 | | ბასა | „ეზოში ყეფდა ბამბურა მურა, ეზოში მწვანე ჰყვაოდა ბაო“ * * * ჩვენი სოფლის მტვრიან ქუჩებში, მარტოდმარტო, შეშლილივით დახეტიალობს მეწისქვილის ბებერი ძაღლი - ზამთარი მოდის... (იაკი კაბე).. შემოდგომა სოფელში...დაღონებული, დანაღვლიანებული ბუნება. დაცარიელებული, სიცივისგან დამფრთხალი ველ-მინდვრები, სადაც ქარი თავისუფლად დანავარდობს. „გახუნებული მინდვრების ფარჩა.“ (ნიშნიანიძე). განსაკუთრებით, გვიანი შემოდგომისას. პირქუში და მოსაწყენია შემოდგომის მიწურულის პეიზაჟი. როცა უკვე უკან დარჩა ოქროსფერი დღეები. ფერადი ბაირაღები. ხეებს ფოთლები შემოეძარცვათ და ბუნებას მოსაწყენი, ერთფეროვანი, რუხი ფერი დაეპატრონა. გახუნდა ბუნების ჭრელა-ჭრულა სამოსელი. ახლა უკვე, ზემოთ მტრულად მომზირალი, ტყვიისფერი ცაა და ღრუბელთა შავი ლაშქარი, ქვემოთ კი _ ნოემბერი და ტალახი. მასში ჩაფლული, ქარისგან ჩამოყრილი სველი ფოთლები. ნოემბრის უძლურ მზეს, სადღაც შორეთში, უღიმღამოდ მიწვერილს, ჯერ კიდევ უგალობენ თითო-ოროლა შემორჩენილი ფრთოსნები. უმრავლესობა დიდი ხანია დაემშვიდობა მშობლიურ მხარეს და თბილი ქვეყნებისკენ გააპო სივრცე, მძლავრი ფრთებით. „და შემოდგომა ქარის შოლტებით ჩიტებს მიდენის სამხრეთისაკენ.“ (ნიშნიანიძე). შემოდგომის ფერთა დღესასწაული დასრულდა. ბუნება ემზადება, რომ თოვლის ბამბის თეთრი საბანი წაიხუროს და გამოიძინოს, თეთრი მდუმარების ტყვეობაში გაირინდოს. დამშვიდდეს, გაყუჩდეს, მყუდროებას და სრულ იდილიას მიეცეს. ხვნეშით დაღლილი, ქურდი ქარები კვნესიან, აკვნესებენ ხეებს და უმოწყალოდ ძარცვავენ მათ. სასტიკად აზანზარებენ ხეობებს. ბილიკებზე შარიშურობენ ჩამოცვენილი უმწეო ფოთლები. („ოჰ, ეს ფოთლები, ფენილნი ქარით.“- გალაკტიონი). ცოტა ხნის წინ ბრდღვიალა ფერებით ელვარებდა ბუნება. ოქროსფრად და მეწამულად იყო მოხატულ-მოფარდაგებული ხეობები. ფოთოლთა ფერადი ნავები დაცურავდნენ მდინარეებში და ჭრელი კაბებით მოსავდნენ მათ. ახლა კი მდინარეები უკვე ყინულის ჯავშანს ჩაიცვამენ, დაიბორკებიან და მოსარკევდებიან.. კარგა ხანს ვეღარ მოვისმენთ მათი დგაფუნისა და შხუილის, წყლის ნაკადის ქვებზე მსხვრევის ხმას. ვეღარც რუების საამო ლიკლიკს, მათ დამაფიქრებელ, მიმზიდველ სიმღერას. ვეღარ ვიხილავთ უწვრილეს შხეფებად დამსხვრეულ წყალში შვიდფერა ცისარტყელის ანარეკლს. სრულდება ფერთა ზეიმი და სულ უფრო იმატებს ნაცრისფერ-ტყვიისფერი, ცივი და უმზეო დღეები. გაბმული, უსიამო წვიმები. წავლენ წვიმები და მოვლენ უმოწყალო, სუსხიანი ქარები.. მერე ატყდება მათი გულსაკლავი წივილი. ავი სისინი, ღრენა და კბენა. („დაბერავს რისხვით, დაბერავს ქარი“ _ გალაკტიონი). მოვუსმინოთ შემოდგომის სიმფონიას სოფლად, ნოემბრის ლუკუმო ღამეში: ფოთოლცვენის მიწურულს, ძალაგამოლეული მზე რომ ჩადის, ღრუბლებგაფანტულზე, ვარსკვლავებით უფრო მეტად იჭორფლება ცა. უფრო მკაფიო ხდება მათი ციმციმი. ამოცურდება ოქროთი მოვარაყებული მთვარე. აკიაფდება ვარსკვლავთა თამადა. „ნაღამურზე ცა ქათქათებდა ვარსკვლავთა უმანკოებით“.“ (გიორგი ლეონიძე). „სადაც იდუმალ მარადიულზე ესაუბრება ვარსკვლავს ვარსკვლავი.“ ირგვლივ ყველაფერი გაიტვრინება. ჩიტების ორკესტრიც მიჩუმდება. ხმას ჩაიკმენდს გარემო. გაძარცვული ტყიდან ყრუდ ისმის კუდბაწარა მგლების ავი ყმუილი. მგლების ყმუილს ტურების ჭირისუფლებივით კივილიც ერწყმის და მთელ არე-მარეს რისხვად ეფინება. ყველაზე ხმაურიანი კი ქარია. ქარი ნამდვილი კრიმანჭულის მომღერალია. წვიმის ხმა კი სხვადასხვა ჟღერადობისაა. „სახურავებზე ხმაური წვიმის, გლოვის ჰანგივით ჩემს სულში წივის.“ ესაა ნოემბრის სიმღერა. ცივი ღამეები ეზოებში ისადგურებს და თავზე ემხობა ფოთლებგაცვენილ ხეთა რტოებს. გაძარცვულ ხეებზე გამომწვევად წამოსკუპული, ტოტებსშერჩენილი მანდარინები და ხურმები ნათურასავით კიაფობენ სიბნელეში, ბზინავენ და ელვარებენ. სახლების თავზე პირქუში ღრუბლები ლაგდებიან. თუმცა ღრუბლიანი დღეებიც თავისებურად უხდება სოფელს, ორღობეებს, სახლებს, ეზოებს. კარგა ხნის გამხმარი და ნამისგან დამძიმებული ჩამონაცვენი ფოთლების ხალიჩით მოფენილ მიწაზე გატრუნულა ტყაპანით ჩამოვარდნილი ორიოდე ვაშლი თუ ტუჩგაბზარული ბროწეული. გაყვითლებულ ეზოში აქა იქ წამოუყვიათ თავი ქრიზანთემებს. ცოტა ხნის წინ, ოქტომბრის დამლევს, დიდი და ხმაურიანი სიცოცხლე ნავარდობდა სოფელში. ბებერ, დრო-ჟამით განაცრისფერებულ საწნახელებში დაიწურა ღვინო და დაბინავდა მოსავალი: „სისხლით ნასუქი მიწის ამაგი, ნაჯაფარი, ნამაშვრალი.“ („ვენახები დაიკრიფა, დასაწური დაიწურა. მადლიანმა ღვინობისთვემ კარი ტკბილად გაიხურა.“ _ ი. ევდოშვილი). ტრადიციულად, გურული შემოდგომა ასოცირდება ოქტომბრის ჯერ კიდევ თბილ და ნათელ დღეებთან და ჰაერში გაფანტულ გახუნებული ფუჩეჩის, მწიფე კარალიოკისა და ადესას სურნელთან. საკარმიდამოში გასულ გურული გლეხის სიმღერასთან, მშობლიური ფუსფუსის დაუვიწყარ ხმებთან. ყველა ჩართულია იმ დღესასწაულში, რასაც ჭირნახულის შეგროვება და სახლში შემოტანა ჰქვია. ყველაფერს სხვანაირი ხალისი აქვს.. არაფერია ამაზე ტკბილი გასახსენებელი. დილაადრიან, ჯერ არ გაღვიძებული ეზოებიდან აქა-იქ ბოლქვებად რომ ამოდის თბილი კვამლი, სიმყუდროვე კი ძვალ-რბილში ატანს და გიხარია.. გიხარია, რომ აქ ხარ - შენს სახლში, შენს გურიაში.....შენიანებთან...შენს ნივთებთან, წიგნებთან, მოგონებებთან და საოცრად შენს ადამიანებთან (თავიანთი ღვთიური იუმორით).. „მათრობდა ჩემი სოფლის ჰაერი და ზეცა ელვით გადახეული. მათრობდა ჩემი ეზოს ჩხავერი ოდის ბორკილზე გადახვეული.“ ( დუმბაძე). მართლაც, რა უნდა იყოს ამაზე უფრო კარგი, ამაზე უფრო მისტიური, ამაზე უფრო ლამაზი და როგორ გვენატრება ეს ყველაფერი... იმედია, ისევ იქნება სიმინდის ყანები და მოსაკრეფად გამზადებული სხვადასხვა ხილი. კვლავ აივსება გურულების სახლები „ქარვიან-ოქროიანი შემოდგომის ნობათით“ (ემზარ კვიტაიშვილი). ჩემთვის კი „კუხნაში“ გამწკრივებული ყუნწებმოღერებული ფერად-ფერადი კვახები და სხვენში დაკიდებული ხახვისა და ნივრის გალები აცხადებენ უხვკალთიანი შემოდგომის დასასრულს. ფოთოლცვენის მიწურულს ფუსფუსის ხმები წყდება და ირგვლივ სევდიანი სიჩუმე ისადგურებს. ცოტა ხანში აიწვერება კვამლი საბუხრეებიდან...ზანტად აბობღდება მოქუშული ცისკენ. ყველაფერი მიჩუმდება. დუმილში გამოეხვევა ცა და მიწა. დაყრუვდება ირგვლივ ყველაფერი. გაირინდება. „სუსხიანი ზამთრის სუნთქვა ფანჯრის მინებს დააორთქლავს“ (გივი ალხაზიშვილი). ყინვა ზღაპრული მაქმანებით მოხატავს სარკმლის მინებს. მოვა ფუმფულა თოვლი და ახმიანდება გზა ფეხთაქვეშ, იბზინებს თოვლის თვალისმომჭრელი სპეტაკი სითეთრე.. ახრაშუნდება თოვლიანი მიწა. სიმყუდროვეში უფრო მკვეთრად გაისმის ზარ-ზინზილაკებიანი საქონლის, ბატების გამყინავი ძახილის, მამლების ერთმანეთთან გამოხმაურების სანუკვარი, მშობლიური და იდილიური ხმები. („ბინდში ნახირის მუნჯი ვედრება.” - ნიკო სამადაშვილი). გაგური ის სოფელია, სადაც ჯერ კიდევ ყივიან მამლები და ყეფენ ძაღლები. ხოლო, „სადაც ძაღლია, ძროხები, ადამიანი და ახალმოსული თოვლი, იქ აღარ შეიძლება ავი ფიქრი..." („ლუკას სახარება“). სოფლის საიდუმლოებაც ესაა. კეთილი ფიქრებიც, ჭეშმარიტებაც და სული წმინდაც სოფელს ირჩევს დასავანებლად. ასე ფიქრობენ დიდი ადამიანები და მწერლები. „ან გული უნდა გაიხეთქო, ან მთაზე აბობღდე, წვერზე შემოჯდე და იქ მოგევლინება ჭეშმარიტება, თავისით. იმიტომ რომ, გინდ დაიჯერე და გინდ არა, ქალაქებში ის აღარ სახლობს - აქ ყველაფერი ხელოვნურია, მატყუარა,- და იქ დასახლდა, თხელზე _ უთხელეს ძაფებისაგან მოქსოვილ ჰაერში, სადაც მატყუარები ფეხის დადგმასაც კი ვერ ბედავენ იმის შიშით, ტვინი აგვიფეთქდებაო" (სალმან რუშდი). „გადავცხოვრდი სოფელში, ახლოს, ჩემი ბავშვობის სუნთან, რადგან სულ თან დამქონდა ჩემი ჰაერი, რომ ის მესუნთქა, სადაც გინდა ვყოფილიყავი. მე ხომ ყველგან ჩემი ჰაერით დავდივარ, ღობესავით სულ გარს მარტყია“. (ბესიკ ხარანაული). არაერთ მიუსაფარ ადამიანს დაუსახავს სოფელი ყველაზე მყუდრო და საიმედო ნავსაყუდლად. თუნდაც, ტერენტი გრანელს... „ახლა მინდა ამ მზეში იმედები გახშირდეს (თუმცა რაა იმედი? - წამიერი ფარ-ხმალი). მელანდება სიკვდილი და სოფელი მამშვიდებს, ჩემი ტკბილი ოცნების ლურჯი ნამოსახლარი.“ („დაბრუნება სოფელში“).. რა ამშვენებს ჩვეულებრივ სოფლის დილას ყველაზე მეტად? ამაზე ნოდარ დუმბაძეს ყველაზე დამაჯერებელი პასუხი აქვს: „მამალმაც იყივლა, ძროხამაც იბღავლა, სკოლის ზარმაც დარეკა, მზეც ამოიწვერა კონცხოულაზე, თხამაც დაიპეტელა, თიკანმაც დაიკიკინა, კატამაც დაიკნავლა. ქათამმაც დაიკაკანა, მაგრამ დილა დილას არ ჰგავდა, რაღაც აკლდა სოფელს, რაღაც თითქოს შეუმჩნეველი, მაგრამ უზარმაზარი, მშობლიური, თბილი, ახლობელი, და როდესაც მხარზე წალდგადაგდებულმა ასლანამ ჩაიარა ორღობეში და უკან ძაღლი არ მისდევდა, მივხვდი, რომ ეს რაღაც უზარმაზარი, სოფლის განუყოფელი ნაწილი, მისი სისხლი და ხორცი, ძაღლი იყო, ჩვეულებრივი ძუნკალი ძაღლი.“ სოფელზე და ძაღლის ყეფაზე სულ ეს ლექსი მახსენდება: „ეზოში ყეფდა ბამბურა მურა, ეზოში მწვანე ჰყვაოდა ბაო, ვაზის ბარდებში სცურავდა სურა, შენ ბანცალებდი, ბურულო ცაო“. (გალაკტიონი: „ჭარხალი“). სოფლის ძაღლი, სახელშეურქმეველი მაწანწალა იქნება თუ სახელშერქმეული და პატრონიანი, ყველა რაღაცნაირად ჭკვიანია. ცხოვრების ბევრი სიტკბო და სიმწარე უგემნიათ მათ, ბევრი ნისლიანი დღე გასთენებიათ, ბევრი ეკლიანი ბილიკი გაუვლიათ. და ამიტომ, უამრავი ჭირ-ვარამის მნახველ-გადამტანებს სხვანაირი ალღო განუვითარდათ. იმათთან შედარებით, განებივრებული ცხოვრების ელფერი რომ დაჰკრავთ. ბევრის ამტან-გადამტანი ძაღლებისთვის ხომ უცხოა უქმი, მეშჩანური, გულმოყირჭებული სამყარო, აღსავსე ფუქსავატი და საბრალო ინტერესებით. რა გასაკვირია, რომ სიყვარულსა და სითბოს ისინი მეტად არიან დახარბებულები. გურულების ჭიშკარზე თვალს მოჰკრავთ ასეთ წარწერებს: „ეზოში ძალიან დიდი და კეთილი ძაღლია, მაგრამ მერყევი ხასიათით“. „ზარი არ მუშაობს, გაამჯავრეთ ძაღლი!“ გურულ ძაღლსაც აქვს ალბათ თავისი, გამორჩეული ხასიათი. ანეგდოტებიც არსებობს მათზე. „გზად მიმავალი კაცი მოსახლეს შესძახებს: _ მაინძელო! რკინიგზის სადგურთან აქედან მალე მივალ? _ მეიცა, ძაღლს ოუშობ და ხუთ წუთში მიირბენ.“ „გურულს ქუჩაში ძაღლი გამოეკიდა. პატრონი მოსდევს: _ არაფერს არ გეტყვის, ბატონო, ნუ გეშინია! _ რავა, ძამა, სალაპარაკოდ მომსდევს თუ?