუქა საჯიხვეების სერითა და დააშტერდა თავის მკვლელს მოზარე ქალის ფერითა.“ რადგან ზუსტად იცის ვაჟამ: არ შეიძლება მართლის გაწირვა, სასჯელად უბრუნდება ხოლმე ერს. მას მინდიებიც ვეღარ უშველიან. ცალკ–ცალკე აღებული „ალუდა ქეთელაური“ და „გველისმჭამელი“ ხომ მსოფლიო მნიშვნელობის უდიდესი პოემებია. თითოეული მათგანიც იკმარებდა მისი ავტორის განსადიდებლად, მაგრამ ამგვარად გაგებული ეს ორი პოემა კიდევ უფრო მეტია და, ჩემის აზრით, ქრისტიანული აპოლოგეტიკის მსოფლიო ნიმუშად შეიძლება ჩაითვალოს. „გიყვარდეს მტერი შენი“– ამ მცნების დაცვისთვის დასაჯეს ალუდა. მართლის დასჯისთვის კი დაისაჯა თემიც, თუმცა სინანულსა და სულიერ ცეცხლში გამოვლილმა მეორე მართალმა გადაავადა ეს სასჯელი. ამ გადავადებით ღმერთმა თემს მისცა დრო სინანულისა, მაგრამ... ბევრია მსოფლიო ისტორიაში ამის მაგალითები. ჩვენს უახლოეს წარსულშიცაა მსგავსი შემთხვევები: მე–20 საუკუნის დასაწყისში გავწირეთ ერის მამად წოდებული ილია ჭავჭავაძე და მივიღეთ კიდეც სასჯელი: სასტიკი რეპრესიები; ფრონტისპირა ქვეყნებთან შედარებით, განუზომლად დიდი მსხვერპლი მეორე მსოფლიო ომში. ჩვენი გაღებული მსხვერპლი, მოსახლეობის ათი პროცენტი, არის მამაკაცები თვრამეტიდან ორმოც წლამდე, მაშინ როცა მეომარ ქვეყნებში დაიღუპა მოსახლეობის ყველა ფენის წარმომადგენელი: ქალი, ბავშვი, მოხუცებული. ეს სასჯელი რომ წმინდა ილია მართალთანაა დაკავშირებული, იქიდან ჩანს, რომ ის, რაც ილიამ მიზნად დაგვისახა „მამული, ენა, სარწმუნოება“, მისი მკვლელობის მერე, ზუსტად საპირისპიროთი შეგვეცვალა: „კოსმოპოლიტიზმი, ინტერნაციონალიზმი, ათეიზმი“. ეს სასჯელი დასრულდა მისი წმინდანად აღიარების შემდეგ, რაც საერთო ეროვნული სინანულის გამოხატულება იყო. მას მერე მოვიპოვეთ ეკლესიური და სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა, მაგრამ მალევე გაიწირა მეორე მართალი: ზვიადი და აქაც შეგვიცვალეს ზვიადის მიერ ნაჩვენები გეზი: ქრისტეს ნაცვლად, ბარაბას გზას დაადგა ერი. ეხლაც სასჯელის ქვეშ ვართ. სასჯელის შედეგებს კი ვხედავთ, მაგრამ ეროვნულ დონეზე მიზეზს ვერ ვაცნობიერებთ. და ბოლოს, ეს, შეიძლება, ბევრს არაფერს ნიშნავდეს, მაგრამ ჩემთვის სასიამოვნო დამთხვევაა: ვაჟამ „გველისმჭამელი“ დაწერა „ალუდა ქათელაურის“ დაწერიდან თორმეტი წლის გასვლის შემდეგ, მეცამეტე წელს: “მინდია ტყვედა ჰყოლია თორმეტს წელს თურმე ქაჯებსა.” „გველისმჭამელის“ გასაღები „ალუდა ქეთელაურში“ ძევს. ბადრი დანელია 551 339 227
| 
