ნომადი ბართაია

         თამარ მეფის განღმრთობასთან

                         დაკავშირებით

ქრისტიანულ სამყაროში მოხდა უპრეცედენტო რამ - თამარის ერთ-ერთმა ისტორიკოსმა - ჟამთა აღმწერელმა, მიწიერი არსება თამარ მეფე ზეციურ არსებად გამოაცხადა და მას, სამების გვერდით, მეოთხე წევრად მიუჩინა ადგილი.

ასევე განმღრთობილია თამარი ქართულ სახოტბო პოეზიაში:

მოვიტანოთ მაგალითები.

„ქართლის ცხოვრება“:

„მეცა ესრეთ ვიწყო ამის თამარისა, სამგზის სანატრელისა და სამებისაგან ოთხად თანააღზევებულისა, რომელი ეთეროან იქმნა ხელმწიფეთა შორის, რომლისა სახე და სახელი თუისსა ადგილსა სიტყუამან საცნაურ ყოს“ (ქართლის ცხოვრება“ 1959: 3).

„აქა კულა სამებისა თანა იხილვების ოთხებად თამარ“ („ქართლის ცხოვრება“ 1959: 25).

„მიუდგა თამარი განწმედილითა გონებითა და ტაძრისა ღმრთისა აღმსჭუალულისა სანთლითა სხეულისათა, მხურვალითა გულითა და განათლებულითა სულითა ტაბახმელისა ბეთლემ-მყოფელმან მუნშვა ძე, სწორი ღმრთისა, და უწოდა სახელი ახოვანისა მის მამისა თუისისა გიორგი“ („ქართლის ცხოვრება“ 1959: 56).

„თამარიანი“:

„გულო, აბა, მო, დაუსაბამო,

თამარ ვთქვა ნათლად და ძედა მისად.

მზეებრ სავანე, სულის სავანე,

თან-განმწყოდ ძისად, სწორად მამისად“ (ჩახრუხაძე 1979: 250).

„აბდულმესიანი“:

„ძე ადამისი მსგავსი ამისი

ვისცა ეხილვონ, მამცნონ, სად არი?

ღმერთმან სამოთხით მაგვცა სამ-ოთხით

ეთერ ბრწყინვალე, მზეებრ სადარი“ (შავთელი 1979: 265).

მეცნიერებაში არის ორი განსხვავებული მოსაზრება ამ სიტყვების აღქმასთან დაკავშირებით - ნაწილს პირდაპირი და მესიანისტური გაგებით ესმის ისინი და ნაწილს - მეტაფორულად.

თითქოს და ედიშერ ჭელიძემ, თავისი წერილებითა და გამოსვლებით, არაერთგზის მოჰფინა ნათელი ამ საკითხს და დაგვარწმუნა მის მეტაფორულად აღქმის სისწორეში, მაგრამ წლების მერე ისევ მოუწია მას ერთხელ დამტკიცებულის ისევ მტკიცება.

როგორც ჩანს, საბოლოოდ, მაინც ვერ შეთანხმებულან მეცნიერები ამ საკითხთან დაკავშირებით.

ჩვენ არ ვაპირებთ ახლა ამ პრობლემის ირგვლივ გაშლილი დისკუსიის სიღრმეში შეჭრას და არც აუცილებლად მიგვაჩნია იგი. ჩვენ მხოლოდ ედიშერ ჭელიძის რამდენიმე ციტატის მოტანით შემოვიფარგლებით, მისი ერთ-ერთი ბოლო წერილიდან - „გონი გონიერი“ (ჭელიძე 2011), სადაც ნათლად ჩანს, რომ ჩვენთვის საინტერესო სიტყვებს, გარდა მეტაფორულისა, სხვა გაგება არ მოეძებნება:

 „საქართველოში არასოდეს დასმულა საკითხი თამარის მეოთხე ჰიპოსტასობის ანთუ მისი სულიწმინდობისა და ღვთისმშობლის შესახებ, ისევე როგორც არც ეკლესიის მამებს გამოუთქვამთ ოდესმე აზრი სულიწმინდის მდედრულობის თაობაზე და არც სულიწმინდის სამომავლო განკაცების შესახებ ზეერეტიკულ მოძღვრებებს უჩენია მათთან სადმე თავი“ (ჭელიძე 2011).

„ეზოტერული მოძღვრების“ მიხედვით თამარი ყოფილა არა მეოთხე ჰიპოსტასი, არამედ უფრო მეტი - მესამე, ანუ იგივე სულიწმინდა კაცობრივად მოვლენილი ანუ განკაცებული“ (იქვე).

„თუ თამარიანის“ და          „აბდულმესიანის“ სიტყვებს პირდაპირი მნიშვნელობით გავიგებთ, თამარი უნდა დავსახოთ არა მხოლოდ სულიწმიდად, არამედ, აგრეთვე ძე-ღმერთადაც („მამის ძედ არი“, თამარ ვთქვა ნათლად და ძედა მისად“). მეტიც, იგივე თამარი, ამავე დროს უნდა ვაღიაროთ მამა-ღმერთადაც, რადგან პირდაპირაა თქმული, რომ იგი არა მხოლოდ „ნათლის ძეა“, არამედ თვითვეა ეს „ნათელიც“, რომელსაც ძე ჰყავს, ხოლო ძე ყოვლაწმინდა სამების წიაღში, ცხადია, მხოლოდ მამა-ღმერთს ჰყავს (კვლავ მოვიტანთ „თამარიანის“ ზემოდამოწმებულ სიტყვებს: „... თამარ ვთქვა ნათლად და ძედა მისად“)“ (იქვე).

„მაშ, პირდაპირი აღქმის შემთხვევაში შედეგად ვიღებთ წარმოუდგენელ ნონსენს, რომ თამარი არის სულიწმინდაც, და სულიწმინდის ანუ თავის „სავანეც“, ისე, როგორც თვითონვეა, ძე ღმერთიც და თავისი მამაც ანუ მამა-ღმერთიც და, ამავე დროს, თავიასი თავის ძეც“ (იქვე).

ბოლო ორი ციტატა ნათელი მაგალითია იმისა, თუ რა უაზრობამდე შეიძლება მიიყვანოს ვინმე ჩვენთვის საინტერესო სიტყვების პირდაპირი მნიშვნელობით გაგებამ.

ამგვარად, ედიშერ ჭელიძეს და, არა მხოლოდ მას, მიაჩნია, რომ თამარის განმღრთობი სიტყვები უნდა გავიგოთ არა პირდაპირი, არამედ მეტაფორული მნიშვნელობით.

დიახ, ედიშერ ჭელიძე, სრულიად ნათლად აყალიბებს თავის აზრს, ამ პრობლემასთან დაკავშირებით,  რომელიც მეტ არგუმენტებს არც საჭიროებს, მაგრამ თავს უფლბას მივცემთ ერთი მომენტზე გავამახვილო ყურადღება, რომელიც, ჩვენი აზრით, თუ არაფერს შეჰმატებს მეცნიერის მტკიცებულებებს, არც არაფერს დააკლებს.

გასაგებია, რომ თამარი უდიდესი სიყვარულით სარგებლობდა ხალხში, რაზეც ნათლად მეტყველებს თუნდაც ის, რომ საქართველოში ლამის ყოველი მეორე ქალი, სალოცავი, ხიდი თუ წყარო, თამარის სახელს ატარებს.

მაშინ, როცა ქალებს არავითარი პოლიტიკური უფლება არ გააჩნდათ, ქალის გამეფებამ და შემდეგ მისმა დიდმა საქვეყნო და ჰუმანურმა ქმედებებმა, რომლითაც მან გაუსწრო კიდეც ეპოქას, სიცოცხლეშივე შარავანდედით შემოსა მისი სახელი. იქმნებოდა მასზე ლეგენდები, უძღვნიდნენ ლექსებს და უმღეროდნენ მას არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ შორეულ ქვეყნებშიც.

და მაინც უცნაურად გამოიყურება ის, რომ ვინმეს მიწიერი არსებისთვის უფლის გვერდით მიეჩინა ადგილი თუ გაეღმერთებინა იგი და შემდეგ ვინმეს პირდაპირ გაეგოთ იგი.

ვფიქრობთ, ამ საკითხზე მსჯელობისას, მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ერთი რამეც - მაშინდელი მახლობელი აღმოსავლური სახოტბო პოეზიის მხატვრული აზროვნება.

 მახლობელ აღმოსავლეთში ამ დროს სალიტერატურო ენად გაბატონებული იყო სპარსული, რომლის გავლენაც დიდი იყო ქართულ ლიტერატურაზე. სწორედ მაშინ შემოვიდა ჩვენში სპარსული ლიტერატურის სხვადასხვა ჟანრის მსოფლიო მნიშვნელობის ისეთი უკვდავი ნიმუშები, როგორებიცაა: „ვისრამიანი“ (რომანტიკული), „შაჰნამე“ (საგმირო), „ქილილა და დამანა“ (დიდაქტიკური)...

არას ვამბობთ იმ სპარსულ ეპიკურ ტილოებზე, რომლებაც ვერ მოაღწიეს ჩვენამდე, მაგალითად, ონსორისა (XI) და ნიზამის (XII) პოემებმა, რომელთა ქართული თარგმანების არსებობაქართულ მწერლობაში, სხვადასხვა წყაროების მიხედვით,    ეჭვს არ იწვევს.

და აი, ამ დროს, შეუძლებელია, უცნობი ყოფილიყო ჩვენთვის ის დიდი სპარსული სახოტბო პოეზია, რომელიც უკვე განვითარების მწვერვალს იყო მიღწეული და სწორედ რომლისთვისაც არის დამახასიათებელი მაღალფარდოვანი გაზვიადებული რთული მხატვრულ-მეტაფორული აზროვნება.

სპარსულ პოეზიაში არის სამი სტილი: ხორასნული (X-XI სს.), ერაყული (XII-XV სს.) და ინდური (XVI-XVII სს.).

ხორასნული სტილი გამოირჩევა საყაროს პირდაპირი აღქმითა და პოეტური სისადავით, ერაყული -მაღალფარდოვანი რთული მხატვრულ-მეტაფორული აზროვნებით, ხოლო ინდური - სისადავესთან ერთად,  რებუსებამდე მისული რთული პოეტური აზროვნებით.

ერაყულ სტილი (XII-XV)

ცნობისთვის: ისლამურ სამყაროში მეფე ალაჰის აჩრდილად („ზელ-ე ალაჰ“) არის წარმოდგენილი დედამიწაზე,  დიახ, დედამიწაზე, რადგან ისლამური მოძღვრებით, ალაჰი ერთადერთია სამყაროში, მას ვერავინ გაუტოლდება და ვერავინ დაიკავებს მის გვერდით ადგილს.