“ ორჰან ფამუქი კი ამაზე სხვაგვარდ ფიქრობს. მისი აზრით, "ძაღლები ლაპარაკობენ – მაგრამ მხოლოდ იმათთან, ვისაც მოსმენა შეუძლია". და კიდევ... განა მარტო ადამიანებს ეყრებათ ხოლმე მშობლიური ადგილებისგან მოწყვეტით გამოწვეული სენი, რასაც ნოსტალგია ჰქვია. თურმე ძაღლებსაც... ვაკო ახალაძე გვიამბობს: „გურიაში ერთ ზაფხულს სოფლის მაწანწალა ძაღლი შემოგვეჩვია, პოკუსა დავარქვით. ჩვენთან ჭამდა და ეძინა. აგვისტოს ბოლოს ჩაბარგება რომ დავიწყეთ, მამას ავუტირდი: _ პოკუსა ცოდოა, აქ მარტო დარჩება და რა უნდა ქნას? დამიჯერა მამამ, ძაღლი თბილისში მანქანის საბარგულით ჩამოვიყვანეთ და პატარა ეზოში გამოვამწყვდიეთ. მე ბაღში დავდიოდი, ბებიას სად ეცალა ძაღლთან სათამაშოდ ..და ერთ დღესაც პოკუსა გაქრა. ვიდარდეთ _ ალბათ ეზოდან გაიპარა და უცნობ ქალაქში გზა ვეღარ გაიგნოო. მოკლედ, შევეგუეთ უპოკუსობას. გაზაფხულზე (ანუ 6-7 თვის მერე) გურიიდან დაგვირეკეს. ძაღლი სოფელში დაბრუნდა და აგერ, თქვენს ეზოში გადარეულივით დარბისო. ასეა, გურიაში გაზრდილ ძაღლსაც იქეთ მიუწევს გული!!! რომ დავწერე _ ძაღლი სოფლიდან თბილისში ჩამოვიყვანეთ და გაგვექცა, კილომეტრები გაიარა და შვიდი თვის მერე გურიას დაუბრუნდა-მეთქი, ამ პოსტს ბევრი გამოეხმაურა. მაგრამ ერთი წერდა: _ აბა რა გგონიენ, გურულებს კი გვიძახიენ აბდალას, მაგრამ ძაღლი რაფერი ჭკუიანი გვყოლიაო. ისე, გურულებს აბდალას რომ უძახიან, მე მგონია, ეს ის შემთხვევაა, როცა აბდალაში ჭკუანაკლებს კი არა, სწორედ ჭკვიანს, გულწრფელს და ალალს გულისხმობენ. „აბდალაში“ უფრო სითბო და სიყვარულია, ვიდრე დაცინვა და ირონია, ხოდა ირონიაც, თვითირონიაც და იუმორიც ხომ გურულების მოგონილია!!!“ "შესაძლოა ძაღლი არ არის მთელი ჩვენი ცხოვრება, მაგრამ ისინი ამთლიანებენ მას" (როჯერ კარასი). ლაშა ჭეიშვილი გვიამბობს: ბასა რომ მოვიყვანეთ, ჯერ ისევ თვალაუხელელი კეკულაი (ლეკვი) იყო. ომალოში ვმსახურობდი ჯარში და მომიწია თუშეთში ყოფნა. იქედან ჩამოვიყვანე და ჩემს დას დაბადების დღეზე საჩუქრად გამოვუგზავნე, ვერტმფრენით. მუყაოს ყუთში ჩასმული, გამოკვარაჭინებული (გამოლამაზებული, გამოკოხტავებული) და გახვანჭალებული (დაბანილ-გასუფთავებული). ისეთი საყვარელი იყო, ყველამ აიშვატია (გულზე მიიხუტა). ჯერ თბილისში ზრდიდა ჩემი და. მერე კი ზაფხულზე, სოფელში წაიყვანეს და უკვე შეეგუა სოფლის ცხოვრებას. მისი ორგანული ნაწილი გახდა. გაიზარდა დიდი და კონწოლა (გრძელბალნიანი) ძაღლი. გულშემჭირვნე (ერთგული, მოჭირნახულე, გულშემატკივარი) ძაღლი გამოდგა ბასა. თავის ეზოს ბოლომდე პატრონობდა. მეტად თავმოყვარე გახლდათ, ოღონდ არა უკადრისი და ამპარტავანი. სულდათქმული (აუჩქარებელი, მოთმენილი) იყო და არა ცენცერუკაი (ცეტი, დაუდეგარი, სიდინჯესმოკლებული). ცინცქალაი (ცოცხალი, მოძრავი, საყვარელი) ძაღლი იყო. სალაური (ვინმეს გარშემო ტრიალი, მოფერება), შესხვავება (ყეფით შეგებება) და მიფართქალება (მეტისმეტი სიხარულით შეხვედრა), იცოცხლე, უყვარდა და სჩვეოდა. გაბრაზებას ვერ იტანდა. პაპლაუქი (განებივრება, გასათუთება) არ აკლდა პატრონისგან. ყოლიფერი თავსაყარად (უხვად, სამაძღროდ) ჰქონდა. ოჯახის წევრები ვესათუთებოდით და ვუვლიდით, რაც შეგვეძლო. ათობით ღრღნიდა ძვლებს. გემრიელი წვნიანით იკვებებოდა. არაფერი გვენანებოდა მისთვის. ღირსეული ძაღლი იყო ბასა. გადაგდებულ პურს არაფრით შეჭამდა. თავისი ჯამი ჰქონდა და იმ ჯამში თუ ჩაუსხამდი თბილ საჭმელს ან დაუდებდი საგანგებოდ, იმას მიირთმევდა. გრძნობდა მზრუნველი ხელების სუნს, ჯამიდან ცხვირს ამოყოფდა და მადლიერი ამოგცქეროდა ქვევიდან, ხილი უყვარდა, ოღონდ შენ თუ მიაწვდიდი. მაგალითად, მსხალი რომ ჩამოვარდებოდა ეზოში, იმას პირს არ დააკარებდა, მაგრამ თუ გაურეცხავდი და ჯამში ჩაუდებდი, იმას სიამოვნებით მიირთმევდა. ახლაც თვალწინ მიდგას. ხურმის ძირში ყურებდაცქვეტილი წამოწოლილი, მოლოდინად და სმენად ქცეული, გაყურსულ-გაბურსალებული (სულგანაბული), თათებში ჩარგავდა ცხვირს და თავის საფიქრალს ფიქრობდა. საზრუნავიც თავისი ჰქონდა და სიხარულიც. ჭიშკრის კრაჭუნს რომ გაიგებდა, ყური მზირად ეჭირა, დააყურადებდა და სტუმარს უმალ გაენთებოდა, შურდულივით. ხან დაჟვარუნობდა ალერდულ (მაღალ) ბალახებში, უთავბოლოდ დაბორიალობდა, თვალს ატანდა ყველაფერს. სულ დაძაბული იყო, რადგან ინსტიქტი კარნახობდა, რომ სიფრთხილე იყო საჭირო, სულ გაფაციცებული ჰქონდა მხედველობა, სმენა, ყურადღება. არ გამოეპარებოდა ეზოს ჭიშკრის გაღების ჭრიჭინი. დილაბნელს (გამთენიისას), მზე დედამიწას პრწკალს რომ ჰკრავდა, ვარდისფრად რომ აენთებოდა გადასახედი („ცისკრის ამოსვლა ბეწვზე ეკიდა.“ - ნიკო სამადაშვილი), „ცისკრის ძვრისას“, დილის და ღამის პირგასაყარზე, „ნათელი და ბნელი ერთმანეთს რომ ბაგეებს მოაშორებდნენ“, თრთვილისგან შეჭაღარავებულ ბალახებში დაკუნტრუშობდა და შეჰხაროდა მზის სხივებზე აციმციმებულ, მარგალიტებივით, ცვრის წვეთებს, სხივების ლივლივს. განაბული ყურს მიუგდებდა ჟღურტულა ჩიტებს, ჰაერში შენავარდებულ ტოროლებს, კაჭკაჭების ჭორაობას, ბეღურების მასლაათს და საქონლის ზრუმუნს (წყნარ ზმუილს). ხარბად ყნოსავდა ფუნის სუნით გაჟღენთილ მშვიდ, წმინდა, კრიალა და მოალერსე ჰაერს, ნაწვიმარი ბალახის სურნელს. სიხარულით და სიცოცხლის სიჭარბით აღსავსე მოცინარი თვალებით შეჰხაროდა პირმომცინარე ბუნებას. მოქნეულ წვიმაში, მოიბღუნკებოდა და უსმენდა შორეული ჭექა-ქუხილის ხმას. ვერცხლისფერი წვიმების ჩურჩულს. გაფილტრული ჰაერი უჩვეულო სიგრილის სუნს რომ მოაფრქვევდა, ფოთლები განიბანებოდნენ და მხიარულად აშრიალდებოდნენ იდუმალი, მისტიური შრიალით („ვერხვის ფოთოლთა თეთრი ლაშქარი აშრიალდება უშორეს ზღაპრად“), ტანწერწეტა ვერხვების წინწიბუროების (კენწეროების) ტბილი ჭუჭუნი (ბაასი) და მოცახცახე ფოთლების ჩურჩული ბუნების იავნანად ჩაესმოდა გაძაგრულ ბასას დაცქვეტილ ყურებში. „ამბობს ნიავი ფოთლებში ნანას“. (სიმონ ჩიქოვანი). როგორ უყვარდა ფიქრშიშესული მოხუცი კაკლის ხეების ქვეშ მოკალათება მთვარით ნაფე
 | | ბუკა | რებ ბაღში. რაღაცნაირ სიმშვიდეს ასხივებდა ბებერ მსხალზე ჩამომხობილი ახალმოსული მთვარის სინათლე. მისით ანთებული ღამეები. ბაღში შავ ზოლებად გაწოლილი ლანდები. წინა თათებზე დადებდა თავს და ელოდებოდა მთვარის დავახშმებას. ბინდი რომ იპყრობდა ბაღებს, ყურს მიუგდებდა ჭრიჭინობელების მწუხარე კვნესას („შორს ჭრიჭინების ბაასი მეფობს“), მუქსათვალეებიანი ღამისმთეველი ბუების ჭყივილს, ჭაობების სამეფოდან ოჩხამურის გომბიეების (დიდთვალა და დიდმუცელა ბაყაყების) ყიყინს, მგლების ყურყულს (ყმუილს), გრიგალების ხმაურს. წარსული სუნთქავდა აქ, ამ ეზოში. ქარიც თითქოს ამ გარინდული წარსულის ამბებს მიმოატარებდა. თითქოსდა ათეული წლების წინ დარგულ ჭროღა თუთების დაკორძილ ქერქში შემწყვდეულ, ჩაობებულ დროს გამოიხმობდა. ნათქვამია, „მოგონებები ის სამოთხეა, საიდანაც ღმერთმა ვერ გამოგვაძევა“. ბასაც იდგა და ვინ იცის, მოგონებებს, თავის ჩავლილ ცხოვრებას უღიმოდა. მის მახსოვნობაში ათასი ცისარტყელასავით ფერადი მოგონება ირეოდა და გულის გულში უვლიდა. ბავშვები უყვარდა ძალიან. და ახსოვდა ის ძველი, გამქრალი დრო, ძვირფასი და მიუწვდომელი. ახლად მოფიფქული ხვავიანი თოვლით ტკბობა. მჭახე სითეთრეში ღამის მთვარე რომ გააჩახჩახებდა თოვლიან ხეობებს. თოვლით თეთრად გაშუქებულ, გაბრწინებულ წყვდიადში, იისფერ ბურუსში, კვიმი რომ მიწყდებოდა საკვამურებში. ზამთრის ცის ქვეშ, საამო სიჩუმეში რომ ჩაიძირებოდა ყველაფერი, ბრჭყვიალა ფიფქებს ეთამაშებოდა. ნათქვამია, „თოვლი ძაღლების მამიდააო“. ეს თოვლი ბავშვობის ზღაპარს ყვებოდა. ბავშვებთან ერთად თოლაბულთაის თამაშს (გუნდაობას) მოყვებოდა. კარწახზე (აღმართში) სირბილისგან, გზის ათოკვით (ჩქარი სიარულით) ქანცგალეულს, აკვანტალებულსა და აქენთელებულს თავდავიწყებით უყვარდა სიცოცხლე, კოტრიზობდა (კუნტრუშობდა), უსაზღვროდ უხაროდა და მასაც სჯეროდა, რომ სიცოცხლე მხოლოდ სიხარულისთვის იყო გაჩენილი. ბასას პირველი ძარძღალობა (მაკეობა) ასე მოხდა. პირველად რომ იმშობიარა, 2003 წლის ზამთარი იყო. მაშინ ძველი სახლი გვედგა, ხის, ორსართულიანი. მის გვერდით, მეორე სართულზე სათავსო მდებარეობდა. იმ სათავსოში შევიდა და იქ დაყარა ლეკვები. ზუსტად იმ დროს კობა ჭეიშვილი გვსტუმრობდა. მასხრობდა: _ აბა, ბიჭია თუ გოგოო?. _ ბიჭია, ბიჭი-მეთქი და თოფი დავაჭექე. მერე აღვნიშნეთ ბასას გამრავლების ამბავი. დავლიეთ ღვინო. პურ-მარილი გავაწყეთ. რომ მოსაღამოვდა, მამაჩემმა მითხრა, ამ ქაშაბორიეში (ფარღალალა ნაგებობა) ლეკვები გაეყინება და სახლში შემოვიყვანოთო. აივანზე რომ ავედი, არაფრით არ მიმიკარა. კლაპუნი დამიწყო (კბენა დააპირა). მიღრენდა. ლეკვებთან არავის უშვებდა. მერე მოვიფიქრე ის, რომ თვითონ ბასას „ადეალა“ გადავაფარე და თბილად შევფუთე, ლეკვებისთვის კი „კუხნაში“, მოღუღუნე „ფეჩის“ გვერდით თივით გაწყობილი დიდი ყუთი გვქონდა მომზადებული. ჩამოვიყვანეთ ლეკვები დიდი რუდუნებით და „კუხნაში“ დავაბინავეთ. ღამით კარებს აფხაჭუნებდა, გაღებას ითხოვდა. გამოღრღნა კიდეც, რომ გარეთ გასულიყო. და სახლი არ წაებილწა. მერე გადავწყვიტე, მეც „კუხნაში“ დავრჩენილიყავი ღამ-ღამობით და კარები გამეღო. მოხდა ისე, რომ ბასას ლეკვების დაყრის მერე ძროხამაც იმშობიარა, ხოდა ის ხბოც აქ შემოვიყვანეთ. უმოკლეს დროში კრუხმაც გამოტეხა ჭუჭულები. ის კრუხიც და ჭუჭულებიც აქვე დავაბინავეთ. ბოლოს, სამ თუ ოთხ დღეში ჩვენმა ლამაზად აჭრელებულმა კატამაც დაყარა კნუტები. მოკლედ, ერთი კვირის მანძილზე, ამ ლაზარეთის მეთვალყურე ვიყავი. მეძინა კნუტებთან, ხბოსთან, ლეკვებთან.. „ფეჩს“ ვუნთებდი დიდხანს, რომ სითბოში ყოფილიყვნენ. მერე დათბა. კნუტები და ლეკვები წამოიზარდნენ, წიწილებიც მოხონჩოლდნენ. ახლა უკვე დაქურეჟებულ კრუხს შეეძლო თავისი მზრუნველი ფრთებით გაეთბო ისინი. ბასა თავისი პირველი ლეკვებით სარდაფში გადავიყვანეთ. როგორც კი წამოიზარდნენ, წავიდა ლეკვებზე ტაციაობა. ყველას მოსწონდა ბათურაი და ფაცურაი, ცქვიტი, მიმზიდველი გარეგნობის ლეკვები და სიხარულით წაიყვანეს შინ. ძალიან თბილი და ყურადღებიანი ძაღლი იყო ბასა, მაგრამ გაბუტვაც იცოდა. მამაჩემი რომ გარდაიცვალა, იმ გურგუსში (ადამიანთა მოძრავი მღელვარება) ყველას ფეხებში ებლანდებოდა. გაციმცამებული იყო (შიშისგან სულგატრუნული). სახლი გამოვკეტეთ და ბასა მეზობელს დავუტოვეთ, გივია გოგიბერიძეს. საჭმელი რომ ეჭმია. ეზოდან ფეხი არ მოუცვლია. ის სამი თვე ჩვენს ეზოში ტრიალებდა. ერთი კვირის მანძილზე ლუკმა არ ჩაუდვია პირში. რომ იტყვიან, უწყალწმინდოთ იყო. მარტო წყალს სვამდა. სევდიანი მოლოდინით გასცქეროდა ჭიშკარს. იწვა და სიჩუმეს აყურადებდა გარინდული. ცივი ქარი ძვალ-რბილში უვლიდა. სხვანაირი სიცივე აწუხებდა, თორემ განა სხვა ზამთრებში ნაკლებად ციოდა?!. ყურს უგდებდა გრიგალების გულისწამღებ ხმაურს. „თან ყურს უგდებდი ქარის სიმღერას და წუთისოფელს სულ ხმაგაკმენდილს.“ დაიღალა ლოდინით. ერთხელ, მახსოვს, თემურ ცოცხალაშვილი რომ გარდაიცვალა, გასვენებაში ჩამოვედით თბილისიდან. ბარაქიანი თოვლი იყო იმ ზამთარს. და სულ რამდენიმე წუთით შევირბინე ეზოში, დაკეტილ სახლში. ბასას ეგონა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენ დავბრუნდით. ისე გაუხარდა, ლამის ლაპარაკი დაიწყო. სითბო როგორც კი იგრძნო, ბეწვი დაულაგდა, სიმშვიდე მოიპოვა. ადრე იმდენად არ მოგაფერებინებდა თავს, ახლა კი მომაფერებინა კიდეც. ხელი რომ გადავუსვი თავზე და ყურის ძირებში მოვუღიტინე, კუდი გააქნია, ყურები დაცქვიტა და აღტაცებით ხტომა დაიწყო. გარს მიტრიალებდა და ალერსიანი თვალებით შემომცქეროდა. ჭიშკარი რომ დავკეტე, დიდ ხანს მიყურებდა. მავედრებელი მზერით. ბოლოს შებრუნდა და წავიდა. ძაღლიც არის და ძაღლიც. სხვანაირი ძაღლი იყო ეს დალოცვილი, გამგებიანი, ჭკვიანი და ერთგული. მასაც ამოუღამდა წუთისოფელი. წლები შემოადნა. ბოლოს, მამაჩემის გარდაცვალებიდან სადღაც შვიდ თვეში, ზაფხულზე, ლასლასით აუყვა მზის სხივებით მორთულ, ქვაღორღიან და მტვრიან გზას. მთაზე ავიდა. ამ კუნთმაგარი მთიდან უყვარდა სამყაროს ცქერა. საბოლოოდ შეავლო თვალი ჩამავალი მზის ჩქერში მოქცეულ სოფელს, რომლის ყოველი ბილიკი და ფოლონცოც (დიდი შარა) ზედმიწევნით იცოდა. გახედა მზით გამთბარ ხალიჩასავით მინდვრებს, მზით მოვარაყებულ, მარადიულ მწვანე საბურველში გახვეულ ნაძვებს, ცაში ციბრუტივით მოფართხალე ჩიტებს, შეისრუტა დიდებული და იდუმალი ტყის მხნე, სიცოცხლით სავსე ჰაერი. და სამუდამოდ ჩაეხუტა გულში საყვარელ მიწას. ჩვენს ეზოში, პალმის ძირში დავმარხეთ. მოდი და ნუ ირწმუნებ ამ სიტყვების ჭეშმარიტებას: "მსოფლიო უკეთესი იქნებოდა, ყველას ძაღლივით უპირობო სიყვარული რომ შეძლებოდა"..(კლინტონი). მეორე ძაღლი ბუკა, ბასასავით კონკილარი (დიდი, კუდმოგრეხილი) ძაღლი იყო. ოღონდ ბასა უზენაესმა უფრო ლამაზი ფუმფულა ბეწვით, რუხი ჟილეტით, ყელზე თეთრი ჰალსტუხითა და ფეხებზე თეთრი წინდებით დააჯილდოვა. ბუკა ბასამ გამოზარდა. ასწავლა ჩვენი ეზოს ავან-ჩავანი, თითქოს უნდოდა სახლის მეთვალყურეობა მისთვის მიენდო და გადაებარებინა. თუმცა თავის სიცოცხლეში ამ მხრივ პრივილეგიას არავის დაუთმობდა. ბუკა უფრო მხიარული ძაღლი იყო, მაღალი და ჭრელი. მუსიკაზე იცოდა აყოლა. მობილურის მუსიკას რომ ჩაურთავდი, თავისებურად მღეროდა, წკავწკავებდა. სულგანაბული უსმენდა ბუნების ხმაურს, ჩიტების ჟივილ-ხივილს, წვიმის წვეთების ტყაპანს გუბეებში. ყოჩაღი ბეღურებიც ჟივჟივით ესალმებოდნენ. ჭიშკარში შემოსულ ყველა სტუმარს ალერსით ეგებებოდა, კუდს უქიცინებდა და მხიარულად შეაჩერდებოდა თვალებში. სულ პატარა ალერსსაც თუ ვინმე გაიმეტებდა მისთვის, საოცრად უხაროდა და მადლიერი იყო. ყველაფერ მოძრავს ეთამაშებოდა. ჩრდილებსაც კი. მამაჩემის სიკვდილამდე სამი თვით ადრე გარდაიცვალა. ორივე ძაღლი, ბასაც და ბუკაც, გვერდიგვერდ ასაფლავიან ჩვენს ეზოში, დღეკეთილი და საჩრდილობელი კაკლების ახლოს. სადღაც წერია: „ძაღლი ძალიან ცოტა ხანს ცოცხლობს, აი, მათი ერთადერთი დანაშაული ” (აგნეს თერნბული). მე ვეთანხმები.... ახლა ჯეკა გვყავს. ის ქორწილში გვესტუმრა. ბედნიერების ჟამს. სეფაში, სუფრა სიმძიმისგან იზნიქებოდა. სუფრის ქვეშ უთავბოლოდ დაბადუნობდა (უაზროდ დადიოდა) და დაპენტერობდა. ყველაფერს გულმოდგინედ სუნავდა. თავიდან მეზობლის ძაღლი გვეგონა, მაგრამ რომ არ წავიდა და დარჩა, ვიფიქრეთ ვიღაცის წუწკი, მენკალიე ძაღლი იქნებაო. ბოლოს, როცა მოგვეჩვია, გაირკვა, რომ არცერთი აღმოჩნდა და არც მეორე. უბრალოდ პატრონს ეძებდა და შიმშილმა, მიუსაფრობამ, იდუმალმა ინსტიქტმა და განგების ძალამ, ყველაფერმა ერთად ჩვენს ეზოში მოიყვანა. ჯეკა ძალიან ჭკვიანი და კეთილი ძაღლია. მასაც ძალიან უყვარს ბავშვები. ასევე უყვარს ხორცის მოზრდილი ნაჭრები თავისივე სურნელოვან წვენში. ყველაზე მეტად კი გიჟდება ალერსით გადასმულ ხელზე. ნათქვამია: „ძაღლები ერთადერთი არსებები არიან, რომლებსაც არ სჭირდებათ ძვირადღირებული მანქანები, ლამაზი სახლები არც მოდური ტანსაცმელი, ძაღლებს არ აინტერესებთ მდიდარი ხარ თუ ღარიბი, ჭკვიანი თუ სულელი... აჩუქეთ მათ სიყვარული და ისიც სიყვარულით გიპასუხებთ.“ თავიდან ჯეკას ის აღელვებდა, თუ ვინ იქნებოდა მისი პატრონი. ეზოში რომ მოიცუცქა, პირველ ხანებში ჩაღუნიედ (მორცხვად და გაუბედავად) იყო. ეშინოდა, არ გაგვეგდო. მაგრამ დიასახლისმა რომ წვნიანით სავსე ჯამი გამოუტანა, თბილი ხორცის სუნმა ჟრუანტელი მოჰგვარა. დაგემოვნებით დაიწყო ჭამა. დრო და დრო მადლიერი თვალებით ამოსცქეროდა მომავალ პატრონს და ჭამას აგრძელებდა. ძალიან ცოტა ხანში გუმანით იგრძნო და შეუყვარდა ამ თბილი ხელების სუნი. ახლა უკვე მისთვის სამყარო მხოლოდ პატრონისა და მისი ხელებისგან შედგებოდა. გაიფიქრა, ჩემს ბედს ძაღლი არ დაჰყეფსო. სიკეთის მზემ გაათბო და გაახარა. გათანიშდა (შეთამამდა) კიდეც. „ნუ გეშინია, მე ვიქნები შენი პატრონი.“ _ ეს სიტყვები ამოიკითხა დიასახლისის თვალებში და მას მერე ეზოს არ მოსცილებია. ოღონდ ეგაა, ზედმეტად სურს პატრონის გვერდით ყოფნა და მისთვის თავის მოწონება. გაბოგირება (უადგილო ადგილას გახირვა) სჩვევია, გაფრთხნილი (მთელ სიგრძეზე გაშოტილი) და გასისისნებული (გამაძღარი) წევს ხოლმე „კუხნის“ საკარულში და არაერთხელ გამხდარა ფეხის წამოდების მიზეზი. რისთვისაც ხშირად დატუქსვასა და გაწყრომას იმსახურებს. შენელება (საყვედურის გამოცხადება) არ სწყინს. სკიპარჭვა (უშნოდ წამოწოლა) კი სჩვევია, მაგრამ თავუხლარი (უწვრთნელი და თავგასული) ძაღლი არ გეგონოთ. ინათიანი (ჯინიანი, ჯიუტი) კი გახლავთ. ისე დაქიჩმაჩდება (დაფაცურდება), გეგონება ქვას გახეთქავსო. გადაჭარბებული მონდომების გამოჩენით კი ხშირად საქმეს აფუჭებს. ფიცხელი ძაღლია. პატრონს რომ ხედავს, სიხარულისგან, წკმუტუნითა და ყეფით იკლებს ყველაფერს. ჯერ ახალგაზრდაა..თვალიც უჭრის და ყურიც. სათვალისა და დურბინდის მომარჯვების გარეშეც მშვენივრად ხედავს დიდ მანძილზე. სამკურნალო ბალახებს თავად არჩევს და წიწკნის. თვითონაა თავისი თავის დასტაქარი. გარეგნობით კოხტა და მოხდენილი ძაღლია. ყველაფერი თავის ადგილზე აქვს. ბუნებამ მშვენიერი ფერის ტანისამოსში გამოაწყო, თბილი და რბილი ბალნით შემოსა და თეთრი ფაჩუჩებითაც დააჯილდოვა. მისი მზერიდან გამბედაობა და ლმობიერება ერთდროულად გამოსჭვივის. ვაჟკაცური შემართებით ხვდება უამინდობას. არ დრკება ეზოს ბერმუხასავით და შეუპოვრად დგას მოახლოებული ზამთრების წინაშე. სულ დაფაცურობს, ყოჩაღად უვლის გარს თავის ტერიტორიას და აკონტროლებს. თავს ხშირად არ აძლევს იმის უფლებას, რომ ნეტარ სიზარმაცეს მიეცეს. მეცნიერები ამბობენ, რომ ძაღლი სამყაროს შავ-თეთრ ფერებში ხედავსო. სამაგიეროდ, ბუნება ხშირად მხოლოდ მათთვის შესაცნობ უამრავ სურნელს აფრქვევს. და ვინ იცის, რამდენი უჩვეულო სურნელი ესალბუნება მათ ყნოსვას. უზენაესმა ძაღლები კეთილშობილური ინსტიქტებით აღჭურვა. გამჭვირვალე შემოდგომის დღეებში, შორეული ქვეყნებისკენ პირნაბრუნებ კოპწია ფრინველებს რომ შეჰყურებს და ისმენს მათ გამოსამშვიდობებელ ნაღვლიან სიმღერას, შორეული მგზავრობის წინ, ჯეკა სინანულით ულოცავს მათ გზას. და როდესაც ისინი რუხ სივრცეში იკარგებიან, დამჭკნარ ფოთოლთა ხალიჩაზე ჩაცუცქდება, გაიტრუნება და თავის ფიქრებში ჩაყვინთავს, რადგან ფიქრია წუთისოფელი. გასცქერის ჟოლოსფერ დაისს, ნაირფერად, ფერუხვი დაისით შეღებილ სოფლის ცას. ვინ იცის, ეგებ ამასაც აწუხებს წარმავლობის გაუნელებელი ტკივილი და ესეც ფიქრობს საკაცობრიო მარადიულ საფიქრალს: „ყველაფერი გათავდა. ფიქრი სულს ეზიდება.. რა ამაოდ გვაბრმავებს წუთისოფლის დიდება.“ „ზოგმა ანგელოზმა ფრთების ნაცვლად ბეწვი აირჩია".. „დედამიწა არის მზითა და მთვარით განათებული დიდი წიგნი, სადაც უამრავი ცოცხალი მოთხრობა დადის.“ (გოდერძი ჩოხელი). ჩვენი ცხოვრება სავსეა მოთხრობებით. ეს მოთხრობები ჩვენს თვალწინ იბადებიან. სიუჟეტს კი მათთვის თვით ცხოვრება ქმნის. გათენდება მორიგი დღე და თვალსაწიერზე გადაიშლება ახალი დღის ახალი მოთხრობა. ისე კი, დოკუმენტური სინამდვილე ხანდახან ყოველგვარ წარმოსახვას აჭარბებს. ძაღლები ამ წუთისოფელში გათამაშებული ცხოვრების სპექტაკლის არც თუ უმნიშვნელო გმირები არიან. „ჰაერის ტალღებს, ამ ადგილის დედის სულს, ალბათ, სადღაც ჰყავთ შენახული ის ხმები და სახეები, მაგრამ მიზანსცენები, ცხადია, დამწვარია.“ ძაღლები კი უკვე ცხოვრების მიერ გათამაშებული მიზანსცენების საკუთრებებად იქცნენ. ვინ იცის, როდის გაჩნდა ძაღლისა და ადამიანის მეგობრობა და რამდენი საუკუნეა, რაც ძაღლი ადამიანის სამსახურში დგას. ბათურა მამაჩემის ძაღლი იყო, სიცოცხლის ბოლო ჟამს, ალბათ, მისი ერთადერთი ერთგული და განუყრელი მეგობარი...მასსავით ბედგერა, უიღბლო და უბედო. ბათურას არ გაუმართლა, სოფელში, თავის ძველ პატრონს აღარ დასჭირდა და გამოაგდო. არადა უპრობლემო ძაღლი იყო, ბავშვებზე და ადამიანებზე შეყვარებული, ცხოველებთან მეგობრული. . თვალებში ძალიან ლამაზი სამყარო ჰქონდა. მაღალ ბალახში პეპლებს ეთამაშებოდა, ყურების ფრიალით ამოფრინდებოდა ხოლმე. ტანად პატარა ძაღლი გახლდათ. ერთი ყური აღმა ეზრდებოდა, მეორე ჩაღმა. ყელთეთრა იყო და ყურშავა. ჭკვიანი და კეთილი. გულიდან მოიგლიჯა პატრონმა. ნუთუ ასე რატომ გაიმეტა? ვინ უთხრა მადლობა? ვინ დაუფასა შრომა და ერთგულება? მას შემდეგ ცხოვრობდა თავისთვის, სადაც დაუღამდებოდა, იქ გაუთენდებოდა. ხან რომელ სასადილოს მიეკედლებოდა, ხან რომელს...ბედისგან განაწყენებული და ბედს დამორჩილებული..სასადილოების ნასუფრალით იკვებებოდა. იმასაც ხანდახან იმეტებდნენ. ტალახში ამოლაშთლული პურის ნამცეცეცებს ცუცქავდა. ესეც ნუგეში იყო უბედობაში. თავის პატრონად მიაჩნდა სასადილოს მესვეურები. უციცქირებდა, მსუნაგი მოლოდინით უცქერდა მათ ხელებს. ყოველ შემომსვლელს ალერსით ეგებებოდა, ეგებ სულ პატარა ალერსი მათაც გამოიმეტონო. მაგრამ ადამიანები ერთმანეთს არ ინდობენ და ძაღლს როგორ დაინდობენ?! იქედანაც გამოაგდეს. შიმშილისგან ფეხები უკანკალებდა. თვალები ეწვოდა, შიოდა, ციოდა უფო მეტად. დაჭყუნული გამომეტყველება გაუხდა. დაღვრემა, მოღუშვა, წყენა და ტკივილი აესახა სახეზე. ფერდებშეცვენილი და ყურებდაშვებული, გამოწანწლული (უჭმელობისგან მუცელჩავარდნილი), საცოდავად აბუზული, მილასლასებდა სოფელ-გზაზე. გუბეში გაჩრილი მთვარის შუქით „ოდნავ დაამებული“. გვიანი შემოდგომის ცივი, ტყვიისფერი დღე იყო, ტყვიისფერი ღრუბლებით დამძიმებული. ბრაზობდა ქარი. მკაცრი დროის ქარიც ქროდა. „სევდიან ნანას ამბობდა“. ბედისწერამ ერთ, მარტოხელა კაცის ეზოში შეახეტა, სადაც გადაფერდილი და ავდრით შელახული, წასაქცევად გადაყირავებული სახლი იდგა. ათასი ხარახურით მოფენილ, თითქმის გატიალებულ, დაყრუებულ არემარეში ოდესღაც სიცოცხლე ჩქეფდა.. ეს სიჩუმეც გაუკვირდა. ადრე დილიდან დაღამებამდე ისმოდა ამ არემარეზე გოგო-ბიჭების ჟივჟივი. რამდენნი იყვნენ ამ ფუძეზე. ახლა კი ამ მინგრეულ-მონგრეულ არე-მარეზე მარტო ერთი კაცი დარჩენილიყო, ყველას მაგივრად. და სახლის ფუძეც ღონღიალობდა, ცოტა ხნით მაინც. ქარი დასისინებდა დაცარიელებულ სახლში, რომელსაც ნოემბრის ცა ჩამომხობოდა თავზე. სახურავი ჩაღუნვოდა სახლს, სადაცაა ჩაუტყდებოდა. თვალებამოღამებული ჭირისუფალივით იდგა ფანჯრებჩალეწილი სახლი. ჭიშკარი მორყეულიყო და ცალ ანჯამაზე ჩამოკონწიალებული საცოდავად ჭრიალებდა. ფარდებს ქარი აფრიალებდა ეზოში. ფანჯრებში კი ქარი დავლურს უვლიდა...ეზოში ხებიც დარდისგან დამჭკნარიყვნენ თითქოს...წიგნებში და ეგზისტენციალურ ტკივილებში ჩაღრმავებული ამ სახლის უცნაური პატრონი ასცდენოდა გზას და ქვეყანას. დიდ ტკივილს, სულიერ ობლობასა და სასოწარკვეთას მიეცა ნება „ცხოვრებაზე ხელის ჩაქნევის“. სვამდა და ცეცხლივით ეკიდებოდა მის გულს არაყიცა და გადაგვარებაც. მართლაც, რა საიდუმლოებებს ინახავენ სახლები, და როგორ ასახავენ იქ მაცხოვრებელი ადამიანების ბედსა და ისტორიას. თითქოსდა მათაც გააჩნდეთ გრძნობიერება, მეობა, ხასიათი...არადა,