ისტორიულად მეფე, სხვადასხვა ხალხებსა და ეპოქებში თუ როგორ იყო აღქმული, როგორც ღმერთთან გატოლებული არსება, ამაზე საუბრის გაგრძელება შორს წაგვიყვანდა. ჩვენ მხოლოდ კონკრეტული პირითა და ეპოქით ვიფარგლებით.

იქნებ, ამ პრობლემაზე მსჯელობისას, ყურადღების გარეშე არ დარჩეს სახოტბო პოეზიის მხატვრული აზროვნების თავისებურებანი, რაც გამოიხატება მის მაღალფარდოვან გაზვიადებულ მხატვრულ-მეტაფორულ აზროვნებაში.

   დამოწმებული ლიტერატურა:

ქართლის ცხოვრება“ 1959 - ქართლის ცხოვრება, ტ. II, ს. ყაუხჩიშვილის რედაქციით, 1959.

შავთელი 1979 - იოანე შავთელი, აბდულმესიანი, ქართული პოეზია, ტ. 1, თბილისი, 1979.

ჩახრუხაძე 1979 - ჩახხუხაძე, თამარიანი, ქართული პოეზია, ტ. 1, თბილისი, 1979.

ჭელიძე  2011 - ედიშერ ჭელიძე, გული გონიერი, ჟურნ. „სააღდგომო გამოცემა“, N 2, თბილისი, 2011.

ედიშერჭელიძე - წმ. თამარმეფისე.წ. მეოთხეჰიპოსტასობისადა "ბუნებითიღმერთობის" შესახებ

FRIDAY, 23 SEPTEMBER 2011 16:15 | ავტორი - daviti |   

"ქართლისცხოვრებაში" შემავალიძეგლებიდანგანსაკუთრებულყურადღებასიქცევსცნობილინაშრომი "ისტორიანიდააზმანიშარავანდედთანი", რომლისმიმართ, სარწმუნოებრივ-საღვთისმეტყველოგაგებით, ბოლოხანებშისერიოზულიგაუგებრობააღმოცენდა. საქმეეხებასაკითხსწმ. თამარმეფისე.წ. მეოთხეჰიპოსტასობისშესახებ. მიუხედავადიმისა, რომჩვენიშეხედულებააღნიშნულსაკითხზეწლებისწინჩამოვაყალიბეთდაარაერთსაჯაროთურადიოლექციაშიარსებითინაწილიმსმენელამდემივიტანეთკიდეც, მაინც, ზოგადადაცდაკონკრეტულადხსენებულიძეგლისხელახალიგამოცემისპერსპექტივაში, კვლავაცსრულიადაშკარააწამოჭრილიპრობლემისსაგანგებოგანხილვისაუცილებლობა.

წინდაწინაღვნიშნავთ, რომმიუხედავადზემორესაკითხისმრავალმკვლევართანგაჟღერებისა, არსებითადჩვენსწინაშეაორიგამოკვეთილი (ამასთან, ურთიერთმონათესავე) თვალსაზრისითამარისთითქოსდა "ბუნებითიღმერთობის" შესახებ.

პირველი "კონცეპტუალურიეგზეგეზისი" (შეგვიძლიაასევუწოდოთ) აღნიშნულპრობლემაზე, ჩანს, ყალიბდებოდა XX ს-ის 60-70-იანწლებშიდაბოლოსიგიასეიქნაფორმულირებული:

"ვისაც "ისტორიანიდააზმანიშარავანდედთანი" დაკვირვებითწაუკითხავს, იგიუთუოდმიაქცევდაყურადღებასმემატიანისთუნდაცორფრაზას. პირველი: "აქაკულასამებისათანაიხილვებისოთხებადთამარ, მისწორებულიდააღმატებული" [ქართლისცხოვრება, ტ. II, 1959 წ., გვ. 25]. როგორცხედავთ, თამარიგამოცხადებულიაქრისტიანულისამების - მამა-ღმერთი, ძეღმერთი, დასულიწმიდა - მეოთხეწევრად. მეორე: "მიუდგათამარიგანწმენდილითაგონებითადატაძრისაღმრთისააღმსჭუალულისასანთლითასხეულისათა, მხურვალითაგულითადაგანათლებულითასულითატაბახმელისაბეთლემ-მყოფელმანმუნშვაძე, სწორიძისაღმრთისა..." [იქვე, გვ. 56]. აქკითამარიგათანაბრებულიაღმრთისმშობელთან, ლაშა-გიორგიკიიესოქრისტესთან" (ქართულიმწერლობა, ტ. 5, თბ. 1988, გვ. 5).

აღნიშნულითვალსაზრისისავტორ-გამომთქმელნიდაუყონებლივახდენენ "ისტორიათადააზმათა" ზემომოტანილისიტყვებისკატეგორიულშეფასებას:

"ორთოდოქსულიქრისტიანულიშეხედულებით, მემატიანისროგორცპირველი, ისემეორეგანცხადება უსაშველომკრეხელობაა (ხაზიაქაცდაქვემოთაცჩვენია, ე.ჭ.), მაგრამრატომღაც "ისტორიანისადააზმანის" ავტორსამისიარეშინია. გაბედულადდააშკარადამბობსიმას, რაც, წესისთანახმად, მართლმორწმუნექრისტიანმაფიქრადაცარუნდაგაივლოს" (იქვე, გვ. 6).

ამრიგად, ხსენებულიძეგლისავტორს, ზემორეეგზეგეზისისკვალობაზე, უყოყმანოდმიეკუთვნება "უსაშველომკრეხელობა".

ისმისკითხვა: ეს "უსაშველომკრეხელობა" ხსენებულიშეფასებისავტორთათვისმხოლოდ "ისტორიათადააზმათა" დამწერისპირადიაზრია, თუმასუფროფართოდიაპაზონიაქვს?

გვიპასუხებენ:

"თამარისსამებისმეოთხეწევრადგამოცხადებადაჩვილილაშა-გიორგისიესოქრისტესთანმისწორებანაწილიაქართულიმესიანისტურიიდეისა" (იქვე, გვ. 6).

მითითებული "მესიანისტურიიდეა" იქვეაგანმარტებული, როგორც ერისარსებობისდათვითგადარჩენისსაფუძველი, რაცმხოლოდიმასნიშნავს, რომზემორე "უსაშველომკრეხელობა" მთელიქართველიერისრაობისგანმსაზღვრელიყოფილა.

როგორიიყო საქართველოსეკლესიისმიმართება აღნიშნულმესიანურიდეასთან, რაცზემომოტანილიერთმნიშვნელოვანიშეფასებით, ორთოდოქსიის, ანუმართლმადიდებლობისპოზიციიდან "უსაშველომკრეხელობაა"?

მკაფიოპასუხიასეთია:

"ქართულმესიანისტურიდეასაყალიბებსქართულისაეკლესიომწერლობა".

მაშ, ზემოხსენებული "უსაშველომკრეხელობა" თავად ქართულისაეკლესიომწერლობისპროდუქტიყოფილა, მისგანჩამოყალიბებულა.

მაგრამიქნებერთიმეორისგანგანასხვავებენქართულსაეკლესიომწერლობასდათავადსაქართველოსეკლესიას? იქნებსაკუთრივსაქართველოსეკლესიასარშეჰხებიაზემორემესიანისტურიიდეადაამიდეის "უსაშველომკრეხელობა".

გადამწყვეტიპასუხიმყისვეამოწოდებული:

"ქართულიეკლესიაამიდეითწარმართავსდაამოქმედებსქართველხალხს" (იქვე, გვ. 9).

აი, ამგვარია "ისტორიათადააზმათა" ზემომოტანილიადგილების ერთიგამოკვეთილიგანმარტება, რაცსადღეისოდქართულსაზოგადოებაში, თვითმეცნიერთაშორისაც, ახალგაზრდობაშიცმეტადფეხმოკიდებულია.

გარდააღნიშნულისა, როგორცმივუთითებდით, წარმოჭრილისაკითხისშესახებჩამოყალიბებულია, აგრეთვე, მეორეგანმარტება, ფაქტობრივადთანადროულიპირველისა, რაცასევემნიშვნელოვანწილადმსჭვალავსარაერთიმკვლევარისათუსაზოგადომოღვაწისცნობიერებას, დარაც, პირველისგანგანსხვავებით, უფრო "საღვთისმეტყველოეგზეგეზისის" მცდელობაა.

უპირველესადაღვნიშნავთ, რომმითითებულპირველდამეორეკონცეფციასშორისიკვეთებამნიშვნელოვანისხვაობა. კერძოდ, პირველიეგზეგეზისისმომხრენითამარისე.წ. "მეოთხეჰიპოსტასობას" განიხილავენ, ასევთქვათ, ზოგადქართულმესიანურკონტექსტში, მაშინროცამეორეეგზეგეზისისთანახმად "მეოთხეჰიპოსტასობა" ისტორიკოსისშეცდომადა "უცოდინრობაა", თუმცაარაიმიტომ, რომაზრი "თამარისმეოთხეჰიპოსტასობის" შესახებხსენებული (მეორე) ეგზეგესისისგამზიარებელთმკრეხელობადმიაჩნდეთ, არამედ, პირიქით, კიდევმეტისღირსადესახებადმათთამარი. ესნიშნავს, რომამთვალსაზრისისმომხრეთამიხედვით, საქართველოშიარსებობდაფარულიტრადიცია, ეზოტერულიმოძღვრება, რამაცთავიიჩინაგამოჩენილქართველმოღვაწეებთან, ყველაზემეტადკირუსთაველთან. ხსენებული "ეზოტერულიმოძღვრების" მიხედვით, თამარიყოფილაარამეოთხეჰიპოსტასი, არამედ - ამაზემეტი, კერძოდ, მესამეჰიპოსტასიყოვლადწმინდასამებისა, იგივესულიწმინდაკაცობრივადმოვლენილიანუგანკაცებული.

მაგალითად, მიუთითებენ:

"სავარაუდოა, რომმეთორმეტესაუკუნისსაქართველოშიარსებობდაფარულისაღვთისმეტყველომოძღვრება, რომლისმიხედვითაც თამარმეფეიყოინკარნაციაღვთისერთ-ერთიჰიპოსტასისა" (ხაზიკვლავჩვენია, ე.ჭ.) ("მაცნე", ენისადალიტერატურისსერია, თბ. 1984, №4, გვ. 117).