 | ადამიანები, რომელთაც ეს შენობა ჩაიფიქრეს და ააშენეს, რას იფიქრებდნენ, რომ უკაცურობისთვის და სიცარიელისთვის გაიწირებოდა იგი?! და რომ მათი ნალოლიავები მემკვიდრე ..გზას აცდენილ კაცად იქცეოდა?! ან კი ვინ იცის, რას ნიშნავს „გზასაცდენილი კაცი“? აკი „ყველა გზა .მიზანს სცდება და სიკვდილთან მიდის“. იმ ჩემი სოფლის თემშარასავით, რომელსაც ერთთავად გასცქეროდა თავისი სახლის მარად გაღებულ ჭიშკართან მდგარი სოფლის გიჟი (ყველა სოფელს ხომ ჰყავს თითო ასეთი მაინც)...სპარტაკა...ყველას, სოფელში ჩამოსულ სტუმარსა თუ მასპინძელს, პირველად რომ ის ეგებებოდა თავისი აზრჩამქრალი ღიმილით...და იმავე ღიმილით აცილებდა...იქნებ სწორედ მას ესმოდა იმ „თემშარის ნაუბარი“ ყველაზე კარგად?!...ყველაზე ნათლად და მკაფიოდ?! და სოფლის ამაოებაში დათქმულ ადამიანებს თავისი გამოუცნობი, მარადიული ღიმილით მარტივი და უბრალო, პირველყოფილი, ბავშვური ყოფის საიდუმლო „მცოდნე სიხალისეზე“ (ჰაიდეგერი) დაფიქრებისკენ უბიძგებდა?! ამ სახლის ჭიშკარი სულ ღია იყო. თუ მიჰხურავდა, ისევ ქარი თუ მიჰხურავდა. ქარი აწრიალებდა ძველ ანჯამებს. ასეთ დადუმებულ ეზოში შეახეტა ბათურა ბედისწერამ. ბნელ და ცარიელ სახლში მოიკალათა. „კუხნასთან“ ჩაცუცქდა და ეზოში შემოსულ, კელტად ხეტიალისგან დაღლილ მარტოტკალაი მასპინძელს ჩვეული ალერსით შეეგება. მის ფეხებთან ჩაიკუნტა. არავინ იცის, რა გრძნობებმა გაიელვეს იმ ცოტა ხანში ამ ორივეს გულში. ერთი კია, რომ იმ დღის მერე გამოცოცხლდა, ახმაურდა ეზო ძაღლის ყეფით. ასე დაიწყო ამ ორი არსების მეგობრობა. ძაღლმა იგრძნო, რომ მისი პატრონი უცხოფერაი, მეტად უცნაური, საკვირველი და თავისებური კაცი იყო. შეუყვარდა ისეთი, როგორიც იყო. შეჰფოფინებდა, შეჰხაროდა. ყველაზე მკაცრ პირობებშიც კი პატრონის ერთგული და მოყვარული იყო. პატრონიც, თავის მხრივ, რაც შეეძლო და როგორც შეეძლო, ზრუნავდა თავის ოთხფეხა მეგობარზე. არაფერი ეზოგებოდა მისთვის. წამოუდუღებდა რძეს. პურსაც ჩაუფშხვნიდა. ამოსჭამდა, ამოხაპავდა ბათურა რძეს. ჩაეყუდებოდა შიგ. გაეწუწებოდა ბეწვი, სახე, ცხვირ-პირი. ამოეგანგლებოდა პირი რძით. ზუსტად აღარ მახსოვს, როგორ წავიდა მამაჩემი ჩვენგან. ბევრი რამ გამომრჩა იმ წლებიდან, რასაც ბავშვობა ჰქვია. რაღაცნაირ შეუცნობელ სიმარტოვეში იყო, რომელსაც სახელიც ვერ დავარქვი... მით უმეტეს, ვერ დავარქმევდი სახელს მაშინ, იმდენად რამდენადაც, მოუმწიფებელ გონებას სად შეეძლო დაეძლია შეუცნობელი სევდის მიზეზი?!.. ხსოვნაში გაიელვებს ხოლმე ჩვენი მწუხარებადასადგურებული სახლი, რომელიც მაშინ სავსე იყო ოცნებებითა და მოჩვენებებით.. მახსოვს უცნაური, ტყავგადაკრული დივანი, რომელშიც შემდეგ მამაჩემის აღსარების გამომხატველი წერილები აღმოვაჩინე (ცრემლების კვალდამჩნეული)...ამ წერილებს, როგორც გულს, ისე გზავნიდა. მამაჩემი რეალურ სამყაროს სანახევროდ ეკუთვნოდა.. ძილის წინ, ზღაპრებს რომ მიკითხავდა, სინამდვილედ ვიღებდი და დაკარგული მქონდა შეგრძნება, სად იყო ოცნება და სად სინამდვილე... საზოგადოების უმრავლესობას მიაჩნდა, რომ მას მცდარი და ავადმყოფური დამოკიდებულება ჰქონდა ცხოვრების აზრის მიმართ.. მამაჩემს, რომლის ცხოვრებაც ერთი შემზარავი ტრაგედია იყო და რომელიც თავის მიუტევებელ სისუსტეებს და ლოთობას შვილის სიკვდილით ამართლებდა... მაშინ მეგონა, რომ საზოგადოება ზედმეტ სიმკაცრეს და უსამართლობას იჩენდა დაჩაგრული და საწყალი მამაჩემის მიმართ, რომელსაც თავისი დემონი დაატარებდა მწუხარების დამრეცილ ბილიკებზე და რომლის ცხოვრებაც შემზარავი კატასტროფით დასრულდა...თვითონ უსუსურ ბავშვს, მინდოდა, იგი დამეცვა ყველასგან...ჩემი უძლური ხელი გამეწოდებინა...მე ჩემებურად, ბავშვური გულუბრყვილობით ვხედავდი მამაჩემის ცხოვრებისეული წარუმატებლობისა და ხელმოცარვის მიზეზებს...იქნებ ვასხვაფერებდი კიდეც... ამ ფონზე მებრალებოდა დედაჩემიც, რომლის მთელი ცხოვრება ერთი დიდი ჯვარცმა და წამება იყო..არსებობისთვის ბრძოლით გადაღლილი, მუდამ მოფუსფუსე...მისი მზრუნველი ხელი ჩვენს სახლს ყოველთვის ეტყობოდა... ფარდები და გადასაფრებლები მისი ხელით იყო შეკერილი და რამდენადმე ლაღ და ესთეტიკურ გარემოს ქმნიდა იმ სიპირქუშეში...ჩემს ბავშვურ ცნობისმოყვარეობას ყველაფერი აღაგზნებდა...ამ გისოსებიანი ფანჯრებიდან ვუყურებდი სამყაროს...ვცდილობდი განმეჭვრიტა მკაცრი და კუშტი მომავალი..თუმცა ზოგჯერ ვფიქრობდი, რომ დამთავრდებოდა ეს მოსაწყენი ბავშვობა და დაიწყებოდა წარმტაცი და ბრწყინვალე ცხოვრება...ბრმა იმედით შეპყრობილი, იდუმალ მომავალს ჩემს ბავშვურ ოცნებებში და ფანტაზიებში ვრთავდი..და ვსახავდი მაცდუნებელი, ჯადოსნური, ბრწყინვალე ფერებით...ჩვენ ხომ ვცხოვრობთ ჩვენს მიერ შექმნილ ფანტასტიკურ აჩრდილებს შორის?!... მამაჩემი მარტოობაში გარდაიცვალა. 7 იანვარს. კუპრივით შავი, ღრმა და უდრტვინველი ზამთრის ღამე იყო. ნელა, ტკბილად, თბილად და უზრუნველად თოვდა. მსხვილი ფანტელები დინჯად ეშვებოდნენ მიწაზე. „თეთრი კვიცივით გარეთ ჭიხვინებს თოვლი სპეტაკი და უზაკველი.“ (დავით მჭედლური). მოქუშული ცა იყო. ყველაფერს თოვლის თეთრი სუდარა ეფარა. უსაშველოდ გაიწელა ყრუ, ბნელი და გრძელი ღამეები. ულმობელი სიცივე. უმოწყალო, ალქაჯი ქარბუქები. უცნაურ და იდუმალ, სიკვდილთან შეგუებულ სიჩუმეს დაესადგურებინა მარტოხელა კაცის სახლში, რომელსაც, ბოდლერის სიტყვებით, ყოველ საათში ერთხელ წამიერად არღვევდა კედლის გუგულიანი საათის ბნელი სიცარიელიდან ანაზდად გამომხტარი მომაბეზრებელი, მონოტონური ხმა...რომელიც თითქოს ჯიუტად ახსენებდა: ,,ეს მე ვარ, მოსაწყენი ცხოვრებაო"... საათის ისრების ყოველდღიურობაში სხვებისთვის შეუმჩნეველი ხმა იანვრის ღამის სიჩუმეში აქ, ამ დადუმებულ სახლში მძაფრად და ავის მომასწავებლად რეკდა... ბათურასაც ცუდს უგრძნობდა იმ ღამეს გული. პატრონს არ სცილდებოდა. ფანჯრიდან უყურებდა, პაწაწინა, მოკაშკაშე ფანტელებს, რომლებიც ნარნარად ეშვებოდნენ. ჰაერში ტრიალებდნენ. ნაზად და ფრთხილად ეცემოდნენ მიწაზე. ყველაფერი გარინდულიყო. ზამთრის ლურჯი ყინვა ფანჯრის მინებზე უცნაურ სურათებს და ზღაპრულ მაქმანებს ხატავდა, ორნამენტებითა და არშიებით რთავდა. „ფანჯრის რაფებს აყვავილებდა ფეერიული ყინვით.“ (გალაკტიონი). ზამთარი ხომ გაზაფხულის მოლოდინია. ვისაც გვახსოვს, იმ საშინელი 90-იანების ზამთარი, ვიცით, რა ძალა ჰქონდა ამ მოლოდინს. სინათლის, ფერების, ბგერების მონატრებას. მამაჩემი კი უკვე გასულიყო მოლოდინის ზონიდან. მისი გული მთლიანად სიცივით და ზამთრის მწუხარებებით იყო სავსე და შემოსილი. „მერე თოვლი მოვიდა და ვით სულს მოტივტივეს, შევაგუე სიცივე ჩემი გულის სიცივეს.“ (გალაკტიონი). თოვლში ჩაფლულ, ზამთრის მარწუხებში გათანგულ სოფელს მისი სიკვდილი არ გაუგია. თოვლით განათებული, ზამთრის ტვირთისგან წელში მოხრილი ხეები ჭირისუფლებივით იდგნენ ეზოში. თვალისმომჭრელ სითეთრეში ქანდაკებებს ჰგავდნენ. მიწამდე მძიმედ დაეზნიქათ თავები ფუმფულა თოვლით ტოტებდამძიმებულ ნაძვებს. ყინვა ნაპერწკლებს ისროდა. ყინულის ნატეხებად ანათებდნენ, მკრთალად ციმციმებდნენ შორეული ვარსკვლავები იანვრის ღამის უსასრულო სიღრმეში. ცივი ჰაერის სისპეტაკე და თოვლის თეთრი სილამაზე მეფობდა ირგვლივ. ზამთარი მეფობდა, და იყო ყველგან, გარეთაც და შიგნითაც...„და იქაც, შიგნით, გულში, თოვლი იყო ირიბი, ალმაცერი.“ (გალაკტიონი). ყინვიანი ღამის მქრქალი, მბჟუტავი მთვარის სხივმა ცნობისმოყვარედ შეიჭყიტა ყინვის გირლანდებით მოსირმულ ფანჯარაში, სადაც მამაჩემი უსიცოცხლოდ ესვენა. იმ მთვარეს შეყმუოდა მთელი ღამე მრავლის ამტანი და გადამტანი ბათურა. და თეთრად გადაპენტილ მთა-ბარს, მთელ დედამიწას _ ვარსკვლავებს, ქარს, დასავლეთ-აღმოსავლეთს, მთელ სამყაროს შეჰღაღადებდა პატრონის გადარჩენას. გაუთავებლად ყმუოდა, თითქოს უნდოდა, ხალხისთვის ძილი დაეფრთხო და შური ეძია უპატრონობისთვის. მერე მზე ამოვიდა. მზის სხივებზე აციმციმდა ჰაეროვანი თოვლი. ხის ტოტებზე ჩამოწოლილ თოვლზეც ირეკლებოდნენ მზის სხივები. სტვენია ჩიტებს თავიანთი ნაზი, მელოდიური სტვენით არ გაუცოცხლებიათ დილა. არც ბეღურების ჩოჩქოლს. დუმდა ყველაფერი. ეზო დაუწერელი წიგნის სუფთა გვერდივით იყო. მერე მოვიდნენ მეზობლები და თავიანთი წარწერები, კვალი დატოვეს მასზე. დაიტკეპნა თოვლი. ეს წარწერები გვიამბობდნენ ადამიანების ზერელე თანაგრძნობაზე. ალბათ, ამიტომაც იყო, რომ ბათურა არავის უშვებდა თავის უძრავად მწოლარე პატრონთან. თუმცა ერთადერთი, მე და ჩემი და ვიყავით, ვის დანახვაზეც შეხტა, შეინავარდა. ალერსით შემოგვეგება და ჩვენს ფეხებთან ჩაიკუნტა. მერე მისი პატრონი სასაფლაოზე წაიყვანეს, ხის გრძელი, დაყირავებული ყუთით. გულზე ხელებდაკრეფილი, პიქუში ცხოვრების მიუხედავად სიკეთის ნათელი რომ გადასდიოდა სანთლად ქცეულ სახეზე. მსუბუქი, ფაფუკი ფიფქები სათუთად ესალბუნებოდნენ მის ლამაზ, ავი ფიქრებით დაღარულ, შუბლს. . გირჩების გირლანდებით შემკული მაღალი კენწეროების რხევით ემშვიდობებოდნენ ნაძვები. ბათურაც პროცესიას მისდევდა. აბუზული, გაბურძგნული და კუდამოძუებული მილასლასებდა. ამდენი ხალხი თავისი ობოლი სულის პატრონის ირგვლივ არასდროს ენახა. აოცებდა მანქანებით ჩახერგილი ეზო. მერე დიდხანს არ მოსცილებია მიტოვებულ ეზოს. ბრძოლის ველზე უმხედროდ დარჩენილი ცხენივით იყო, რომელმაც არ იცის, ვის და რას ეკუთვნის. მერე მეზობლებმა შეიკედლეს. რამდენიმე წელი ასე გაატარა. ამასობაში დაბერდა. თავის აწევის თავიც აღარ ჰქონდა. ტანჯვით და წამებით სწევდა თავს. წაიწკმუტუნებდა, წაიზმუკუნებდა და ისევ ჩაქინდრავდა თავს. ცდილობდა, სცემოდა ჭიშკარს, ეზო აეკლო, ღობეს გადავლებოდა, ცეცხლი დაენთო შარაზე, ცდილობდა, მაგრამ ვეღარაფერს ახერხებდა. ღონე აღარ ერჩოდა. ოხვრაღა აღმოხდებოდა. აკანკალდებოდა, მოიკუნტებოდა. თითქოს გული ჩაეთუთქაო. ღრენასღა ახერხებდა. მეტის თავი აღარ ჰქონდა. როდესაც ზამთარი მოვიდოდა, „ქარბუქის ფრთებით“, „თეთრი ცხენით, ცივი ხელებით“ (ანა კალანდაძე), მოაგონდებოდა თავისი, გრძელი ზამთრით გატანჯული, გაზაფხულს დანატრებული პატრონი. ერთად რომ მიდიოდნენ ცხოვრების გზა-ბილიკზე, დიდი და ძნელი გზით, „ცხოვრების მსგავსი გზით“, მიიკარგებოდნენ თავიანთ ფიქრებსა და ოცნებებში. „მივდიოდით მხარდამხარ და დრო გვეუარესა.“ როგორ უსწრაფესად ილეოდა მაშინ გზა, რომელიც თითქოს მირაჟი ყოფილიყოს, ისე ლივლივებდა მზის სხივებში. დიდმა დრომაც ვერ გააცივა და ვერ გაანელა ის სითბო, ერთი ხელის გადასმით რომ ტოვებდა მასზე ის თავისი უცნაური პატრონი. „მთის მწვერვალები ჩაესვენნენ ცაში თავებით. ჩემს გულშიაც ჩასვენდა ყველა.“ (კოლაუ ნადირაძე). დრო და დრო ბათურა მიირბენდა ხოლმე მესრით შემოფარგლულ, თოვლის სუდარაგადაფარებულ საფლავთან. მწვანე სანთელივით იდგნენ მოწყენილი კვიპაროსები, ნაღვლიანად აჰკვროდნენ ცას. ციოდა ბათურას, ციოდათ საფლავებსაც. სასაფლაო ხომ ის ადგილია, სადაც ვგრძნობთ, თუ როგორ გვეფერებიან გაღმა ნაპირას გასულთა სულები და გვლოცავენ. ამიტომაც გვენუგეშება იქ მისვლა. ილუშეჩკას სიტყვები მახსენდება დოსტოევსკის „კარამაზოვებიდან“. ,,როცა ჩემს საფლავს მიწას დააყრიან, მოაბნიე ჩემს საფლავზე პურის დაფშვნილი ნამცეცები. მოფრინდებიან ბეღურები და აჟღურტულდებიან. მე გავიგონებ მათ ხმას და გავმხიარულდები. მარტო აღარ ვიგრძნობო თავს." ახლა, როცა ვიგონებ მაშინდელ, სიცივითა და შიმშილით საშიშ ზამთარს, დიდხანს ნანატრ გაზაფხულს. მამაჩემის ოცნებას, მოსაწყენ დღეებს დაბრუნებოდათ სიცოცხლე. გახალისებულიყვნენ, გაღვიძებულიყო სიცოცხლე. როცა მახსენდება, თუ როგორ ვერ მოესწრო გაზაფხულს ეს უმზეოდ დათალხული კაცი...„ვინც ჰგავდა თოვლზე გადასხმულ ღვინოს...ვინც გულს ჩასტირა და ჩაისეტყვა“ (სამადაშვილი).. ყოველ გაზაფხულზე, როცა იგი შემობრძანდება თავისი დიდებულებით, ბუჩქებქვეშ ააფეთქებს იებს, მოაფრქვევს თავის საამურ სურნელს, როცა გაიღიმებს თვალციმციმა ენძელებითა და ცისფერთვალება, კეკლუცი ყოჩივარდებით, ყოველ აღდგომას, როცა სიცოცხლის მაგიური ძალა ისევ იზეიმებს ამ მიწაზე და სიცოცხლე ისევ იმღერებს თავის მელოდიას. გამოზამთრებულ საფლავებს გააცოცხლებს ბეღურების ჩოჩქოლი, ჩიორების მოსალმება და ჟღურტული, გაზაფხულის ალერსიანი მზის სხივები გაათბობს მიწას, რომელზედაც ნაადრევად გამოხეთქილი თეთრი ტყემლების ფანტელები ფარფატით დაეშვებიან, გაზაფხულის მადლით დაიტენება კვირტები, გალაღდება და გაიფურჩქნება ბუნება. გაირღვევა სიცივე, ბნელეთი და კვლავ აღდგება, გაიმარჯვებს სიცოცხლე და სიკვდილს დათრგუნავს, („გამობრწყინდა ცხოვრება საუკუნო, უოხჭნო და ყოვლად მჭმუნვარე სიკვდილისა უშვერება ღვთაებრ განაქარვა“). „ნიავი პეპლის ფრთით რომ აქარდება“, ნიაღვარივით რომ მოასკდება სიცოცხლე, მივდივარ მამაჩემის საფლავზე და გაზაფხულის ხასხასა ხავერდი მწვანით შემოსილ მიწას ჩავძახი: „სიმწვანე _ მზის ჩარხზე გაჩარხული. გაზაფხული მოდის, გაზაფხული!“ (ჯანგულაშვილი). ბათურა გაზაფხულზე დაიღუპა. იქვე ეზოში დამარხეს, „თავდახრილ და უთავსასთუმლო“ ტირიფებს შორის. მისთვის ყველაზე თბილ და ტკბილ ადგილას, რადგან ამდენი სიყვარული სხვაგან არსად დახვედრია. გამონათქვამია ასეთი: "თუ სამოთხეში ძაღლები არ არიან, მაშინ როცა მოვკვდები, იქ მინდა მოვხვდე, სადაც ისინი მიდიან" (უილ როჯერსი).. მას შემდეგ დიდა დრომ ჩაიარა. ჩემს მეხსიერებაში გაფერმკრთალდა ბათურას სახეც, შორეული სიზმარივით გაქრა, გაუჩინარდა. მაგრამ....ერთი რამ ზუსტად ვიცი...ბესიკ ხარანაულის სიტყვებით, როცა ყველაფერი დამთავრდება.. ეს კომედიაც, რომელსაც ცხოვრებას ვეძახით, დასრულდება, „როცა ყველაფერი არყოფნაში გადაინაცვლებს, როცა გაყვავილდება ცხოვრება და ჩვენ აღარ ვიქნებით“, მე მემახსოვრება, რომ ჩემს არაფრით გამორჩეულ ცხოვრებაში აი, ეს ძაღლი და კიდევ რამდენიმე პერსონაჟი (როგორც პირმეტყველი, ასევე პირუტყვი) ნამდვილად იყო! და კვლავ...სოფლური ცხოვრების ტკბილ-მწარე ამბებიდან. ჩემებთან სოფელში (დედულეთში) არის ერთი ადგილი, სადაც ღამ-ღამობით მოჰყავთ ხოლმე უსუსური ლეკვები და ყრიან...მათი პატრონობის თავი რადგანაც არა აქვთ. დედას აშორებენ და წირავენ ტანჯვით და წამებით სიკვდილისთვის ..ან იქამდე მაინც დაუტოვონ დედას, სანამ დამოუკიდებლად გადაადგილების და საკვების მოპოვების უნარი განუვითარდებათ. რომელი ლეკვიც ცოტა „ჟივუჩია“, მილასლასდება ხოლმე რომელიმე სახლის ეზოსთან და საჭმელს მაინც შოულობს.. დანარჩენები კი - იღუპებიან. მთელი ღამე იმ ადგილიდან ისმის ამ უმწეო ლეკვების განწირული სულისშემძვრელი წკავწკავი..ქარში და წვიმაში, სიცივეში უფრო შემზარავი ხდება.. ჯოჯოხეთის ჰიმნივით ჟღერს.. ახლაც ყურებში ჩამესმის ეს საშინელი ხმები...და საერთოდ, ძალაუნებურად გეფიქრება ადამიანს, რატომ უშვებს ღმერთი, რომ გაჩნდნენ ასეთი განწირული არსებები. რომლებსაც ეს სასტიკი ცხოვრება არ იღებს.. ზედმეტებად თვლის და დევნის?... და ამ ლეკვების სახით, რამდენი ასეთი, უპატრონო და დაუცველი, ცოცხალი არსების სასჯელადქცეული სიცოცხლე შეკვნესის ზეცას....ხსნის ამაო მოლოდინში... ქალაქის ამბებიდან. საღამოობით უბანში სეირნობა მჩვევია სუფთა ჰაერზე... ახლო-მახლო ტრიალებს ერთი სახელშეურქმეველი ძაღლი...საკმაოდ ლამაზი „რასცვეტკის“ პატრონი. თეთრსა და შავ ფერებში გადაწყვეტილი. უფრო სწორად ის შავი ფერი სასაცილოდ აქვს ალაგ-ალაგ დატანებული..და მიმოფანტული სხვადასხვა ადგილას..რაც ძალიან უხდება და ეშხს მატებს.....როცა კი დამინახავს, დაუპატიჟებლად გამოექანება ხოლმე ჩემსკენ და ამედევნება.. ხანდახან განზე გადაუხვევს, მგონია, თავის გზაზე წავიდა, სხვა თავშესაქცევი იპოვა რამე, ჩემთვის აღარ სცალია-მეთქი.. გავიხედოთ და ისევ წინ მიმიძღვის ყოჩაღად...(ხან ნაბიჯს ვანელებ, რომ არ დამებიჯოს ფეხი)...ერთი ბეწოა, მაგრამ დიდ გულზეა და ამაყად და საქმიანად მიცუხცუხებს წინ..კუდაპრეხილი... თან თავს მაწონებს. მითამ არაფრის ეშინია და საიმედოდ მიცავს...თავის ჭკუაში...ცოტა განშორება ხდება ხოლმე მტკივნეული. სადარბაზოსთან... კიბეებზე ამოსვლას მთლად ვეღარ ბედავს და ქვემოდან ისეთი მავედრებელი თვალებით ამომცქერის...გული მოგიკვდება ადამიანს.. რა ქნას ამ საწყალმა, საყვარელმა არსებამ?..ასეთი გააჩინა განგებამ და უკეთილშობილესი ინსტიქტებით აღჭურვა....ოღონდ ეგაა, რომ . თავის უზომო ერთგულებისა და სიყვარულის ნიჭს ვერსად ასაღებს და ეგ არის მაგისი სევდის მიზეზთ მიზეზიც!.. სოფლადაც და ქალაქადაც, ყველას ჰგონია, რომ მისი ძაღლი საუკეთესოა და როგორც ანდაზა ამბობს, არცერთი არ სცდება. პ. ს. ,,სოფელში ძაღლების ცხოვრება ღია ცის ქვეშ მიმდინარეობს. როცა რომელიმე ძაღლი რომელიმე ორღობეში მიწანწალებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ იგი თავის ადგილს ეძებს და, თუ კურსორით მივყვებით, აღმოჩნდება, რომ ეს სოფელიც სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროს ერთი წერტილისხელა ნაწყვეტი, რომელსაც სხვანი და სხვანი - ანუ ამსოფლელები - სინამდვილედ მიიჩნევენ. ვერავინ დაამტკიცებს, რა მართავს ძაღლს, ცხვირი თუ კუდი, რაკი ასე ადვილად შეიძლება მათი შებრუნება, ანუ ჭეშმარიტი გზის ძიება..." (ბესიკ ხარანაული).. გაგურული დღიურები. წერილი მეჩვიდმეტე. ლელა ჩხარტიშვილი. „ეზოში ყეფდა ბამბურა მურა, ეზოში მწვანე ჰყვაოდა ბაო“ * * * ჩვენი სოფლის მტვრიან ქუჩებში, მარტოდმარტო, შეშლილივით დახეტიალობს მეწისქვილის ბებერი ძაღლი - ზამთარი მოდის... (იაკი კაბე).. შემოდგომა სოფელში...დაღონებული, დანაღვლიანებული ბუნება. დაცარიელებული, სიცივისგან დამფრთხალი ველ-მინდვრები, სადაც ქარი თავისუფლად დანავარდობს. „გახუნებული მინდვრების ფარჩა.“ (ნიშნიანიძე). განსაკუთრებით, გვიანი შემოდგომისას. პირქუში და მოსაწყენია შემოდგომის მიწურულის პეიზაჟი. როცა უკვე უკან დარჩა ოქროსფერი დღეები. ფერადი ბაირაღები. ხეებს ფოთლები შემოეძარცვათ და ბუნებას მოსაწყენი, ერთფეროვანი, რუხი ფერი დაეპატრონა. გახუნდა ბუნების ჭრელა-ჭრულა სამოსელი. ახლა უკვე, ზემოთ მტრულად მომზირალი, ტყვიისფერი ცაა და ღრუბელთა შავი ლაშქარი, ქვემოთ კი _ ნოემბერი და ტალახი. მასში ჩაფლული, ქარისგან ჩამოყრილი სველი ფოთლები. ნოემბრის უძლურ მზეს, სადღაც შორეთში, უღიმღამოდ მიწვერილს, ჯერ კიდევ უგალობენ თითო-ოროლა შემორჩენილი ფრთოსნები. უმრავლესობა დიდი ხანია დაემშვიდობა მშობლიურ მხარეს და თბილი ქვეყნებისკენ გააპო სივრცე, მძლავრი ფრთებით. „და შემოდგომა ქარის შოლტებით ჩიტებს მიდენის სამხრეთისაკენ.“ (ნიშნიანიძე). შემოდგომის ფერთა დღესასწაული დასრულდა. ბუნება ემზადება, რომ თოვლის ბამბის თეთრი საბანი წაიხუროს და გამოიძინოს, თეთრი მდუმარების ტყვეობაში გაირინდოს. დამშვიდდეს, გაყუჩდეს, მყუდროებას და სრულ იდილიას მიეცეს. ხვნეშით დაღლილი, ქურდი ქარები კვნესიან, აკვნესებენ ხეებს და უმოწყალოდ ძარცვავენ მათ. სასტიკად აზანზარებენ ხეობებს. ბილიკებზე შარიშურობენ ჩამოცვენილი უმწეო ფოთლები. („ოჰ, ეს ფოთლები, ფენილნი ქარით.“- გალაკტიონი). ცოტა ხნის წინ ბრდღვიალა ფერებით ელვარებდა ბუნება. ოქროსფრად და მეწამულად იყო მოხატულ-მოფარდაგებული ხეობები. ფოთოლთა ფერადი ნავები დაცურავდნენ მდინარეებში და ჭრელი კაბებით მოსავდნენ მათ. ახლა კი მდინარეები უკვე ყინულის ჯავშანს ჩაიცვამენ, დაიბორკებიან და მოსარკევდებიან.. კარგა ხანს ვეღარ მოვისმენთ მათი დგაფუნისა და შხუილის, წყლის ნაკადის ქვებზე მსხვრევის ხმას. ვეღარც რუების საამო ლიკლიკს, მათ დამაფიქრებელ, მიმზიდველ სიმღერას. ვეღარ ვიხილავთ უწვრილეს შხეფებად დამსხვრეულ წყალში შვიდფერა ცისარტყელის ანარეკლს. სრულდება ფერთა ზეიმი და სულ უფრო იმატებს ნაცრისფერ-ტყვიისფერი, ცივი და უმზეო დღეები. გაბმული, უსიამო წვიმები. წავლენ წვიმები და მოვლენ უმოწყალო, სუსხიანი ქარები.. მერე ატყდება მათი გულსაკლავი წივილი. ავი სისინი, ღრენა და კბენა. („დაბერავს რისხვით, დაბერავს ქარი“ _ გალაკტიონი). მოვუსმინოთ შემოდგომის სიმფონიას სოფლად, ნოემბრის ლუკუმო ღამეში: ფოთოლცვენის მიწურულს, ძალაგამოლეული მზე რომ ჩადის, ღრუბლებგაფანტულზე, ვარსკვლავებით უფრო მეტად იჭორფლება ცა. უფრო მკაფიო ხდება მათი ციმციმი. ამოცურდება ოქროთი მოვარაყებული მთვარე. აკიაფდება ვარსკვლავთა თამადა. „ნაღამურზე ცა ქათქათებდა ვარსკვლავთა უმანკოებით“.“ (გიორგი ლეონიძე). „სადაც იდუმალ მარადიულზე ესაუბრება ვარსკვლავს ვარსკვლავი.