ამფარულიმოძღვრებისყველაზემკაფიოგამომხატველადმიჩნეულიაპოემები "ვეფხისტყაოსანი" და "თამარიანი" (შდრ. "ყოველივეესგანსაკუთრებითგამოვლინდა თამარიანსა და ვეფხისტყაოსანში", გვ. 117).

აქვეაგამოკვეთილიამახალიგანმარტებისკვლევითიმიზანდასახულობაც:

"ჩვენუნდაგავარკვიოთ, ღვთისრომელიჰიპოსტასის (პირის) ინკარნაციადითვლებათამარმეფე (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.)... ჩვენიმიზანიაარაზოგადადიმისმტკიცება, რომამორპოემაშითამარიგაღმერთებულია (რაცაღიარებულიფაქტია), არამედის, რომ თამარიამპოეტთამიერაღიარებულიასულიწმიდად, ღვთისსულიწმიდისეულიასპექტის, პარაკლეტისინკარნაციად, დარომვეფხისტყაოსანიარისალეგორიულიპოემასულიწმიდა-თამარისდამისმიერკაცობრიობისხსნისშესახებ, ხოლოთამარიანიუშუალოდ, ალეგორიისგარეშეეხებაიგივეთემას" (იქვე, გვ. 117-118).

აგრეთვერუსთაველთანდაკავშირებითშენიშნავენ:

"რუსთაველი (ანინტერპოლატორი, მისეულტრადიციაზედაყრდნობით) "თამარმეფესღმერთადაღიარებდაპირდაპირიგაგებით" (გვ. 116).

აი, სხვაანალოგიურიციტატები:

"თამარიარის "დაუსაბამონათელი", რაცითქმისმხოლოდღმერთზე. მსგავსიატრიბუტისხმარებასჰაგიოგრაფიასადაჰიმნოგრაფიაშივერსადშეხვდებითადამიანთან, თუნდაცუდიდესწმინდანთანდაკავშირებით, იგიმხოლოდაბსოლუტთანდაკავშირებითიხმარება. თამარი "სავანეასულისა", ე.ი. სულიწმიდისა, იგიარისსულიწმიდისინკარნაციაისევეროგორცქრისტე - ძისინკარნაცია (ხაზიჩვენია, ე.ჭ). იგიარის "თანგამწყოძისადასწორიმამისა", ე.ი. მესამეჰიპოსტასი (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.)" (გვ. 130).

"თამარიმწუნობიამნათობთა, ვინაიდან იგითავადღვთაებაა, შემოქმედია (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.)" (გვ. 134).

"თამარიისარსებაა, რომელიცგამოეცხადამოსესდაგადასცამცნებანი" (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.) (გვ. 140).

"ქრისტიანულირელიგიაარისამავედროსთამარისჯული, რამდენადაციგიერთ-ერთიჰიპოსტასიასამებისა" (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.) (გვ. 141).

საბოლოოდასკვნა:

"ძისგანკაცებისშემდეგგანკაცდასულიწმიდათამარმეფისსახით (რომელიცარისიგივესოფიაანუსაღვთოსიბრძნე), რათააღასრულოსმესიისახალიაღთქმა, ე.ი. დაკარგულისამოთხისკვლავმოპოვება, რაციესიან-დავითიან-ბაგრატიონთა, თამარისადასაქართველოსსამეფოსმისიააერთდროულად (ხაზიავტორისაა, ე.ჭ.)" (გვ. 143).

პირველიგანმარტებისგანგანსხვავებით, მეორეგანმარტებააზრსთამარისმესამეჰიპოსტასობისშესახებარსაზღვრავსმხოლოდსაქართველოთი, რადგანამგანმარტებისმიხედვით, ზემორეაზრიარისანარეკლიზოგადადაღმოსავლეთისეკლესიის, ე.ი. იმავეორთოდოქსულიეკლესიისმამათაპნევმატოლოგიისა, ანუმათიმოძღვრებისასულიწმინდისშესახებ.

უფროკონკრეტულად, აზრითამარისმესამეჰიპოსტასობის (ანუსულიწმინდასთანმისიიგივეობის) შესახებ, მეორეეგზეგეზისისკვალობაზე, ეფუძნებაორასპექტს, კერძოდ, ერთიმხრივ, სულიწმინდასაღიარებენფემინურანუქალურ, მდედრულჰიპოსტასად, მეორემხრივკიმოლოდინსსულიწმინდისმოვლინებისა.

მაგალითადმოცემულიაასეთიკომენტარი:

"ამრიგად, როგორცთამარიანის" სახელწოდებითცნობილოდებში, ასევე "ვეფხისტყაოსანში", აირეკლა აღმოსავლეთისეკლესიისმამათა (=მართლმადიდებელწმინდანთა, ე.ჭ.) პნევმატოლოგიიდანგამომდინარეკონცეფციაღვთისფემინურიჰიპოსტასის, სულიწმინდის (პარაკლეტის) შესახებ, რომელიცძისგანკაცებისშემდეგმოევლინებაკაცობრიობას (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.) ვითარცასულიხსნისადაჭეშმარიტებისადაახორციელებსმესიისახალაღთქმასდაკარგულისამოთხისკვლავმოპოვებით, კაცობრიობისათვისღვთაებრივიცნობიერებისკვლავდაბრუნებითდათეოზისით, რაცვეფხისტყაოსნისგამოთქმითარის "შერთვაზესთამწყობრთაწყობისა" (სულიერიქორწინება). როგორც "თამარიანი", ასევე "ვეფხისტყაოსანი", ქართულისოფიოლოგიისძეგლებია, სადაცშექებულიასაღვთოსიბრძნისპერსონიფიკაცია, სოფია, იგივესულიწმიდა, თამარმეფისსახითმოვლენილი (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.), "თამარიანში" უშუალოდ, ხოლო "ვეფხისტყაოსანში" ალეგორიულად. ვეფხისტყაოსანიადამიანურიმიჯნურობისალეგორიით ("ბაძვით") უმღერისსაღვთომიჯნურობას, სულიწმიდის (თამარმეფის) მადლს (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.)" (გვ. 155-156).

* * *

როგორშეიძლებაგვესმოდეს, სინამდვილეში, ერთიმხრივ, "ისტორიათადააზმათა", მეორემხრივკიპოემა "თამარიანის" ე.წ. პრობლემურიადგილები?

დავიწყოთ "ისტორიათადააზმათა" ტექსტით, რადგან, ვფიქრობთ, სწორედამტექსტისთავისებურიგანმარტებისსაფუძველზედამკვიდრდაქართულსაზოგადოებაშიდა, სამწუხაროდ, ქართულმეცნიერებაში (განსაკუთრებითისტორიკოსთაშორის) ურყევიაზრითამარისმეოთხეჰიპოსტასობისშესახებ.

უპირველესად, სრულადმოვიტანთშესაბამისმონაკვეთებს:

"ესრეთვიწყოამისათამარისა, სამგზისსანატრელისადასამებისაგან ოთხადთანააღზევებულისაჲ, რომელიეთეროანიქმნაჴელმწიფეთაშორის, რომლისასახედასახელითჳსსაადგილსასიტყუამანსაცნაურ-ყოს".

"თუმაშინნაბუქოდონოსორ სამთაყრმათათანაოთხებადიხილაერთისამებისაგანი, აქაკულად სამებისათანაიხილვებისოთხებად თამარ, მისწორებულიდააღმატებული".

"ხოლოვინაჲთგანჰყოფსწყალობათადამრეკელთაგანღებისასა, დამთხოველთა [მი]ნიჭებისასა, დამეძიებელთაპოვნისათა, ვითარიქმნასარასზე, გინათურაქელისსა, ანუთუელისაბედისსადაუფროჲსღაანნასსადა, ვიკადრო, მარიამისსა, მიუდგათამარიგანწმენდილითაგონებითადატაძრისაღმრთისააღმსჭუალულისასანთლითასხეულისაჲთა, მჴურვალითაგულითადაგანათლებულითასულითატაბაჴმელისაბეთლემმყოფელმან მუნშვაძე, სწორიძისაღმრთისაჲ, დაუწოდასახელიახოვნისამისმამისათჳსისაჲგიორგი, რომლისათჳსცაყუავილიუკუდავთანაწილისაჲაღმოგუეყუავილა. ამასესევითარსამოხედვასაღმრთისასა, სამებითასრულისასა, პირველდარჩომასათამარისსადააღმოშობასაძისაგორგასლიანისასარაჲთქუმადმიეგებოდასახესიხარულისაჲანუმადლობისაღმრთისაჲ? იხარებდეს, იშუებდეს, იმოთხვიდესსამოთხესაშინაამისსაწუთოჲსასა".

პირველისაკითხი, რაცაღნიშნულციტატებთანდაკავშირებითუნდაგაირკვეს, არისშემდეგი:

რასთანგვაქვსსაქმე, პირდაპირიმნიშვნელობითაღსაქმელდებულებასთანთუმეტაფორულ გამონათქვამთან?

თუზემორეციტატებიარამეტაფორულიუწყებანია, მაშინსრულნონსენსსვიღებთ, რადგანარამხოლოდთამარიგვევლინებაე.წ. მესამე (თუმეოთხე) ჰიპოსტასადანუნამდვილ, ბუნებითღმერთად, არამედ - ლაშა-გიორგიც, რომელიცთურმეიგივეიესოქრისტეყოფილა, აქედანკითამარი, გარდამესამე (მეოთხე) ჰიპოსტასობისა, ღვთისმშობლადაცწარმოგვიჩნდება, როგორცმშობელიქრისტე-ღმერთთანიგივეობრივილაშა-გიორგისა.

თუჩვენ XII-XIII სს-ისსაქართველოსამგვარ (მკრეხელობასრომთავიდავანებოთ) უკიდურესგონებრივიმბეცილობასგანვუკუთვნებთ, მაშინესეპოქაოქროსხანაკიარა, სრულპირუტყვულუგუნურებამდედასულიერუბადრუკობამდედაცემისჟამიყოფილა. რამესიანიზმითშეიძლებააიხსნასდაგამართლდესამგვარიგაუგონარიკატაგნოზისი, რაშიცთურმე (როგორცამასკატეგორიულადმიუთითებენპირველიგანმარტებისმოხმრენი) სრულადმონაწილეობსმთელიერი, რასაცთურმეაყალიბებს საქართველოსეკლესია?

ამრიგად, აშკარაა, რომ "ისტორიათადააზმათა" ტექსტშისაქმეგვაქვსმხოლოდმეტაფორასთან. ამასუეჭვოდადასტურებსთუნდაცშემდეგიადგილი:

"მიიცვალადედაოფალიბურდუხან, დედაჲთამარისი, სწორიძისაღმრთისადედისაჲ".