“ ირგვლივ ყველაფერი გაიტვრინება. ჩიტების ორკესტრიც მიჩუმდება. ხმას ჩაიკმენდს გარემო. გაძარცვული ტყიდან ყრუდ ისმის კუდბაწარა მგლების ავი ყმუილი. მგლების ყმუილს ტურების ჭირისუფლებივით კივილიც ერწყმის და მთელ არე-მარეს რისხვად ეფინება. ყველაზე ხმაურიანი კი ქარია. ქარი ნამდვილი კრიმანჭულის მომღერალია. წვიმის ხმა კი სხვადასხვა ჟღერადობისაა. „სახურავებზე ხმაური წვიმის, გლოვის ჰანგივით ჩემს სულში წივის.“ ესაა ნოემბრის სიმღერა. ცივი ღამეები ეზოებში ისადგურებს და თავზე ემხობა ფოთლებგაცვენილ ხეთა რტოებს. გაძარცვულ ხეებზე გამომწვევად წამოსკუპული, ტოტებსშერჩენილი მანდარინები და ხურმები ნათურასავით კიაფობენ სიბნელეში, ბზინავენ და ელვარებენ. სახლების თავზე პირქუში ღრუბლები ლაგდებიან. თუმცა ღრუბლიანი დღეებიც თავისებურად უხდება სოფელს, ორღობეებს, სახლებს, ეზოებს. კარგა ხნის გამხმარი და ნამისგან დამძიმებული ჩამონაცვენი ფოთლების ხალიჩით მოფენილ მიწაზე გატრუნულა ტყაპანით ჩამოვარდნილი ორიოდე ვაშლი თუ ტუჩგაბზარული ბროწეული. გაყვითლებულ ეზოში აქა იქ წამოუყვიათ თავი ქრიზანთემებს. ცოტა ხნის წინ, ოქტომბრის დამლევს, დიდი და ხმაურიანი სიცოცხლე ნავარდობდა სოფელში. ბებერ, დრო-ჟამით განაცრისფერებულ საწნახელებში დაიწურა ღვინო და დაბინავდა მოსავალი: „სისხლით ნასუქი მიწის ამაგი, ნაჯაფარი, ნამაშვრალი.“ („ვენახები დაიკრიფა, დასაწური დაიწურა. მადლიანმა ღვინობისთვემ კარი ტკბილად გაიხურა.“ _ ი. ევდოშვილი). ტრადიციულად, გურული შემოდგომა ასოცირდება ოქტომბრის ჯერ კიდევ თბილ და ნათელ დღეებთან და ჰაერში გაფანტულ გახუნებული ფუჩეჩის, მწიფე კარალიოკისა და ადესას სურნელთან. საკარმიდამოში გასულ გურული გლეხის სიმღერასთან, მშობლიური ფუსფუსის დაუვიწყარ ხმებთან. ყველა ჩართულია იმ დღესასწაულში, რასაც ჭირნახულის შეგროვება და სახლში შემოტანა ჰქვია. ყველაფერს სხვანაირი ხალისი აქვს.. არაფერია ამაზე ტკბილი გასახსენებელი. დილაადრიან, ჯერ არ გაღვიძებული ეზოებიდან აქა-იქ ბოლქვებად რომ ამოდის თბილი კვამლი, სიმყუდროვე კი ძვალ-რბილში ატანს და გიხარია.. გიხარია, რომ აქ ხარ - შენს სახლში, შენს გურიაში.....შენიანებთან...შენს ნივთებთან, წიგნებთან, მოგონებებთან და საოცრად შენს ადამიანებთან (თავიანთი ღვთიური იუმორით).. „მათრობდა ჩემი სოფლის ჰაერი და ზეცა ელვით გადახეული. მათრობდა ჩემი ეზოს ჩხავერი ოდის ბორკილზე გადახვეული.“ ( დუმბაძე). მართლაც, რა უნდა იყოს ამაზე უფრო კარგი, ამაზე უფრო მისტიური, ამაზე უფრო ლამაზი და როგორ გვენატრება ეს ყველაფერი... იმედია, ისევ იქნება სიმინდის ყანები და მოსაკრეფად გამზადებული სხვადასხვა ხილი. კვლავ აივსება გურულების სახლები „ქარვიან-ოქროიანი შემოდგომის ნობათით“ (ემზარ კვიტაიშვილი). ჩემთვის კი „კუხნაში“ გამწკრივებული ყუნწებმოღერებული ფერად-ფერადი კვახები და სხვენში დაკიდებული ხახვისა და ნივრის გალები აცხადებენ უხვკალთიანი შემოდგომის დასასრულს. ფოთოლცვენის მიწურულს ფუსფუსის ხმები წყდება და ირგვლივ სევდიანი სიჩუმე ისადგურებს. ცოტა ხანში აიწვერება კვამლი საბუხრეებიდან...ზანტად აბობღდება მოქუშული ცისკენ. ყველაფერი მიჩუმდება. დუმილში გამოეხვევა ცა და მიწა. დაყრუვდება ირგვლივ ყველაფერი. გაირინდება. „სუსხიანი ზამთრის სუნთქვა ფანჯრის მინებს დააორთქლავს“ (გივი ალხაზიშვილი). ყინვა ზღაპრული მაქმანებით მოხატავს სარკმლის მინებს. მოვა ფუმფულა თოვლი და ახმიანდება გზა ფეხთაქვეშ, იბზინებს თოვლის თვალისმომჭრელი სპეტაკი სითეთრე.. ახრაშუნდება თოვლიანი მიწა. სიმყუდროვეში უფრო მკვეთრად გაისმის ზარ-ზინზილაკებიანი საქონლის, ბატების გამყინავი ძახილის, მამლების ერთმანეთთან გამოხმაურების სანუკვარი, მშობლიური და იდილიური ხმები. („ბინდში ნახირის მუნჯი ვედრება.” - ნიკო სამადაშვილი). გაგური ის სოფელია, სადაც ჯერ კიდევ ყივიან მამლები და ყეფენ ძაღლები. ხოლო, „სადაც ძაღლია, ძროხები, ადამიანი და ახალმოსული თოვლი, იქ აღარ შეიძლება ავი ფიქრი..." („ლუკას სახარება“). სოფლის საიდუმლოებაც ესაა. კეთილი ფიქრებიც, ჭეშმარიტებაც და სული წმინდაც სოფელს ირჩევს დასავანებლად. ასე ფიქრობენ დიდი ადამიანები და მწერლები. „ან გული უნდა გაიხეთქო, ან მთაზე აბობღდე, წვერზე შემოჯდე და იქ მოგევლინება ჭეშმარიტება, თავისით. იმიტომ რომ, გინდ დაიჯერე და გინდ არა, ქალაქებში ის აღარ სახლობს - აქ ყველაფერი ხელოვნურია, მატყუარა,- და იქ დასახლდა, თხელზე _ უთხელეს ძაფებისაგან მოქსოვილ ჰაერში, სადაც მატყუარები ფეხის დადგმასაც კი ვერ ბედავენ იმის შიშით, ტვინი აგვიფეთქდებაო" (სალმან რუშდი). „გადავცხოვრდი სოფელში, ახლოს, ჩემი ბავშვობის სუნთან, რადგან სულ თან დამქონდა ჩემი ჰაერი, რომ ის მესუნთქა, სადაც გინდა ვყოფილიყავი. მე ხომ ყველგან ჩემი ჰაერით დავდივარ, ღობესავით სულ გარს მარტყია“. (ბესიკ ხარანაული). არაერთ მიუსაფარ ადამიანს დაუსახავს სოფელი ყველაზე მყუდრო და საიმედო ნავსაყუდლად. თუნდაც, ტერენტი გრანელს... „ახლა მინდა ამ მზეში იმედები გახშირდეს (თუმცა რაა იმედი? - წამიერი ფარ-ხმალი). მელანდება სიკვდილი და სოფელი მამშვიდებს, ჩემი ტკბილი ოცნების ლურჯი ნამოსახლარი.“ („დაბრუნება სოფელში“).. რა ამშვენებს ჩვეულებრივ სოფლის დილას ყველაზე მეტად? ამაზე ნოდარ დუმბაძეს ყველაზე დამაჯერებელი პასუხი აქვს: „მამალმაც იყივლა, ძროხამაც იბღავლა, სკოლის ზარმაც დარეკა, მზეც ამოიწვერა კონცხოულაზე, თხამაც დაიპეტელა, თიკანმაც დაიკიკინა, კატამაც დაიკნავლა. ქათამმაც დაიკაკანა, მაგრამ დილა დილას არ ჰგავდა, რაღაც აკლდა სოფელს, რაღაც თითქოს შეუმჩნეველი, მაგრამ უზარმაზარი, მშობლიური, თბილი, ახლობელი, და როდესაც მხარზე წალდგადაგდებულმა ასლანამ ჩაიარა ორღობეში და უკან ძაღლი არ მისდევდა, მივხვდი, რომ ეს რაღაც უზარმაზარი, სოფლის განუყოფელი ნაწილი, მისი სისხლი და ხორცი, ძაღლი იყო, ჩვეულებრივი ძუნკალი ძაღლი.“ სოფელზე და ძაღლის ყეფაზე სულ ეს ლექსი მახსენდება: „ეზოში ყეფდა ბამბურა მურა, ეზოში მწვანე ჰყვაოდა ბაო, ვაზის ბარდებში სცურავდა სურა, შენ ბანცალებდი, ბურულო ცაო“. (გალაკტიონი: „ჭარხალი“). სოფლის ძაღლი, სახელშეურქმეველი მაწანწალა იქნება თუ სახელშერქმეული და პატრონიანი, ყველა რაღაცნაირად ჭკვიანია. ცხოვრების ბევრი სიტკბო და სიმწარე უგემნიათ მათ, ბევრი ნისლიანი დღე გასთენებიათ, ბევრი ეკლიანი ბილიკი გაუვლიათ. და ამიტომ, უამრავი ჭირ-ვარამის მნახველ-გადამტანებს სხვანაირი ალღო განუვითარდათ. იმათთან შედარებით, განებივრებული ცხოვრების ელფერი რომ დაჰკრავთ. ბევრის ამტან-გადამტანი ძაღლებისთვის ხომ უცხოა უქმი, მეშჩანური, გულმოყირჭებული სამყარო, აღსავსე ფუქსავატი და საბრალო ინტერესებით. რა გასაკვირია, რომ სიყვარულსა და სითბოს ისინი მეტად არიან დახარბებულები. გურულების ჭიშკარზე თვალს მოჰკრავთ ასეთ წარწერებს: „ეზოში ძალიან დიდი და კეთილი ძაღლია, მაგრამ მერყევი ხასიათით“. „ზარი არ მუშაობს, გაამჯავრეთ ძაღლი!“ გურულ ძაღლსაც აქვს ალბათ თავისი, გამორჩეული ხასიათი. ანეგდოტებიც არსებობს მათზე. „გზად მიმავალი კაცი მოსახლეს შესძახებს: _ მაინძელო! რკინიგზის სადგურთან აქედან მალე მივალ? _ მეიცა, ძაღლს ოუშობ და ხუთ წუთში მიირბენ.“ „გურულს ქუჩაში ძაღლი გამოეკიდა. პატრონი მოსდევს: _ არაფერს არ გეტყვის, ბატონო, ნუ გეშინია! _ რავა, ძამა, სალაპარაკოდ მომსდევს თუ?“ ორჰან ფამუქი კი ამაზე სხვაგვარდ ფიქრობს. მისი აზრით, "ძაღლები ლაპარაკობენ – მაგრამ მხოლოდ იმათთან, ვისაც მოსმენა შეუძლია". და კიდევ... განა მარტო ადამიანებს ეყრებათ ხოლმე მშობლიური ადგილებისგან მოწყვეტით გამოწვეული სენი, რასაც ნოსტალგია ჰქვია. თურმე ძაღლებსაც... ვაკო ახალაძე გვიამბობს: „გურიაში ერთ ზაფხულს სოფლის მაწანწალა ძაღლი შემოგვეჩვია, პოკუსა დავარქვით. ჩვენთან ჭამდა და ეძინა. აგვისტოს ბოლოს ჩაბარგება რომ დავიწყეთ, მამას ავუტირდი: _ პოკუსა ცოდოა, აქ მარტო დარჩება და რა უნდა ქნას? დამიჯერა მამამ, ძაღლი თბილისში მანქანის საბარგულით ჩამოვიყვანეთ და პატარა ეზოში გამოვამწყვდიეთ. მე ბაღში დავდიოდი, ბებიას სად ეცალა ძაღლთან სათამაშოდ ..და ერთ დღესაც პოკუსა გაქრა. ვიდარდეთ _ ალბათ ეზოდან გაიპარა და უცნობ ქალაქში გზა ვეღარ გაიგნოო. მოკლედ, შევეგუეთ უპოკუსობას. გაზაფხულზე (ანუ 6-7 თვის მერე) გურიიდან დაგვირეკეს. ძაღლი სოფელში დაბრუნდა და აგერ, თქვენს ეზოში გადარეულივით დარბისო. ასეა, გურიაში გაზრდილ ძაღლსაც იქეთ მიუწევს გული!!! რომ დავწერე _ ძაღლი სოფლიდან თბილისში ჩამოვიყვანეთ და გაგვექცა, კილომეტრები გაიარა და შვიდი თვის მერე გურიას დაუბრუნდა-მეთქი, ამ პოსტს ბევრი გამოეხმაურა. მაგრამ ერთი წერდა: _ აბა რა გგონიენ, გურულებს კი გვიძახიენ აბდალას, მაგრამ ძაღლი რაფერი ჭკუიანი გვყოლიაო. ისე, გურულებს აბდალას რომ უძახიან, მე მგონია, ეს ის შემთხვევაა, როცა აბდალაში ჭკუანაკლებს კი არა, სწორედ ჭკვიანს, გულწრფელს და ალალს გულისხმობენ. „აბდალაში“ უფრო სითბო და სიყვარულია, ვიდრე დაცინვა და ირონია, ხოდა ირონიაც, თვითირონიაც და იუმორიც ხომ გურულების მოგონილია!!!“ "შესაძლოა ძაღლი არ არის მთელი ჩვენი ცხოვრება, მაგრამ ისინი ამთლიანებენ მას" (როჯერ კარასი). ლაშა ჭეიშვილი გვიამბობს: ბასა რომ მოვიყვანეთ, ჯერ ისევ თვალაუხელელი კეკულაი (ლეკვი) იყო. ომალოში ვმსახურობდი ჯარში და მომიწია თუშეთში ყოფნა. იქედან ჩამოვიყვანე და ჩემს დას დაბადების დღეზე საჩუქრად გამოვუგზავნე, ვერტმფრენით. მუყაოს ყუთში ჩასმული, გამოკვარაჭინებული (გამოლამაზებული, გამოკოხტავებული) და გახვანჭალებული (დაბანილ-გასუფთავებული). ისეთი საყვარელი იყო, ყველამ აიშვატია (გულზე მიიხუტა). ჯერ თბილისში ზრდიდა ჩემი და. მერე კი ზაფხულზე, სოფელში წაიყვანეს და უკვე შეეგუა სოფლის ცხოვრებას. მისი ორგანული ნაწილი გახდა. გაიზარდა დიდი და კონწოლა (გრძელბალნიანი) ძაღლი. გულშემჭირვნე (ერთგული, მოჭირნახულე, გულშემატკივარი) ძაღლი გამოდგა ბასა. თავის ეზოს ბოლომდე პატრონობდა. მეტად თავმოყვარე გახლდათ, ოღონდ არა უკადრისი და ამპარტავანი. სულდათქმული (აუჩქარებელი, მოთმენილი) იყო და არა ცენცერუკაი (ცეტი, დაუდეგარი, სიდინჯესმოკლებული). ცინცქალაი (ცოცხალი, მოძრავი, საყვარელი) ძაღლი იყო. სალაური (ვინმეს გარშემო ტრიალი, მოფერება), შესხვავება (ყეფით შეგებება) და მიფართქალება (მეტისმეტი სიხარულით შეხვედრა), იცოცხლე, უყვარდა და სჩვეოდა. გაბრაზებას ვერ იტანდა. პაპლაუქი (განებივრება, გასათუთება) არ აკლდა პატრონისგან. ყოლიფერი თავსაყარად (უხვად, სამაძღროდ) ჰქონდა. ოჯახის წევრები ვესათუთებოდით და ვუვლიდით, რაც შეგვეძლო. ათობით ღრღნიდა ძვლებს. გემრიელი წვნიანით იკვებებოდა. არაფერი გვენანებოდა მისთვის. ღირსეული ძაღლი იყო ბასა. გადაგდებულ პურს არაფრით შეჭამდა. თავისი ჯამი ჰქონდა და იმ ჯამში თუ ჩაუსხამდი თბილ საჭმელს ან დაუდებდი საგანგებოდ, იმას მიირთმევდა. გრძნობდა მზრუნველი ხელების სუნს, ჯამიდან ცხვირს ამოყოფდა და მადლიერი ამოგცქეროდა ქვევიდან, ხილი უყვარდა, ოღონდ შენ თუ მიაწვდიდი. მაგალითად, მსხალი რომ ჩამოვარდებოდა ეზოში, იმას პირს არ დააკარებდა, მაგრამ თუ გაურეცხავდი და ჯამში ჩაუდებდი, იმას სიამოვნებით მიირთმევდა. ახლაც თვალწინ მიდგას. ხურმის ძირში ყურებდაცქვეტილი წამოწოლილი, მოლოდინად და სმენად ქცეული, გაყურსულ-გაბურსალებული (სულგანაბული), თათებში ჩარგავდა ცხვირს და თავის საფიქრალს ფიქრობდა. საზრუნავიც თავისი ჰქონდა და სიხარულიც. ჭიშკრის კრაჭუნს რომ გაიგებდა, ყური მზირად ეჭირა, დააყურადებდა და სტუმარს უმალ გაენთებოდა, შურდულივით. ხან დაჟვარუნობდა ალერდულ (მაღალ) ბალახებში, უთავბოლოდ დაბორიალობდა, თვალს ატანდა ყველაფერს. სულ დაძაბული იყო, რადგან ინსტიქტი კარნახობდა, რომ სიფრთხილე იყო საჭირო, სულ გაფაციცებული ჰქონდა მხედველობა, სმენა, ყურადღება. არ გამოეპარებოდა ეზოს ჭიშკრის გაღების ჭრიჭინი. დილაბნელს (გამთენიისას), მზე დედამიწას პრწკალს რომ ჰკრავდა, ვარდისფრად რომ აენთებოდა გადასახედი („ცისკრის ამოსვლა ბეწვზე ეკიდა.“ - ნიკო სამადაშვილი), „ცისკრის ძვრისას“, დილის და ღამის პირგასაყარზე, „ნათელი და ბნელი ერთმანეთს რომ ბაგეებს მოაშორებდნენ“, თრთვილისგან შეჭაღარავებულ ბალახებში დაკუნტრუშობდა და შეჰხაროდა მზის სხივებზე აციმციმებულ, მარგალიტებივით, ცვრის წვეთებს, სხივების ლივლივს. განაბული ყურს მიუგდებდა ჟღურტულა ჩიტებს, ჰაერში შენავარდებულ ტოროლებს, კაჭკაჭების ჭორაობას, ბეღურების მასლაათს და საქონლის ზრუმუნს (წყნარ ზმუილს). ხარბად ყნოსავდა ფუნის სუნით გაჟღენთილ მშვიდ, წმინდა, კრიალა და მოალერსე ჰაერს, ნაწვიმარი ბალახის სურნელს. სიხარულით და სიცოცხლის სიჭარბით აღსავსე მოცინარი თვალებით შეჰხაროდა პირმომცინარე ბუნებას. მოქნეულ წვიმაში, მოიბღუნკებოდა და უსმენდა შორეული ჭექა-ქუხილის ხმას. ვერცხლისფერი წვიმების ჩურჩულს. გაფილტრული ჰაერი უჩვეულო სიგრილის სუნს რომ მოაფრქვევდა, ფოთლები განიბანებოდნენ და მხიარულად აშრიალდებოდნენ იდუმალი, მისტიური შრიალით („ვერხვის ფოთოლთა თეთრი ლაშქარი აშრიალდება უშორეს ზღაპრად“), ტანწერწეტა ვერხვების წინწიბუროების (კენწეროების) ტბილი ჭუჭუნი (ბაასი) და მოცახცახე ფოთლების ჩურჩული ბუნების იავნანად ჩაესმოდა გაძაგრულ ბასას დაცქვეტილ ყურებში. „ამბობს ნიავი ფოთლებში ნანას“. (სიმონ ჩიქოვანი). როგორ უყვარდა ფიქრშიშესული მოხუცი კაკლის ხეების ქვეშ მოკალათება მთვარით ნაფერებ ბაღშ
 | ი. რაღაცნაირ სიმშვიდეს ასხივებდა ბებერ მსხალზე ჩამომხობილი ახალმოსული მთვარის სინათლე. მისით ანთებული ღამეები. ბაღში შავ ზოლებად გაწოლილი ლანდები. წინა თათებზე დადებდა თავს და ელოდებოდა მთვარის დავახშმებას. ბინდი რომ იპყრობდა ბაღებს, ყურს მიუგდებდა ჭრიჭინობელების მწუხარე კვნესას („შორს ჭრიჭინების ბაასი მეფობს“), მუქსათვალეებიანი ღამისმთეველი ბუების ჭყივილს, ჭაობების სამეფოდან ოჩხამურის გომბიეების (დიდთვალა და დიდმუცელა ბაყაყების) ყიყინს, მგლების ყურყულს (ყმუილს), გრიგალების ხმაურს. წარსული სუნთქავდა აქ, ამ ეზოში. ქარიც თითქოს ამ გარინდული წარსულის ამბებს მიმოატარებდა. თითქოსდა ათეული წლების წინ დარგულ ჭროღა თუთების დაკორძილ ქერქში შემწყვდეულ, ჩაობებულ დროს გამოიხმობდა. ნათქვამია, „მოგონებები ის სამოთხეა, საიდანაც ღმერთმა ვერ გამოგვაძევა“. ბასაც იდგა და ვინ იცის, მოგონებებს, თავის ჩავლილ ცხოვრებას უღიმოდა. მის მახსოვნობაში ათასი ცისარტყელასავით ფერადი მოგონება ირეოდა და გულის გულში უვლიდა. ბავშვები უყვარდა ძალიან. და ახსოვდა ის ძველი, გამქრალი დრო, ძვირფასი და მიუწვდომელი. ახლად მოფიფქული ხვავიანი თოვლით ტკბობა. მჭახე სითეთრეში ღამის მთვარე რომ გააჩახჩახებდა თოვლიან ხეობებს. თოვლით თეთრად გაშუქებულ, გაბრწინებულ წყვდიადში, იისფერ ბურუსში, კვიმი რომ მიწყდებოდა საკვამურებში. ზამთრის ცის ქვეშ, საამო სიჩუმეში რომ ჩაიძირებოდა ყველაფერი, ბრჭყვიალა ფიფქებს ეთამაშებოდა. ნათქვამია, „თოვლი ძაღლების მამიდააო“. ეს თოვლი ბავშვობის ზღაპარს ყვებოდა. ბავშვებთან ერთად თოლაბულთაის თამაშს (გუნდაობას) მოყვებოდა. კარწახზე (აღმართში) სირბილისგან, გზის ათოკვით (ჩქარი სიარულით) ქანცგალეულს, აკვანტალებულსა და აქენთელებულს თავდავიწყებით უყვარდა სიცოცხლე, კოტრიზობდა (კუნტრუშობდა), უსაზღვროდ უხაროდა და მასაც სჯეროდა, რომ სიცოცხლე მხოლოდ სიხარულისთვის იყო გაჩენილი. ბასას პირველი ძარძღალობა (მაკეობა) ასე მოხდა. პირველად რომ იმშობიარა, 2003 წლის ზამთარი იყო. მაშინ ძველი სახლი გვედგა, ხის, ორსართულიანი. მის გვერდით, მეორე სართულზე სათავსო მდებარეობდა. იმ სათავსოში შევიდა და იქ დაყარა ლეკვები. ზუსტად იმ დროს კობა ჭეიშვილი გვსტუმრობდა. მასხრობდა: _ აბა, ბიჭია თუ გოგოო?. _ ბიჭია, ბიჭი-მეთქი და თოფი დავაჭექე. მერე აღვნიშნეთ ბასას გამრავლების ამბავი. დავლიეთ ღვინო. პურ-მარილი გავაწყეთ. რომ მოსაღამოვდა, მამაჩემმა მითხრა, ამ ქაშაბორიეში (ფარღალალა ნაგებობა) ლეკვები გაეყინება და სახლში შემოვიყვანოთო. აივანზე რომ ავედი, არაფრით არ მიმიკარა. კლაპუნი დამიწყო (კბენა დააპირა). მიღრენდა. ლეკვებთან არავის უშვებდა. მერე მოვიფიქრე ის, რომ თვითონ ბასას „ადეალა“ გადავაფარე და თბილად შევფუთე, ლეკვებისთვის კი „კუხნაში“, მოღუღუნე „ფეჩის“ გვერდით თივით გაწყობილი დიდი ყუთი გვქონდა მომზადებული. ჩამოვიყვანეთ ლეკვები დიდი რუდუნებით და „კუხნაში“ დავაბინავეთ. ღამით კარებს აფხაჭუნებდა, გაღებას ითხოვდა. გამოღრღნა კიდეც, რომ გარეთ გასულიყო. და სახლი არ წაებილწა. მერე გადავწყვიტე, მეც „კუხნაში“ დავრჩენილიყავი ღამ-ღამობით და კარები გამეღო. მოხდა ისე, რომ ბასას ლეკვების დაყრის მერე ძროხამაც იმშობიარა, ხოდა ის ხბოც აქ შემოვიყვანეთ. უმოკლეს დროში კრუხმაც გამოტეხა ჭუჭულები. ის კრუხიც და ჭუჭულებიც აქვე დავაბინავეთ. ბოლოს, სამ თუ ოთხ დღეში ჩვენმა ლამაზად აჭრელებულმა კატამაც დაყარა კნუტები. მოკლედ, ერთი კვირის მანძილზე, ამ ლაზარეთის მეთვალყურე ვიყავი. მეძინა კნუტებთან, ხბოსთან, ლეკვებთან.. „ფეჩს“ ვუნთებდი დიდხანს, რომ სითბოში ყოფილიყვნენ. მერე დათბა. კნუტები და ლეკვები წამოიზარდნენ, წიწილებიც მოხონჩოლდნენ. ახლა უკვე დაქურეჟებულ კრუხს შეეძლო თავისი მზრუნველი ფრთებით გაეთბო ისინი. ბასა თავისი პირველი ლეკვებით სარდაფში გადავიყვანეთ. როგორც კი წამოიზარდნენ, წავიდა ლეკვებზე ტაციაობა. ყველას მოსწონდა ბათურაი და ფაცურაი, ცქვიტი, მიმზიდველი გარეგნობის ლეკვები და სიხარულით წაიყვანეს შინ. ძალიან თბილი და ყურადღებიანი ძაღლი იყო ბასა, მაგრამ გაბუტვაც იცოდა. მამაჩემი რომ გარდაიცვალა, იმ გურგუსში (ადამიანთა მოძრავი მღელვარება) ყველას ფეხებში ებლანდებოდა. გაციმცამებული იყო (შიშისგან სულგატრუნული). სახლი გამოვკეტეთ და ბასა მეზობელს დავუტოვეთ, გივია გოგიბერიძეს. საჭმელი რომ ეჭმია. ეზოდან ფეხი არ მოუცვლია. ის სამი თვე ჩვენს ეზოში ტრიალებდა. ერთი კვირის მანძილზე ლუკმა არ ჩაუდვია პირში. რომ იტყვიან, უწყალწმინდოთ იყო. მარტო წყალს სვამდა. სევდიანი მოლოდინით გასცქეროდა ჭიშკარს. იწვა და სიჩუმეს აყურადებდა გარინდული. ცივი ქარი ძვალ-რბილში უვლიდა. სხვანაირი სიცივე აწუხებდა, თორემ განა სხვა ზამთრებში ნაკლებად ციოდა?!. ყურს უგდებდა გრიგალების გულისწამღებ ხმაურს. „თან ყურს უგდებდი ქარის სიმღერას და წუთისოფელს სულ ხმაგაკმენდილს.“ დაიღალა ლოდინით. ერთხელ, მახსოვს, თემურ ცოცხალაშვილი რომ გარდაიცვალა, გასვენებაში ჩამოვედით თბილისიდან. ბარაქიანი თოვლი იყო იმ ზამთარს. და სულ რამდენიმე წუთით შევირბინე ეზოში, დაკეტილ სახლში. ბასას ეგონა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენ დავბრუნდით. ისე გაუხარდა, ლამის ლაპარაკი დაიწყო. სითბო როგორც კი იგრძნო, ბეწვი დაულაგდა, სიმშვიდე მოიპოვა. ადრე იმდენად არ მოგაფერებინებდა თავს, ახლა კი მომაფერებინა კიდეც. ხელი რომ გადავუსვი თავზე და ყურის ძირებში მოვუღიტინე, კუდი გააქნია, ყურები დაცქვიტა და აღტაცებით ხტომა დაიწყო. გარს მიტრიალებდა და ალერსიანი თვალებით შემომცქეროდა. ჭიშკარი რომ დავკეტე, დიდ ხანს მიყურებდა. მავედრებელი მზერით. ბოლოს შებრუნდა და წავიდა. ძაღლიც არის და ძაღლიც. სხვანაირი ძაღლი იყო ეს დალოცვილი, გამგებიანი, ჭკვიანი და ერთგული. მასაც ამოუღამდა წუთისოფელი. წლები შემოადნა. ბოლოს, მამაჩემის გარდაცვალებიდან სადღაც შვიდ თვეში, ზაფხულზე, ლასლასით აუყვა მზის სხივებით მორთულ, ქვაღორღიან და მტვრიან გზას. მთაზე ავიდა. ამ კუნთმაგარი მთიდან უყვარდა სამყაროს ცქერა. საბოლოოდ შეავლო თვალი ჩამავალი მზის ჩქერში მოქცეულ სოფელს, რომლის ყოველი ბილიკი და ფოლონცოც (დიდი შარა) ზედმიწევნით იცოდა. გახედა მზით გამთბარ ხალიჩასავით მინდვრებს, მზით მოვარაყებულ, მარადიულ მწვანე საბურველში გახვეულ ნაძვებს, ცაში ციბრუტივით მოფართხალე ჩიტებს, შეისრუტა დიდებული და იდუმალი ტყის მხნე, სიცოცხლით სავსე ჰაერი. და სამუდამოდ ჩაეხუტა გულში საყვარელ მიწას. ჩვენს ეზოში, პალმის ძირში დავმარხეთ. მოდი და ნუ ირწმუნებ ამ სიტყვების ჭეშმარიტებას: "მსოფლიო უკეთესი იქნებოდა, ყველას ძაღლივით უპირობო სიყვარული რომ შეძლებოდა"..(კლინტონი). მეორე ძაღლი ბუკა, ბასასავით კონკილარი (დიდი, კუდმოგრეხილი) ძაღლი იყო. ოღონდ ბასა უზენაესმა უფრო ლამაზი ფუმფულა ბეწვით, რუხი ჟილეტით, ყელზე თეთრი ჰალსტუხითა და ფეხებზე თეთრი წინდებით დააჯილდოვა. ბუკა ბასამ გამოზარდა. ასწავლა ჩვენი ეზოს ავან-ჩავანი, თითქოს უნდოდა სახლის მეთვალყურეობა მისთვის მიენდო და გადაებარებინა. თუმცა თავის სიცოცხლეში ამ მხრივ პრივილეგიას არავის დაუთმობდა. ბუკა უფრო მხიარული ძაღლი იყო, მაღალი და ჭრელი. მუსიკაზე იცოდა აყოლა. მობილურის მუსიკას რომ ჩაურთავდი, თავისებურად მღეროდა, წკავწკავებდა. სულგანაბული უსმენდა ბუნების ხმაურს, ჩიტების ჟივილ-ხივილს, წვიმის წვეთების ტყაპანს გუბეებში. ყოჩაღი ბეღურებიც ჟივჟივით ესალმებოდნენ. ჭიშკარში შემოსულ ყველა სტუმარს ალერსით ეგებებოდა, კუდს უქიცინებდა და მხიარულად შეაჩერდებოდა თვალებში. სულ პატარა ალერსსაც თუ ვინმე გაიმეტებდა მისთვის, საოცრად უხაროდა და მადლიერი იყო. ყველაფერ მოძრავს ეთამაშებოდა. ჩრდილებსაც კი. მამაჩემის სიკვდილამდე სამი თვით ადრე გარდაიცვალა. ორივე ძაღლი, ბასაც და ბუკაც, გვერდიგვერდ ასაფლავიან ჩვენს ეზოში, დღეკეთილი და საჩრდილობელი კაკლების ახლოს. სადღაც წერია: „ძაღლი ძალიან ცოტა ხანს ცოცხლობს, აი, მათი ერთადერთი დანაშაული ” (აგნეს თერნბული). მე ვეთანხმები.... ახლა ჯეკა გვყავს. ის ქორწილში გვესტუმრა. ბედნიერების ჟამს. სეფაში, სუფრა სიმძიმისგან იზნიქებოდა. სუფრის ქვეშ უთავბოლოდ დაბადუნობდა (უაზროდ დადიოდა) და დაპენტერობდა. ყველაფერს გულმოდგინედ სუნავდა. თავიდან მეზობლის ძაღლი გვეგონა, მაგრამ რომ არ წავიდა და დარჩა, ვიფიქრეთ ვიღაცის წუწკი, მენკალიე ძაღლი იქნებაო. ბოლოს, როცა მოგვეჩვია, გაირკვა, რომ არცერთი აღმოჩნდა და არც მეორე. უბრალოდ პატრონს ეძებდა და შიმშილმა, მიუსაფრობამ, იდუმალმა ინსტიქტმა და განგების ძალამ, ყველაფერმა ერთად ჩვენს ეზოში მოიყვანა. ჯეკა ძალიან ჭკვიანი და კეთილი ძაღლია. მასაც ძალიან უყვარს ბავშვები. ასევე უყვარს ხორცის მოზრდილი ნაჭრები თავისივე სურნელოვან წვენში. ყველაზე მეტად კი გიჟდება ალერსით გადასმულ ხელზე. ნათქვამია: „ძაღლები ერთადერთი არსებები არიან, რომლებსაც არ სჭირდებათ ძვირადღირებული მანქანები, ლამაზი სახლები არც მოდური ტანსაცმელი, ძაღლებს არ აინტერესებთ მდიდარი ხარ თუ ღარიბი, ჭკვიანი თუ სულელი... აჩუქეთ მათ სიყვარული და ისიც სიყვარულით გიპასუხებთ.