მაშ, თუამტექსტსაცპირდაპირგავიგებთ, არათუთამარი, მისიდედაცმეორეღვთისმშობელიყოფილა, თვით თამარიკი - ამჯერადუკვეიგივეძეღმერთიანუმეორეიესოქრისტე.

თამარიხსენებულძეგლში, ცხადია, მხოლოდქმნილებაა, ადამიანია დაარა, პირდაპირიმნიშვნელობით, ღმერთი. სამწუხაროდ, რადგანიძულებულნივართ, ასეთიუკიდურესისიცხადევამტკიცოთ, მივუთითებთთუნდაცთამარისმშობიარობისაღწერას:

"ხოლოვინაჲთგანჰყოფსწყალობათადამრეკელთაგანღებისასა, დამთხოველთა[მი]ნიჭებისასა, დამეძიებელთაპოვნისათა, ვითარიქმნასარასზე, გინათურაქელისსა, ანუთუელისაბედისსადაუფროჲსღაანნასსადა, ვიკადრო, მარიამისსა, მიუდგათამარიგანწმენდილითაგონებითადატაძრისაღმრთისააღმსჭუალულისასანთლითასხეულისათა, მჴურვალითაგულითადაგანათლებულითასულითატაბაჴმელისაბეთლემ-მყოფელმან მუნშვაძე, სწორიძისაღმრთისაჲ, დაუწოდასახელიახოვნისამისმამისათჳსისაჲგიორგი, რომლისათჳსცაყუავილიუკუდავთანაწილისაჲაღმოგუეყუავილა. ამასესევითარსამოხედვასაღმრთისასა, სამებითასრულისასა, პირველდარჩომასათამარისსადააღმოშობასაძისაგორგასლიანისასარაჲთქუმადმიეგებოდასახესიხარულისაჲანუმადლობისაღმრთისაჲ? იხარებდეს, იშუებდეს, იმოთხვიდესსამოთხესაშინაამისსაწუთოჲსასა".

როგორცვხედავთ, თამარიიღებსღვთის, სრულისამების, წყალობასდამშვიდობიანადმშობიარობს. ისტორიკოსისგანპარალელიგავლებულია, არამხოლოდმარიამთან, არამედსარასთან, რაქელთან, ელისაბედთან, ანასთან. ამიტომ, თუაქთამარიპირდაპირიმნიშვნელობითარისგათანაბრებულიღვთისმშობელთან, მაშინ, გამოდის, ღვთისმშობლისსწორნიანუიგივეღვთისმშობელნიყოფილანსარაც, რაქელიც, ელისაბედიც, ანაც, ხოლომათგანშობილნი, ლაშა-გიორგისებრ, იგივეძე-ღმერთნი, იესოქრისტენი. ამასთან, ზემორეციტატისმიხედვით, მთელისახელმწიფოზეიმობს თამარისმშვიდობიანადგადარჩენასანუ "დარჩომას".1

როგორვიფიქროთ, რომბუნებითიღმერთი (თამარი) ბუნებითღმერთს (ლაშა-გიორგის) ხორციელადშობს (წარმართულღმერთთამსგავსად), მთელიერიკიიმაზეშფოთავს, მშვიდობითგადარჩებათუარაიგი? თან, თამარისღმერთობახომიმითაცგამოირიცხება, რომჭეშმარიტიღმერთი, სამებასრული, იქვეანახსენები, რომელიცშემწეობას ("მოხედვას") ავლენსთამარისადმი (თუთამარითავადიყოღმერთი, ღვთისშემწეობარაღაცუნდადასჭირებოდა, ანკიდევ "სრულსამებას" რაღაუნდაშემატებოდაბუნებითად?):

კვლავდავუკვირდეთ:

"ამასესევითარსა მოხედვასაღმრთისასა, სამებითასრულისასა, პირველდარჩომასათამარისსადააღმოშობასაძისაგორგასლიანისასა რაჲთქუმადმიეგებოდასახესიხარულისაჲანუ მადლობისაღმრთისაჲ?"

ანალოგიურიმაგალითებითგადავსებულია "ისტორიათადააზმათა" მთელიტექსტი, რასაც, უბრალოდ, ელემენტარულადწაკითხვასჭირდება.

ამჯერად "თამარიანის" შესახებ.

დავსვათკვლავაციგივეკითხვა:

ამძეგლშითამარისადმიგამოყენებულიეპითეტებიპირდაპირიმნიშვნელობითუნდააღვიქვათთუმეტაფორულად?

ხსენებულპოემასთანდაკავშირებითაც, რათქმაუნდა, სურათიაბსოლუტურადგარკვეულია, რადგან პოემისავტორისგამონათქვამებისპირდაპირიგაგებისშემთხვევაშითამარიგამოდისარამხოლოდსულიწმინდა, არამედ, სრულიადაშკარად, ძეღმერთიც. მაგალითად:

"გულო, აბო, მო
დაუსაბამო,
თამარვთქვანათლად
დაძედამისად.2
მზეებრსავანე, სულისსავანე,
თანგამწყოდძისა, სწორადმამისა".

აღნიშნულტაეპებთანდაკავშირებით, როგორცაღვნიშნეთ, განმარტებულია:

"როგორცვხედავთ, თამარიარის "დაუსაბამონათელი", რაცითქმისმხოლოდღმერთზე. მსგავსიატრიბუტისხმარებასჰაგიოგრაფიასადაჰიმნოგრაფიაშივერსადშეხვდებითადამიანთა, თუნდაცუდიდესწმინდანთანდაკავშირებით, იგიმხოლოდაბსოლუტთანდაკავშირებითიხმარება. თამარი "სავანეასულისა", ე.ი. სულიწმიდისა, იგიარისსულიწმიდისინკარნაციაისევეროგორცქრისტე - ძისინკარნაცია (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.). იგიარის "თანგამწყოძისადასწორიმამისა", ე.ი. მესამეჰიპოსტასი (ხაზიჩვენია, ე.ჭ.)" (გვ. 130).

უპირველესად, უნდაითქვას, რომძველიქართულიენისნორმებისმიხედვით, ტერმინი "დაუსაბამო" უკავშირდებაარა "ნათელს", არამედ "გულს", რისგამოცაღნიშნულიპოემისყველაგამოცემაშისიტყვასთან "დაუსაბამო" მძიმეადასმული. მართლაც, ესსიტყვარომ "ნათელს" განსაზღვრავდეს, მაშინისიცვითარებითბრუნვაშიუნდაიდგეს: "დაუსაბამოდ... ნათლად...". ესსრულიადუეჭველია, მაგრამდავუშვათ, რომპოეტიმართლაცუწოდებსთამარს "დაუსაბამონათელს", განაიქვეარამბობსიგი, რომთამარიამ "ნათლის" ძეცაა ("თამარვთქვანათლადდაძედამისად")? მაშ, რაგამოდის? თუაქმართლაცთამარიპირდაპირიგაგებითაა (დაარამეტაფორულად) "დაუსაბამონათელი" ანუბუნებითიღმერთი, მაშთვითვეყოფილაამავედროს "ძეც", თან, კიდევმეტი, - თავისითავის "ძე" (შდრ. "თამარვთქვანათლადდაძედამისად"). აღნიშნულიკუთხითსაყურადღებოა, აგრეთვე, "აბდულმესიად" სახელდებულიძეგლიც, რომელსაც, ასევე, განმარტავენიმავემოძღვრების (თამარისმესამეჰიპოსტასობის) გამომხატველად. მაგალითად, შენიშნულია:

"შავთელისოდებში, რომელთაცჩვენ "აბდულმესიად" ვიცნობთ... დავითიშექებულიაროგორცმონაღვთისა, ხოლო თამარიროგორცთვითღმერთი, რომელიც "მამისძედარი, სამგზისნეტარი, მეტრფესაქმეთასახელისათა" (გვ. 127-128).

მაგრამნუთუზემორეტაეპითამარისსულიწმინდობასადასტურებს? (შდრ. მეორეთვალსაზრისისმოხმრეთამითითება: "თამარიშავთელისათვისარის "ერთაგანმწმენდი" ვითსულიწმიდა... იმავეოდაშიხაზგასმულიათამარისადასულიწმიდისიგივეობა", იქვე, გვ. 128). განასწორედზემორეოდაშიარარისაშკარადთქმული, რომ თამარი "მამისძედარი"? როგორშეიძლება, რომამსიტყვებშითამარისულიწმიდადვიგულვოთ? ნუთუსულიწმიდაა "მამისძე"?

ამრიგად, სრულიადაშკარაა, რომ თუ "თამარიანის" და "აბდულმესიანის" სიტყვებსპირდაპირიმნიშვნელობითგავიგებთ, თამარიუნდადავსახოთარამხოლოდსულიწმიდად, არამედ, აგრეთვე, ძე-ღმერთადაც ("მამისძედარი", თამარვთქვანათლად დაძედამისად"). მეტიც, იგივეთამარი, ამავედროსუნდავაღიაროთმამა-ღმერთადაც, რადგანპირდაპირაათქმული, რომიგიარამხოლოდ "ნათლისძეა", არამედ - თვითვეაეს "ნათელიც", რომელსაცძეჰყავს, ხოლოძეყოვლადწმინდასამებისწიაღში, ცხადია, მხოლოდმამა-ღმერთსჰყავს (კვლავმოვიტანთ "თამარიანის" ზემოდამოწმებულსიტყვებს: "... თამარვთქვანათლადდა ძედამისად").

მაშ, პირდაპირიაღქმისშემთხვევაშიშედეგადვიღებთწარმოუდგენელნონსენსს, რომთამარიარისსულიწმინდაცდასულიწმინდისანუთავისითავის "სავანეც", ისევეროგორცთვითვეა, ძეღმერთიცდათავისითავისმამაცანუმამა-ღმერთიცდა, ამავედროს, თავისითავისძეც.

ვფიქრობთ, სრულიადნათელია, რომზემორეპოემებიც, ისევეროგორც "ისტორიანიდააზმანი", თამარისშესახებ მხოლოდმეტაფორულადგვესაუბრებიანდაარნაირად - პირდაპირიგაგებით.

ამჯერადგანვიხილოთ საკუთრივმეტაფორულობისსაკითხი ანუ, უფროგარკვევით, აღნიშნულძეგლებშიგამოვლენილიმეტაფორიკისთანაშეზომილებასაკუთრივსაეკლესიომოძღვრებასთან.

ჯერთამარისე.წ. მეოთხეჰიპოსტასობისშესახებ.

აღვნიშნავთ, რომ "ისტორიათადააზმათა" ტექსტშიარსადარარისთქმული, რომთამარიწარმოადგენსამათუიმ (გნებავთ, მეოთხე) ჰიპოსტასსანუტერმინიჰიპოსტასიდამისიქართულიეკვივალენტები (პირი, გვამოვნება) ხსენებულძეგლშინახსენებიარარის.

ის მეოთხეობა, რაცისტორიკოსისმიერთამარსგანეკუთვნებადა რაცმართლმადიდებლურითეოლოგიისსაფუძველზესავსებითახსნადია, არნაირადარუკავშირდებაჰიპოსტასობას, ესკინიშნავს, რომ საკუთრივჰიპოსტასისგაგებათამართანმიმართებაშიშემოტანილიათანამედროვემკვლევართამიერ, ამასთან, ერთიმხრივწარმოუდგენელიშესიტყვებაათავისთავადგამოთქმა "სამებისმეოთხეჰიპოსტასი" ანდა "სამებისმეოთხეწევრი" (სამებაიმიტომაასამება, რომიგიმხოლოდსამჰიპოსტასსგულისხმობს), მეორემხრივკისაეკლესიოღვთისმეტყველებაშისავსებითდადგენილიატერმინ "ჰიპოსტასის" გაგებაერთარსებასამპიროვანიღვთისკონტექსტში.


მართლაც, ყოვლადწმინდასამებისჰიპოსტასიანუპირიანუგვამოვნებამხოლოდისაა, რომელსაცაქვსდაუსაბამოდარსებულიდაშეუქმნელისაღვთობუნება, ე.ი. ღმრთეება. განათამარზეშეიძლებაითქვას, რომიგიშეუქმნელიადადაუსაბამოდარსებული? მაშ, მისიშობისზემომოტანილიაღწერილობარაღასნიშნავს? მაგრამიქნებამშემთხვევაშითამარისროგორცმესამე (დაარამეოთხე) ჰიპოსტასისანუსაღვთობუნებისმქონემარადარსებულითამარ-სულიწმინდისსაკუთრივადამიანურიშობააგადმოცემული (ისევეროგორცსახარება-ოთხთავიაღგვიწერსმეორეჰიპოსტასის, დაუსაბამოდარსებულიძე-ღმერთის, ადამიანურშობას)?. ეკლესიურისწავლებით, ცხადია, ესეცაბსოლუტურადგამორიცხულია, რადგანდაუშვებელია, რომსულიწმინდაანმამა-ღმერთიოდესმეგანკაცდეს.

საქმეისაა, რომღვთის, როგორცყოვლადმარადიულიარსების, წიაღშიარშეიძლებაშევიდესთვისობრივიცვალებადობა, რადგანისრაცთვისობრივადიცვლება, ქმნილებაადაარაბუნებითიღმერთი. შესაბამისად, ადამიანთაგამოსახსნელადადამიანისძეხდებამხოლოდისჰიპოსტასი, რომელსაცბუნებითადაქვსძეობისთვისება, ამგვარიკიყოვლადწმინდასამებაშიმხოლოდძე-ღმერთისჰიპოსტასია. სწორედძე-ღმერთი, როგორცმამისმარადიულიძე, მარადიულადფლობსძეობისთვისებას დაშესაბამისად, მისიგანკაცებისასანუადამიანისძედგახდომისას მასშითვისობრივიცვალებადობაარშედის, რადგანძეღვთისახდებაძეკაცისა.

ესნიშნავს:

ერთიდაიგივეძე, რომელიცგანკაცებამდემამა-ღმერთისგანიყოშობილი (დაამგვარიაიგიმარადიულადდადაუსაბამოდ), განკაცებისასადამიანურიბუნებითშობილიხდებაადამიანისგან. ერთძესაქვსორიშობა, ერთისაღვთო - მარადიულიდადაუსაბამო (მამა-ღმერთისგან), მეორეკიკაცობრივი - ჟამშიაღსრულებული (ადამიანისგან, ყოვლადწმინდამარიამისგან). შესაბამისად, ძე-ღმერთშიარცგანკაცებისშემდეგიცვლებამისიჰიპოსტასისთვისნიშნანდობლივიძეობისანუშობილობისთვისება.

ამრიგად, საეკლესიოდოგმატიგანაჩინებს: სწორედიმიტომაღსრულდასაკუთრივძეღმრთისგანკაცება (დაარამამისაანსულიწმინდისა), რომარშეიძლებოდათვისობრივიცვლილებებისშემოსვლაღმერთში. მაშ, რადგან, ერთიმხრივ, ადამიანთაგამოხსნააუცილებლადადამიანადშობილღმერთსუნდააღესრულებინადარადგან, მეორემხრივ, ადამიანადშობაუთუოდშობილობისანუძეობისთვისებასგულისხმობს, სწორედამიტომ, ხორცშესხმულიხდებასამპიროვანიღვთისსაკუთრივმეორეჰიპოსტასიანუისჰიპოსტასი, რომელსაცაქვსძეობისპიროვნულითვისება (განსხვავებითმამისადასულიწმინდისგან). ძეღვთისახდებაძეკაცისა, რადგანამითარიცვლებაძეღმრთისპიროვნულითვისება, ძეობა, შობილობა. აღნიშნულისწავლებაცალკეთავადაქვსწარმოდგენილიწმ. იოანედამასკელსთავისნაშრომში: "ზედმიწევნითიგადმოცემამართლმადიდებლურისარწმუნოებისა", სადაც, კერძოდ, ვკითხულობთ:

"თავისამოცდამეჩვიდმეტე

რისთვისგანკაცდაძეღვთისადაარამამაანდასული, დარაგანახორციელამან, განკაცდარა?

მამამამაადაარაძე; ძეძეადაარამამა; სულიწმინდასულიადაარამამაანდაძე, რადგანშეუძრავიათვისება. ანკიროგორღაიქნებოდათვისებაის, რაცმოძრავიადაცვალებადი? ამისგამო, ძეღვთისახდებაძეადამიანისა, რომშეუძრავიდარჩესთვისება, რადგანღვთისძედმყოფიადამიანისძეგახდადახორციშეისხარამანქალწულისგან, არგანდგომიაძეობისთვისებას" (PG. 94, 1105-1107).

კიდევ:

"სიტყუაჲჴორც-იქმნაარაშეცვალებითაბუნებისაჲთა, არცაცვალებითაძეობისათჳთებისაჲთა, რამეთუუქცეველისა (=უცვალებელი) ბუნებისაგუამიცა (ჰიპოსტასი) უქცეველარს. ამისთვისძეღმრთისაჲძეკაცისიქმნა" (წმ. იოანედამასკელი, სიტყუაჲღმრთისმეტყუელებისათჳს" (A 182, 150 v).

როგორცვხედავთ, სწორედიმიტომმოხდაძე-ღმერთის (დაარამამა-ღმერთისანსულიწმინდის) განკაცება, რომძეობისთვისებაუცვლელადშენარჩუნებულიყომასში. ამიტომ, თუდავუშვებდით, რომმოხდასულიწმინდისგანკაცებაც, მაშინმივიდოდითიმისუეჭველაღიარებამდეც, რომსულიწმინდისჰიპოსტასშიშევიდათვისობრივიცვლილება (არჰქონდადაშეიძინაძეობის, შობილობისთვისება), რაცმხოლოდიმასდაადასტურებდა, რომსულიწმინდისჰიპოსტასიქმნილებაყოფილადაარაბუნებითიღმერთი (რადგანთვისობრივიცვალებადობამხოლოდქმნილებისთვისებაადაარაბუნებითიღვთისა), ამითკითავადთამარის (როგორცვითომცდაიმავესულიწმინდის) ბუნებითიარაღმერთობადამტკიცდებოდადავერანაირადმისიბუნებითიღმერთობა.

ამრიგად, როგორცვხედავთთანაბრადწარმოუდგენელიაროგორცთამარისმეოთხეჰიპოსტასობისდაშვება, ასევემისისულიწმინდისჰიპოსტასთანგაიგივება. არცერთი, არცმეორე, როგორცაღვნიშნეთხსენებულიცარარის (დაარცშეიძლებოდაყოფილიყო) "ისტორიათადააზმათა" ავტორთან (დაარცსხვავინმესთან).

მაშ, რასუნდანიშნავდესისმეოთხეობა, რასაცთამართანდაკავშირებითორგზისვხვდებითაღნიშნულძეგლში?

დავიწყებთმეორეციტატით. კვლავმოვიტანთსათანადოტექსტს:

"თუმაშინნაბუქოდონოსორ სამთაყრმათათანაოთხებადიხილაერთისამებისაგანი, აქაკულად სამებისათანაიხილვებისოთხებადთამარ, მისწორებულიდააღმატებული".

წარმოდგენილიციტატა, უპირველესად, იმასგვიდასტურებს, რომ ისტორიკოსიბუნებითადმკვეთრადმიჯნავსერთიმეორისგანსამებასადათამარ მეფეს. ამასმკაფიოდმიანიშენბსციტატაშიმოტანილიპარალელი.

თამარისამებასთანმიმართებაშიიმგვარადვეამეოთხე, როგორცნაბუქოდონოსორისდროსსამყრმასთანმიმართებაშიმეოთხედგამოჩენილიძე-ღმერთი. აქიგულისხმებაკერპისუარმყოფელიებრაელიყრმები: ანანია, აზარიადამისაელი (იგივესედრაქ, მისაქდააბედნაგო), რომლებიცარეთაყვანნენოქროსხატსდაამისგამო, ნაბუქოდონოსორისბრძანებით, ცეცხლისღუმელში (სახმილში) იქნენშეყრილნი ("შეითხინესიგინიშორისსაჴუმილსამასცეცხლისასაშეკრულნი", დან. 3,21). როგორცსაღვთოწერილიდანვიცით, ამყრმებმასახმილისშიგნითგალობააღუვლინესუფალს. ხმაგალობისამოესმანაბუქოდონოსორს, რომელმაცშეხედარაებრაელყრმებს, მეოთხეცდაინახა მათგვერდით, რასაცთავისივეპირითადასტურებს (შდრ. "ვხედევ კაცთაოთხთა ჴსნილთაფერჴითადაჴსნილნიჴელითაშესულარიანდაიმოთხვენშორისსაჴუმილსამაგას. დაგანრყუნილებაჲარარაჲმათთანა. და ხილვაჲმეოთხისაჲმისმსგავსარსძესაღმრთისასა", დან. 3,92).

ამრიგად, "ისტორიათადააზმათა" ავტორისპირდაპირიმითითებით, თამარიისევეამეოთხეყოვლადწმინდასამებასთან, როგორცწარმოჩნდამეოთხედძეღმერთისამებრაელყრმასთან. მაგრამგანანაბუქოდონოსორისდროსგამოჩინებულიუფალიბუნებითადიყოთანაშერთულიხსენებულსამყრმასთან? ცხადია, არანაირად, რადგანაღნიშნულიყრმებიბუნებითადქმნილებანიანუადამიანებიიყვნენ, მათგვერდითგამოჩინებულიუფალიკიბუნებითადოდენღმერთი, რადგანიგიჯერკიდევარგანკაცებულიყოადამიანთაგამოხსნისათვის.

მაშ, ისტორიკოსისსრულიადაშკარამითითებით, თამარისმეოთხეობაარისარაე.წ. მეოთხეჰიპოსტასობა, რაცვიმეორებთ, სრულიაბსურდია, არამედმხოლოდდამხოლოდყოვლადწმინდასამებასთანმისითანამყოფობა, ისევეროგორცთანამყოფობდახსენებულსამყრმასთანუფალი. ამშემთხვევაშიგანსხვავებამხოლოდისაა, რომადამიანებთან (სამყრმასთან) უფლისთანამყოფობასაკუთრივსაღვთოშეწევნასგულისხმობს, ხოლო, პირუკუ, ადამიანის (თამარის) თანამყოფობაყოვლადწმინდასამებასთან (ბუნებითღმერთთან) ამადამიანისგანღმრთობას, ღვთისკვალზესვლას, ღმერთთანმისმიმსგავსებასნიშნავს.

ამაზრით, მეოთხენიარიანცხონებაშიდამკვიდრებულნი, ანუძენისასუფეველისანი, რომელთაშორისმარადისმყოფობსსამება - მამა, ძედასული - დარომლებიც, შესაბამისად, სამებისშემდეგსიმბოლურადმეოთხენიარიან. ცნობილია, რომუფლის, იესოქრისტესაღდგომამესამედღესბუნებითიღმერთისძალმოსილებისდასტურიგახდა, ხოლომეოთხედღესლაზარესაღდგომა (როგორცწინასახეწმინდანთასამომავლომკვდრეთითაღდგინებისა) სწორედქმნილებისაღმნიშვნელიიყო. წმ. იოანეოქროპირიგვასწავლის:

"უფალი, ერთიმხრივ, დაპირებისამებრ, მესამედღეს აღდგა, ისკი (ლაზარე, ე.ჭ.), მეორემხრივ, მეოთხეაღდგება, რადგანსხვაარისმონადასხვაუფალი (ლაზარესშესახებ I, PG. 62, col. 774, შდრ. 'ΟμὲνγὰρΔεσπότης κατὰτὰςἰδίαςὑποσχέσεις τῇτρίτῃἡμέρα ἀνέστη' αὐτὸςδὲτεταρταῖοςἐξανίσταται' ἄλλογὰρδοῦλος, καὶἄλλοΔεσπότης).

"კლარჯულიმრავალთავი" შეიცავსერთსაყურადღებოძეგლს, რომლისსათაურიხელნაწერისდაზიანებისგამოდღეისათვისგაურკვეველია, მაგრამშემონახულნაწილშიგვხვდებამეტადმნიშვნელოვანიმსჯელობა მეოთხედღისროგორცწმინდანთაიმქვეყნიურისუფევისმომასწავებელისიმბოლოს შესახებ. ძეგლშიანგელოზიასემიმართავსყოვლადწმინდაღვთისმშობელს:

"მეთავადიმოვიდე მეოთხესადღესა, რამეთუდაეტევებისმეტიიგიდღჱ, რამეთუმაცხოვარიჩუენიმესამესადღესააღდგა, ხოლო წარგიყვანომეოთხესადღესაარახოლოშენ, არამედყოველნი, რომელთადაიმარხნენსიტყუანიმაცხოვრისაჩუენისანი. მეკუალადმოვიდემათდადაწარვიყვანოიგინისამოთხესამასსიხარულისასა" (კლარჯულიმრავალთავი, თბ. 1991, გვ. 424-425).

ამრიგად, რიცხვისამი, როგორცსიმბოლოყოვლადწმინდასამებისა, ბუნებითიღმერთისყოვლადიმეუფებისაღმნიშვნელია, ხოლორიცხვიოთხი, როგორცსიმბოლოლაზარესებრუფალთანდამეგობრებულიწმინდანებისა, სამებისგვერდითმათმარადიულთანამყოფობასგამოგვისახავს.

მაგრამთამარისმეოთხეობას, გარდააღნიშნულისა, აქვსსხვამხარეც, გამომდინარეიქიდან, რომთამარი, გარდაწმინდანობისა, არისქრისტიანულიქვეყნისანუ სულიერიისრაელისღვთისსახოვანიხელმწიფე. ისტორიკოსი, როგორცჩანს, ითვალისწინებს "ძველიაღთქმის" შემდეგსიტყვებს, რაცუფლისგანითქვაიოსმიმართ:

"ძენიმეოთხენი დაგისხდებიანისრაელისტახტზე" (IV მფ. 10,30; შდრ. υἱοὶτέταρτοι καθήσονταίσοιἐπὶθρόνουΙσραηλ).

ოშკურბიბლიაშიასეთიტექსტია:

"ნაშობნიშენნიმეოთხედ დასხდენსაყდარსამასისრაელისასა"

იგივემუხლი "მეფეთა" წიგნშიკვლავაცმეორედება (IV მფ. 10,12):

ოშკისბიბლია:

"ნაშობნიშენნიმეოთხედ დაჯდესსაყდარსაისრაელისასა".

B რედაქცია:

"ძენიოთხნი (=მეოთხენი) დასხდენშენნისაყდარსაზედაისრაელისასა".

მართალია, აღნიშნულიმუხლებისაზოგადოდგაიაზრება, როგორცუწყებამეოთხეთაობამდეგახანგრძლივებულმეფობაზე, მაგრამტექსტისპირდაპირიაზრიიმისშესახებ, რომ ღირსეულიმეფეები, როგორცსაღვთომეუფებისხატისებრაღმბეჭდელნი, ამქვეყნადვეგვევლინებიანსამიერთარსიპირისბუნებითიმეუფებისთანამეუფებად (და, შეგვიძლიავთქვათ, ამგაგებით, როგორცმეფენი, სიმბოლურად მეოთხეებად), რაცსაზოგადოდარისგანჩინებულიიმქვეყნადღირსეულიმორწმუნეებისათვის (შდრ. II ტიმ. 2, 11-12: "სარწმუნოარსსიტყუაჲ, რამეთუ: "უკუეთუმისთანამოვსწყდეთ, მისთანაცავცხოვნდეთ; უკუეთუდავითმინოთ, მისთანავსუფევდეთ..."; შდრ. πιστὸςὁλόγος' εἰγὰρσυναπεθάνομεν, καὶσυζήσομεν' εἰὑπομένομεν, καὶσυμβασιλεύσομεν, შდრ. სლავ.: ...)

შდრ. წმ. გრიგოლნოსელი:

"თუდაგლახაკებულთან3 თანადაგლახაკდები, მასთანვე, მეუფესთანთანამეუფეიქნები" (PG. 44, col. 1208: ἐὰνπτωχεύσαντισυμπτωχεύσῃς, καὶβασιλεύοντι σνμβασιλεύσεις).

სწორედესაზრიუნდაიდოს "ისტორიათადააზმათა" ავტორისპირველუწყებაში:

"ესრეთვიწყოამისთამარისა, სამგზისსანატრელისადასამებისაგანოთხადთანააღზევებულისაჲ,4 რომელიეთეროანიქმნაჴელმწიფეთაშორის, რომლისასახედასახელითჳსსაადგილსასიტყუამანსაცნაურ-ყოს".

თამარირომბუნებითიღმერთიიყოს (მკითხველსპატიებასვთხოვთ, რადგანიძულებულნივართდავუშვათასეთიუკიდურესიაბსურდი), მასარდასჭირდებოდა "სამებისგანაღზევება", რადგანთავისივებუნებითიქნებოდააღზევებული.

აშკარაა, რომ საუბარიაადამიანზე, ღვთისქმნილებაზე, რომელიცყოვლადწმინდასამებამამქვეყნიურმეფედდა, შესაბამისად, სხვაღირსეულმეფეებთანერთად, თავისთანამეუფედ (ანუსიმბოლურად "მეოთხედ") გამაოჩინა.

მაგრამროგორავხსნათტერმინი "სწორი", რაც, ჩვეულებრივ, იგივეობისაღმნიშვნელსიტყვადმოიაზრება?

უპირველესად, ვიტყვით, რომსაეკლესიოტერმინებისაზოგადოდორგვარადარისაღსაქმელი: (I) ბუნებითი, პირდაპირიმნიშვნელობითდა (II) გადატანითი, არაპირდაპირიანუპირობითიგააზრებით. ამორიგაგებისერთიმეორეშიაღრევაყოვლადდაუშვებელია.

შესაძლოამავანსწარმოუდგენლადმიაჩნდესიმისთქმა, რომლაშა-გიორგიარის "სწორიძისაღმრთისაჲ", მაგრამამგვარისდაშვებამართლაცწარმოუდგენელიიქნებოდამხოლოდიმშემთხვევაში, თუტერმინი "სწორი" გამოყენებულიიქნებოდაპირდაპირიმნიშვნელობით. უფრონათელირომიყოსჩვენიმსჯელობა, მოვიშველიებთკონკრეტულნიმუშებს:

საეკლესიოტრადიციაშიდადღესაცარაიშვიათადმოიხმობაღირსეულიმოღვაწისმიმართთუდნაცტერმინი "უწმინდესი", რაც, ცხადია, მხოლოდპირობითადითქმისადამიანზე, გნებავთანგელოზზე, რადგანპირდაპირიანუბუნებითიმნიშვნელობითმხოლოდუფალია "უწმინდესი" (ἀγιώτατος) დაარანაირადარცერთიქმნილება (ესტერმინისადღეისოდშედისსაპატრიარქოტიტულატურაშიც, ანუგანეკუთვნებასაერთოდარაკანონიზებულპირს, რაცკვლავაცხსენებულიტერმინისპირობითობასცხადყოფს. ამგვარივეატერმინი "უნეტარესი" (μακαριώτατος), რაცბუნებითიმნიშვნელობითისევდაისევმხოლოდღმერთზეითქმის, თუმცაპირობითიგააზრებითარაიშვიათადვიყენებთმასადამიანთამიმართ. ანალოგიურიტერმინებიძალიანბევრია. მეტიც, თვითუფალიბრძანებს, რომ "კეთილი" ანუძველიქართული "სახიერი" მხოლოდღმერთია (შდრ. "არავინარსსახიერ, გარნაღმერთიმხოლოჲ", მარკ. 10,18), თუმცაესტერმინიიმავესაღვთოწერილშიდა, საზოგადოდ, საეკლესიომწერლობაშიაურაცხელგზისარისმიკუთვნებულიადამიანისადმი (ვთქვათ, ბარნაბამოციქულისადმი: "რამეთუ იყოკაციიგისახიერ", საქ. 11,24). არათუ "სახიერი" (ბერძნ. ἀγαθός), არამედმისიაღმატებითიხარისხიც ("უსახიერესი" - ἀγαθώτατος) ეკლესიისმამებთანყოველნაბიჯზეგვხვდებაღირსეულმოღვაწეთამიმართ, ცხადია, პირობითიშინაარსით. თვითტერმინი "ღმერთიც", პირობითად, ერთ-ერთისახელიაწმინდანებისა (შდრ. წმ. ბასილიდიდი: "ღმერთებად ვუწოდებთსათნოებითადსრულქმნილთ" - PG. 29, col. 665: θεοὺς ὁνομάζομεντοὺςκατ' ἀρετἡντελείους), თუმცა, ცხადია, ერთიაბუნებითიღმერთი - ერთარსებასამება.

მითითებულტერმინთადარად, ტერმინი "სწორიც", ერთიმხრივ, მოიხმობაპირდაპირიგაგებითდანიშნავს "იგივეობრივს", მაგრამ, მეორემხრივ, იგიგაიაზრებაპირობითადაცდაასეთშემთხვევაშიაღნიშნავსარა "იგივეობრივს", არამედ "მსგავსს", "მიმსგავსებულს". ილუსტრაციისთვისმოვიტანთკონკრეტულნიმუშს, სადაც "სწორი" გამოკვეთილად "მსგავსის" სინონიმია:

"არავინიპოვამათყოველთაგანი მსგავსიდასწორი დანიელისი" (დან. 1,19, O).

მოტანილმუხლში, რაცოშკურიბიბლიისაა, ტერმინი "მსგავსი" და "სწორი" გადმოსცემენერთბერძნულსიტყვას ὅμοιος (შდრ. οὐχεὑρέθησανἐκπάντωναὐτῶν ὅμοιοι Δανιηλ), რაცთავისთავადმხოლოდ "მსგავსს" ნიშნავსდაარანაირად "იგივეობრივს" (აღნიშნულადგილასერთიტერმინიაყველასხვაენოვანტექსტში. იხ. მაგ. სლავ.: ...; შდრ. თუნდაცგელათურირედაქცია: "არაიპოვნესყოველთამათგან მსგავსნი დანიილდაანანიადამისაილდააზარიაჲსნი", BS).

ამრიგად, ზემოდამოწმებული "მსგავსიდასწორი" არისჰენდიადისის (ერთიუცხოენოვანისიტყვისორიშესატყვისისგადმოცემის) ნიმუში, რაცადასტურებს, რომმოცემულშემთხვევაში "სწორი" სინონიმურია "მსგავსისა" დაშეესატყვისებაბერძნულὅμοιος-ს.

ტერმინი "სწორი" თავისიორმნიშვნელოვნებითზედმიწევნითთანხვდებაზმნიზედას "ვითარცა" ("როგორც"). მართლაც, როდესაცითქმის: "ვითარცაღმერთხარ, მომაქციედაშემიწყალემე", ასეთკონტექსტში "ვითარცა" პირდაპირიმნიშვნელობითაღიქმებადა "იგივეობრივს" გულისხმობს, რადგანჭეშმაირტადღმერთიაქრისტე, მაგრამროდესაცმოციქულიგანაჩინებს: "ცოლნითვისთაქმართადაემორჩილენით, ვითარცაუფალსა", აქ "ვითარცა" პირობითიშინაარსისაადამხოლოდ "მსგავსებას" ნიშნავს (რომქმარი "მსგავსია" უფლისადა, ცხადია, არაიგივეობრივი). სწორედამაზრითმოუხმობსხსენებულზმნიზედასწმ. არსენიყალთოელი, როდესაციგიდავითაღმაშენებელსიესოქრისტესთანადარებს:

"რომელი-ეგეჰაეროვანხარ, ვითარცასამყაროჲხილულისასოფლისაშორის..., კაცთმოყუარე, ვითარცა ჩემიიესუ..." (დიდისჯულისკანონი, თბ. 1976, გვ. 557).

თუაქ "ვითარცა" გატოლების, იგივეობისმნიშვნელობითიქნებააღქმული, გამოვა, რომარსენიდავითისკაცთმოყვარეობასზედმიწევნითათანაბრებსმაცხოვრისკაცთმოყვარეობასთან, რაცაბსურდია. ცხადია, საქმეგვაქვსმხოლოდ "მსგავსებასთან" (რომდავითისკაცთმოყვარეობა მსგავსია მაცხოვრისკაცთმოყვარეობისა).

ღმერთთანშედარებისკონტექსტშითუტერმინი "სწორი" ოდენიდენტურობასნიშნავს, მაშინესწარმოუდგენელიმკრეხელობამთელმართლმადიდებლობასუნდადავაბრალოთ, რადგანეკლესიისმამებთანადამიანისმიმართდასტურდებაისეთიაღმატებულიეპითეტი, როგორიცაა "ღმრთისსწორი" (ბერძნ. ἰσόθεος). მოვიტანთრამდენიმესაგულისხმონიმუშს.

წმ. გრიგოლნოსელი (დაახლ. 335-394 წწ.) გვასწავლის:

"რითაციხილვებასაღვთომშვენიერება, იმითიყოგამშვენებულიადამიანი, ემსგავსებოდარათავისიუვნებობით, ნეტარებითადაუკვდავებითარქეტიპულ (=ღვთიურ) მადლს, მაგრამმასშემდეგ, რაცჩვენიცხოვრებისმტრისცთუნებითადამიანინებსითმიდრკაპირუტყვულობისადაუგუნურებისკენ, მისინებისგარეშეუკეთურისგანგანყენებადამძლავრებითადგადაყვანამისიუმჯობესისკენ, რაც, შესაძლოა, სარგებლობისმომტანიეგონოთგამოუცდელებს, უსარგებლოდაუსამართლოეჩვენასაკუთრივბუნებისშემოქმედს, რადგანამგვარიგანგებულებითსიკეთეთაშორისყველაზედიდისზარალსმიაყენებდაიგი [ჩვენს] ბუნებას, ვინაიდანგამომდიანრეიქიდან, რომღვთისსახოვანიდანეტარიშეიქმნაადამიანი, პატივმიგებულითვითუფლებრივობით (მართლაც, თვითმპყრობელობადაუბატონობათვისობრივიასაღვთონეტარებისთვის), ძალდატანებისგზითმძლავრებითადგადაყვანამისირაიმესკენგაუქმებაიქნებიდამისიღირსებისა, რადგანთუადამიანს, თვითუფლებრივიმოძრაობისშესაბამისადნებაყოფლობითმიდრეკილსრამარაჯეროვანთაგანისმიმართ, მძლავრებითადდაიძულებითადგანაშორებდაღმერთიმისთვის (ადამიანისთვის, ე.ჭ.) საწადელისგან, ასეთინამოქმედარიგაუქმებაიქნებოდაუპირატესისიკეთისადა მისგანწართმევაღვთისსწორიპატივისა, იმდენადრამდენადაცღვთისსწორიათვითუფლებრივობა" (სიტყვადაძინებულთაშესახებ, Gregorii Nysseni, Opera, vol. 9, p. 53-54 :οἷςτὸθεῖονθεωρεῖταικάλλοςτοιούτοιςἐκαλλωπίζετοκαὶὁἄνθρωποςδι’ἀπαθείαςτεκαὶμακαριότητοςκαὶἀφθαρσίαστὴνἐντῷἀρχετύπῳχάρινἀπομιμούμενος. ἐπειδὴδὲδι’ ἀπάτηςτοῦἐχθροῦτῆςζωῆςἡμῶνπρὸςτὸκτηνῶδεςκαὶἄλογονἐκουσίωςτὴνροπὴνἔσχενὁἄνθρωπος, τὸμὲνἄκονταςἀποστῆσαιτοῦχείρονοςκαὶπρὸςτὸκρεῖττονἀναγκαστικῶςμεταθεῖναιτοῖςμὲνἀνεξετάστοιςχρήσιμονἴσωςδοκεῖ, τῷδὲπλάστῃτῆςφύσεωςἀλυσιτελὲςἐφάνηκαὶἄδικοντὴντοῦμεγίστουτῶνἀγαθῶνζημίανδιατῆςτοιαύτηςοἰκονομίαςἐμποιῆσαιτῇφύσει. ἐπειδὴγὰρθεοειδὴςὁἄνθρωποςἐγένετοκαὶμακάριοςτῷαὐτεξουσίῳτετιμημἐνος (τὸγὰραὐτοκρατἐςτεκαὶἀδέσποτονἴδιόνἐστιτῆςθείαςμακαριότητος), τὸδι’ ἀνάγκηςαὐτὸνἐπίτιμεταχθῆναιβιαίωςἀφαίρεσιςτοῦἀξιώματος ἦν. εἰγὰρἑκουσίωςτὴνἀνθρωπίνηνφύσινκατὰτὴναὐτεξούσιονκίνησινἐπίτιτῶνοὐδεόντωνὁρμήσασανβιαίωςτεκαὶκατηναγκασμένωςτῶνἀρεσάντωνἀπέστησεν, ἀφαίρεσιςἄνἦντοῦπροέχοντοςἀγαθοῦτὸγινόμενονκαὶτῆςἰσοθἐουτιμῆςἀποστέρησις, ἰσόθεονγάρἐστιτὸαὐτεξούσιον).

როგორცვხედავთ, პირდაპირაათქმული, რომადამიანშიღვთისგანშთანერგილითავისუფალიარჩევანისანუთვითუფლებრივობისთვისებაროგორც ღვთისსწორიღირსება, ადამიანს ღვთისსწორობისპატივს ("... τῆςἰσοθἐουτιμῆς") ანიჭებს, რაცარერთმევამას. განააქტერმინი "ღვთისსწორი" მართლაცპირდაპირიაზრითგულისხმობსადამიანისთანაბრობასღმერთთან?

ბასილისელევკიელი (გარდ. დაახლ. 460 წ.) აღნიშნავს:

"ხოლოადამიანებსმოაზროვნეობითიცხოვრებაცხვდათწილადდა ღვთისსწორიპატივიც" (ქადაგებანი, PG 85, col. 280: ἄνθρωποιδὲκαὶζωῆςλογικῆκαὶ τιμῆςἰσοθέου λαχόντες).

იმპერატორიკონსტანტინე VII პორფიროგენეტი (913-959 წწ.) თავისცნობილნაშრომში: "სათნოებათადანაკლოვანებათაშესახებ" აქაელთაღირსეულისტრატეგისფილიპიმენისსავალალოდაღუპვასთანდაკავშირებითაღნიშნავს:

"მანკიცხოვრებისეულიკატასტროფისდროსთუმცაუაზროხვედრიგანიკუთვნა, მაგრამსანაცვლოდ, აღსრულებისშემდეგ, როგორცრამსაღვთოგანგებით, ღვთისსწორპატივთამიმღებიგახდა" (De Virtuits et Viciis: ἐπὶδὲτῆςτοῦβίουκαταστροφῆςἀγνώμονιτύχῃσυγκεχρημένος. ἀλλ’ὅμωςμετὰτὴντελευτὴν‘ωσπερείτινιθείαπρονοία τὰςἰσοθέουςτιμὰςἡλλάξατο, Excerpta historica jussu imp. Constantini porphyrogeniti vonfecta, vol. 2, p. 248).

VI ს-ისცნობილიმართლმადიდებელიისტორიკოსიპროკოფიღაზელი (დაახლ. 465-528 წწ.) თავისნაშრომში "შენობათაშესახებ" წმ. იუსტინიანეიმპერატორისშესახებამბობს:

"საქმეთასიდიადისშესაბამისადგანუკუთვნებდნენმეფეს ღვთისსწორპატივთ" (De Aedificiis, Procopii Caesariensis opera omnia, vol. 4, Leipzig 1964 1.10.19 შდრ. τῷβασιλεῖνέμοντεςἐπὶτῷὄγκῳτῶνπεπραγμένων ἰσοθέουςτιμάς).

წმ. მაქსიმეაღმსარებლის (დაახლ. 580-662 წწ.) მიერდამოწმებულიაფილიპესშემდეგისიტყვები:

"მეფესმართებსახსოვდეს, რომმან, ადამიანადმყოფმა, ღვთისსწორი უფლებამოსილება მიიღო, რათაკარგსადაღვთიურსაღირჩევდეს" (თეოლოგიურითავებიანუექსცერპტები; შდრ. Τὸνβασιλέανδεῖμνημονεύειν, ὅτιἄνθρωποςὤν ἐξουσίανεἵληφενἰσόθεον, ἵναπροαιρῆταιμὲντὰκαλὰκαὶθεῖα).

ცნობილიკრებული "სათნოებათმოყვარეობა" შეიცავსწმ. ანტონიდიდის (დაახლ. 251-156 წწ) შემდეგშეგონებას:

"კეთილმსახურებითმცხოვრებიადამიანიარანებებსუკეთურებას, რომმისსულშიშემოაღწიოს, ხოლოროდესაცმასშიბოროტებაარარის, სულითუსაფრთხოდდაუვნებლადჰგიესიგი: ვერცმრუდეეშმა, ვერცბედისწერავერიპყრობსამგვართ, რადგანღმერთიუკეთურთაგანგანარიდებსმათდაცხოვრობენისინიუვნებლად, დაცულნი, ღვთისსწორნი (ἰσόθεοι)".

ზემორეკონტექსტშიცტერმინი "ღვთისსწორი" ოდენპირობითიმნიშვნელობისაადარეალურადუთუოდმხოლოდ "ღვთისმსგავსს" ნიშნავს.5

გარდა "ღვთისსწორობისა", ეკლესიისმამებთანწმინდანთამიმართდასტურდებაარანაკლებ (დაგარკვეულიაზრით, კიდევმეტად) აღმატებულიტერმინი: "ღმერთადგახდომა" ანუ "ღმერთ-ქმნა", "ღმერთ-ყოფა" (ბერძნ. "თეო-პოიესის" - θεο-ποίησις, სადაც θεός არის "ღმერთი", ხოლო ποίησις - "ქმნა"), თუმცაესტერმინი, ცხადია, არანაირადარნიშნავსმართლაცბუნებითღმერთადგახდომასანუდამბადებელღმერთადქცევასპირდაპირიმნიშვნელობით, არამედმხოლოდდახმოლოდ საღვთომადლითადმაიანისგანღმრთობას. მოვიტანთრამდენიმესაგულისხმონიმუშს:

წმ. ათანასეალექსანდრიელი (დაახლ. 293-373 წწ.):

"იგი (ძეღმერთი, ე.ჭ.) განკაცდა, რათა ღმერთ-ვქმნილიყავით" (სიტყვაგანკაცებისშესახებ, 54.3. იხ. Sur L 'incarnation du Verbe, SC. T. 199, Paris 1973: Αὐτὸςγὰρἐνηνθρώπησεν, ἵναἡμεῖς θεοποιηθῶμεν).

"სიტყვახორციგახდა, რათაესეცშეწირულ-ეყომასყველასგამოდაჩვენ, მისისულისმიმღებთ, ღმერთქმნა შეგვძლებოდა" (De Decretis Nicaenae Synodi, 14.4.2 Athanasius Werke, vol. 2.1 pub. De Gruyter, Berlin 1940. შდრ. «ὁγὰρλόγοςσὰρξἐγένετο», ἵνακαὶπροσενέγκῃτοῦτοὑπὲρπάντωνκαὶἡμεῖςἐκτοῦπνεύματοςαὐτοῦμεταλαβόντες θεοποιηθῆναι δυνηθῶμεν).

"ძეცღმერთია, უმალკიმანვე მამისძედგვყოჩვენ6 და ღმერთჰყომანადამიანები, გახდარაიგიადამიანი. არათუადამიანიიყოდამოგვიანებითგახდაღმერთი, არამედიყორაღმერთი, ადამიანიგახდა, რომ, უმალ, ჩვენ ღმერთადგაგვხადოს" (Orations Tres contra Arianos, PG. 26, col. 92: ΥἰὸςκαὶΘεὸς, ἀλλὰμᾶλλοναὐτὸς υἱοποίησενἡμᾶςτῷΠατρὶ, καὶ ἐθεοποίησετοὺςἀνθρώπους γενόμενοςαὐτὸςἄνθρωπος. Οὐκἄραἄνθρωποςὠν, ὕστερονγέγονεΘεός' ἀλλὰΘεὸςὠν, ὕστερονγέγονενἄνθρωπος, ἵναμᾶλλονἡμᾶς θεοποιήσῃ).

წმ. იპოლიტერომაელი (დაახლ. 170-236 წწ.) გვასწავლის:

"რამდენადაცშეუდგებიმას, ამათმონიჭებასაღგითქვამსშენღმერთი, რაჟამს, უკვდავიგახდებირა, ღმერთ-იქმნები. ამასნიშნავსსიტყვები: "შეიცანთავიშენი", ე.ი. შეიცანიშენშიმოქმედიღმერთი" (Refutatio Omnium Haeresium, 34.4.6: ὅσαδὲπαρακολουθεῖθεῷ, ταῦταπαρἐχεινἐπήγγελταιθεὸςὅταν θεοποιηθῇς, ἀθάνατοςγενηθείς. τοῦτ’ἔστιτὸ‘γνῶθισεαυτόν, ἑστιγνοὺς (ἐνσεαυτῷ>τὸνπεποιηκόταθεόν)

დაა.შ.

ამრიგად, ზემოდამოწმებულიციტატები, ვფიქრობთ, ეჭვმიუტანლადადასტურებს, რომ "ისტორიათადააზმათა" და "თამარიანის" ავტორებისმიერგამოყენებულიტერმინები "სწორი" და "მისწორებული" შესაბამისკონტექსტებში, ზოგადისაეკლესიოტრადიციისკვალობაზე, მხოლოდ "მსგავსს", "მიმსგავსებულს" აღნიშნავსდაარანაირად, პირდაპირიმნიშვნელობით, ღმერთთანგატოლებულსანუბუნებითღმერთს. დარწმუნებულივართ, მოტანილიწყაროებისგაცნობისშემდეგნებისმიერიმკითხველიდაგვეთანხმება, რომ საქართველოშიარასოდესდასმულასაკითხითამარისმეოთხეჰიპოსტასობისანთუმისისულიწმინდობისადაღვთისმშობლობისშესახებ, ისევეროგორცარცეკლესიისმამებსგამოუთქვამთ ოდესმეაზრისულიწმინდისმდედრულობისთაობაზედაარცსულიწმინდისსამომავლოგანკაცებისშესახებზეერეტიკულმოძღვრებებსუჩენიამათთანსადმეთავი.

-------------------------------------------------------------------------------

1 - ტერმინი "დარჩომა" ანუ დარჩენა ანალოგიურკონტექსტებშისწორედ "გადარჩენას" ნიშნავს (შდრ. თუნდაც "ვეფხისტყაოსანი": "სიზმრადმგონია დარჩომა ჩემივერდამიჯერია", შდრ. ს. ყაუხჩიშვილისგანმარტება: "დარჩომა - გადარჩენა, მშობიარობისკარგადგადატანა", ქართლისცხოვრება, II, გვ. 559.

2 - ტექსტსვიმოწმებთიმსახით, რასახითაცარისიგიმოტანილიმითითებულგანხილვებში (თუმცაამგვარიტექსტიფილოლოგიურადსაკამათოა.

3 - ე.ი. კაცობრივიშეურაცხებისმიმღებმაცხოვართან.

4 - გამოცემებშიესსიტყვამცდარადარისწარმოდგენილი, როგორც "თანააღზავებულისაჲ".

5 - ასედაცგადმოგვაქვსესტერმინი "სათნოებათმოყვარეობის" ჩვენეულთარგმანაში (იხ. სათნოებათმოყვარეობა I, თბ. 2006, გვ. 29.

6 - შდრ. თამარისშესახებთქმული: "მამისძედარი"

ედიშერჭელიძე

ჟურნალი "გულიგონიერი", სააღდგომოგამცოემა, №2, 2011 წ.

ბოლოსგანახლდა (WEDNESDAY, 19 OCTOBER 2011 18:11)

Copyright © 2009 church.ge
All Rights Reserved.