“ თავიდან ჯეკას ის აღელვებდა, თუ ვინ იქნებოდა მისი პატრონი. ეზოში რომ მოიცუცქა, პირველ ხანებში ჩაღუნიედ (მორცხვად და გაუბედავად) იყო. ეშინოდა, არ გაგვეგდო. მაგრამ დიასახლისმა რომ წვნიანით სავსე ჯამი გამოუტანა, თბილი ხორცის სუნმა ჟრუანტელი მოჰგვარა. დაგემოვნებით დაიწყო ჭამა. დრო და დრო მადლიერი თვალებით ამოსცქეროდა მომავალ პატრონს და ჭამას აგრძელებდა. ძალიან ცოტა ხანში გუმანით იგრძნო და შეუყვარდა ამ თბილი ხელების სუნი. ახლა უკვე მისთვის სამყარო მხოლოდ პატრონისა და მისი ხელებისგან შედგებოდა. გაიფიქრა, ჩემს ბედს ძაღლი არ დაჰყეფსო. სიკეთის მზემ გაათბო და გაახარა. გათანიშდა (შეთამამდა) კიდეც. „ნუ გეშინია, მე ვიქნები შენი პატრონი.“ _ ეს სიტყვები ამოიკითხა დიასახლისის თვალებში და მას მერე ეზოს არ მოსცილებია. ოღონდ ეგაა, ზედმეტად სურს პატრონის გვერდით ყოფნა და მისთვის თავის მოწონება. გაბოგირება (უადგილო ადგილას გახირვა) სჩვევია, გაფრთხნილი (მთელ სიგრძეზე გაშოტილი) და გასისისნებული (გამაძღარი) წევს ხოლმე „კუხნის“ საკარულში და არაერთხელ გამხდარა ფეხის წამოდების მიზეზი. რისთვისაც ხშირად დატუქსვასა და გაწყრომას იმსახურებს. შენელება (საყვედურის გამოცხადება) არ სწყინს. სკიპარჭვა (უშნოდ წამოწოლა) კი სჩვევია, მაგრამ თავუხლარი (უწვრთნელი და თავგასული) ძაღლი არ გეგონოთ. ინათიანი (ჯინიანი, ჯიუტი) კი გახლავთ. ისე დაქიჩმაჩდება (დაფაცურდება), გეგონება ქვას გახეთქავსო. გადაჭარბებული მონდომების გამოჩენით კი ხშირად საქმეს აფუჭებს. ფიცხელი ძაღლია. პატრონს რომ ხედავს, სიხარულისგან, წკმუტუნითა და ყეფით იკლებს ყველაფერს. ჯერ ახალგაზრდაა..თვალიც უჭრის და ყურიც. სათვალისა და დურბინდის მომარჯვების გარეშეც მშვენივრად ხედავს დიდ მანძილზე. სამკურნალო ბალახებს თავად არჩევს და წიწკნის. თვითონაა თავისი თავის დასტაქარი. გარეგნობით კოხტა და მოხდენილი ძაღლია. ყველაფერი თავის ადგილზე აქვს. ბუნებამ მშვენიერი ფერის ტანისამოსში გამოაწყო, თბილი და რბილი ბალნით შემოსა და თეთრი ფაჩუჩებითაც დააჯილდოვა. მისი მზერიდან გამბედაობა და ლმობიერება ერთდროულად გამოსჭვივის. ვაჟკაცური შემართებით ხვდება უამინდობას. არ დრკება ეზოს ბერმუხასავით და შეუპოვრად დგას მოახლოებული ზამთრების წინაშე. სულ დაფაცურობს, ყოჩაღად უვლის გარს თავის ტერიტორიას და აკონტროლებს. თავს ხშირად არ აძლევს იმის უფლებას, რომ ნეტარ სიზარმაცეს მიეცეს. მეცნიერები ამბობენ, რომ ძაღლი სამყაროს შავ-თეთრ ფერებში ხედავსო. სამაგიეროდ, ბუნება ხშირად მხოლოდ მათთვის შესაცნობ უამრავ სურნელს აფრქვევს. და ვინ იცის, რამდენი უჩვეულო სურნელი ესალბუნება მათ ყნოსვას. უზენაესმა ძაღლები კეთილშობილური ინსტიქტებით აღჭურვა. გამჭვირვალე შემოდგომის დღეებში, შორეული ქვეყნებისკენ პირნაბრუნებ კოპწია ფრინველებს რომ შეჰყურებს და ისმენს მათ გამოსამშვიდობებელ ნაღვლიან სიმღერას, შორეული მგზავრობის წინ, ჯეკა სინანულით ულოცავს მათ გზას. და როდესაც ისინი რუხ სივრცეში იკარგებიან, დამჭკნარ ფოთოლთა ხალიჩაზე ჩაცუცქდება, გაიტრუნება და თავის ფიქრებში ჩაყვინთავს, რადგან ფიქრია წუთისოფელი. გასცქერის ჟოლოსფერ დაისს, ნაირფერად, ფერუხვი დაისით შეღებილ სოფლის ცას. ვინ იცის, ეგებ ამასაც აწუხებს წარმავლობის გაუნელებელი ტკივილი და ესეც ფიქრობს საკაცობრიო მარადიულ საფიქრალს: „ყველაფერი გათავდა. ფიქრი სულს ეზიდება.. რა ამაოდ გვაბრმავებს წუთისოფლის დიდება.“ „ზოგმა ანგელოზმა ფრთების ნაცვლად ბეწვი აირჩია".. „დედამიწა არის მზითა და მთვარით განათებული დიდი წიგნი, სადაც უამრავი ცოცხალი მოთხრობა დადის.“ (გოდერძი ჩოხელი). ჩვენი ცხოვრება სავსეა მოთხრობებით. ეს მოთხრობები ჩვენს თვალწინ იბადებიან. სიუჟეტს კი მათთვის თვით ცხოვრება ქმნის. გათენდება მორიგი დღე და თვალსაწიერზე გადაიშლება ახალი დღის ახალი მოთხრობა. ისე კი, დოკუმენტური სინამდვილე ხანდახან ყოველგვარ წარმოსახვას აჭარბებს. ძაღლები ამ წუთისოფელში გათამაშებული ცხოვრების სპექტაკლის არც თუ უმნიშვნელო გმირები არიან. „ჰაერის ტალღებს, ამ ადგილის დედის სულს, ალბათ, სადღაც ჰყავთ შენახული ის ხმები და სახეები, მაგრამ მიზანსცენები, ცხადია, დამწვარია.“ ძაღლები კი უკვე ცხოვრების მიერ გათამაშებული მიზანსცენების საკუთრებებად იქცნენ. ვინ იცის, როდის გაჩნდა ძაღლისა და ადამიანის მეგობრობა და რამდენი საუკუნეა, რაც ძაღლი ადამიანის სამსახურში დგას. ბათურა მამაჩემის ძაღლი იყო, სიცოცხლის ბოლო ჟამს, ალბათ, მისი ერთადერთი ერთგული და განუყრელი მეგობარი...მასსავით ბედგერა, უიღბლო და უბედო. ბათურას არ გაუმართლა, სოფელში, თავის ძველ პატრონს აღარ დასჭირდა და გამოაგდო. არადა უპრობლემო ძაღლი იყო, ბავშვებზე და ადამიანებზე შეყვარებული, ცხოველებთან მეგობრული. . თვალებში ძალიან ლამაზი სამყარო ჰქონდა. მაღალ ბალახში პეპლებს ეთამაშებოდა, ყურების ფრიალით ამოფრინდებოდა ხოლმე. ტანად პატარა ძაღლი გახლდათ. ერთი ყური აღმა ეზრდებოდა, მეორე ჩაღმა. ყელთეთრა იყო და ყურშავა. ჭკვიანი და კეთილი. გულიდან მოიგლიჯა პატრონმა. ნუთუ ასე რატომ გაიმეტა? ვინ უთხრა მადლობა? ვინ დაუფასა შრომა და ერთგულება? მას შემდეგ ცხოვრობდა თავისთვის, სადაც დაუღამდებოდა, იქ გაუთენდებოდა. ხან რომელ სასადილოს მიეკედლებოდა, ხან რომელს...ბედისგან განაწყენებული და ბედს დამორჩილებული..სასადილოების ნასუფრალით იკვებებოდა. იმასაც ხანდახან იმეტებდნენ. ტალახში ამოლაშთლული პურის ნამცეცეცებს ცუცქავდა. ესეც ნუგეში იყო უბედობაში. თავის პატრონად მიაჩნდა სასადილოს მესვეურები. უციცქირებდა, მსუნაგი მოლოდინით უცქერდა მათ ხელებს. ყოველ შემომსვლელს ალერსით ეგებებოდა, ეგებ სულ პატარა ალერსი მათაც გამოიმეტონო. მაგრამ ადამიანები ერთმანეთს არ ინდობენ და ძაღლს როგორ დაინდობენ?! იქედანაც გამოაგდეს. შიმშილისგან ფეხები უკანკალებდა. თვალები ეწვოდა, შიოდა, ციოდა უფო მეტად. დაჭყუნული გამომეტყველება გაუხდა. დაღვრემა, მოღუშვა, წყენა და ტკივილი აესახა სახეზე. ფერდებშეცვენილი და ყურებდაშვებული, გამოწანწლული (უჭმელობისგან მუცელჩავარდნილი), საცოდავად აბუზული, მილასლასებდა სოფელ-გზაზე. გუბეში გაჩრილი მთვარის შუქით „ოდნავ დაამებული“. გვიანი შემოდგომის ცივი, ტყვიისფერი დღე იყო, ტყვიისფერი ღრუბლებით დამძიმებული. ბრაზობდა ქარი. მკაცრი დროის ქარიც ქროდა. „სევდიან ნანას ამბობდა“. ბედისწერამ ერთ, მარტოხელა კაცის ეზოში შეახეტა, სადაც გადაფერდილი და ავდრით შელახული, წასაქცევად გადაყირავებული სახლი იდგა. ათასი ხარახურით მოფენილ, თითქმის გატიალებულ, დაყრუებულ არემარეში ოდესღაც სიცოცხლე ჩქეფდა.. ეს სიჩუმეც გაუკვირდა. ადრე დილიდან დაღამებამდე ისმოდა ამ არემარეზე გოგო-ბიჭების ჟივჟივი. რამდენნი იყვნენ ამ ფუძეზე. ახლა კი ამ მინგრეულ-მონგრეულ არე-მარეზე მარტო ერთი კაცი დარჩენილიყო, ყველას მაგივრად. და სახლის ფუძეც ღონღიალობდა, ცოტა ხნით მაინც. ქარი დასისინებდა დაცარიელებულ სახლში, რომელსაც ნოემბრის ცა ჩამომხობოდა თავზე. სახურავი ჩაღუნვოდა სახლს, სადაცაა ჩაუტყდებოდა. თვალებამოღამებული ჭირისუფალივით იდგა ფანჯრებჩალეწილი სახლი. ჭიშკარი მორყეულიყო და ცალ ანჯამაზე ჩამოკონწიალებული საცოდავად ჭრიალებდა. ფარდებს ქარი აფრიალებდა ეზოში. ფანჯრებში კი ქარი დავლურს უვლიდა...ეზოში ხებიც დარდისგან დამჭკნარიყვნენ თითქოს...წიგნებში და ეგზისტენციალურ ტკივილებში ჩაღრმავებული ამ სახლის უცნაური პატრონი ასცდენოდა გზას და ქვეყანას. დიდ ტკივილს, სულიერ ობლობასა და სასოწარკვეთას მიეცა ნება „ცხოვრებაზე ხელის ჩაქნევის“. სვამდა და ცეცხლივით ეკიდებოდა მის გულს არაყიცა და გადაგვარებაც. მართლაც, რა საიდუმლოებებს ინახავენ სახლები, და როგორ ასახავენ იქ მაცხოვრებელი ადამიანების ბედსა და ისტორიას. თითქოსდა მათაც გააჩნდეთ გრძნობიერება, მეობა, ხასიათი...არადა, ადამიანე
 | ბი, რომელთაც ეს შენობა ჩაიფიქრეს და ააშენეს, რას იფიქრებდნენ, რომ უკაცურობისთვის და სიცარიელისთვის გაიწირებოდა იგი?! და რომ მათი ნალოლიავები მემკვიდრე ..გზას აცდენილ კაცად იქცეოდა?! ან კი ვინ იცის, რას ნიშნავს „გზასაცდენილი კაცი“? აკი „ყველა გზა .მიზანს სცდება და სიკვდილთან მიდის“. იმ ჩემი სოფლის თემშარასავით, რომელსაც ერთთავად გასცქეროდა თავისი სახლის მარად გაღებულ ჭიშკართან მდგარი სოფლის გიჟი (ყველა სოფელს ხომ ჰყავს თითო ასეთი მაინც)...სპარტაკა...ყველას, სოფელში ჩამოსულ სტუმარსა თუ მასპინძელს, პირველად რომ ის ეგებებოდა თავისი აზრჩამქრალი ღიმილით...და იმავე ღიმილით აცილებდა...იქნებ სწორედ მას ესმოდა იმ „თემშარის ნაუბარი“ ყველაზე კარგად?!...ყველაზე ნათლად და მკაფიოდ?! და სოფლის ამაოებაში დათქმულ ადამიანებს თავისი გამოუცნობი, მარადიული ღიმილით მარტივი და უბრალო, პირველყოფილი, ბავშვური ყოფის საიდუმლო „მცოდნე სიხალისეზე“ (ჰაიდეგერი) დაფიქრებისკენ უბიძგებდა?! ამ სახლის ჭიშკარი სულ ღია იყო. თუ მიჰხურავდა, ისევ ქარი თუ მიჰხურავდა. ქარი აწრიალებდა ძველ ანჯამებს. ასეთ დადუმებულ ეზოში შეახეტა ბათურა ბედისწერამ. ბნელ და ცარიელ სახლში მოიკალათა. „კუხნასთან“ ჩაცუცქდა და ეზოში შემოსულ, კელტად ხეტიალისგან დაღლილ მარტოტკალაი მასპინძელს ჩვეული ალერსით შეეგება. მის ფეხებთან ჩაიკუნტა. არავინ იცის, რა გრძნობებმა გაიელვეს იმ ცოტა ხანში ამ ორივეს გულში. ერთი კია, რომ იმ დღის მერე გამოცოცხლდა, ახმაურდა ეზო ძაღლის ყეფით. ასე დაიწყო ამ ორი არსების მეგობრობა. ძაღლმა იგრძნო, რომ მისი პატრონი უცხოფერაი, მეტად უცნაური, საკვირველი და თავისებური კაცი იყო. შეუყვარდა ისეთი, როგორიც იყო. შეჰფოფინებდა, შეჰხაროდა. ყველაზე მკაცრ პირობებშიც კი პატრონის ერთგული და მოყვარული იყო. პატრონიც, თავის მხრივ, რაც შეეძლო და როგორც შეეძლო, ზრუნავდა თავის ოთხფეხა მეგობარზე. არაფერი ეზოგებოდა მისთვის. წამოუდუღებდა რძეს. პურსაც ჩაუფშხვნიდა. ამოსჭამდა, ამოხაპავდა ბათურა რძეს. ჩაეყუდებოდა შიგ. გაეწუწებოდა ბეწვი, სახე, ცხვირ-პირი. ამოეგანგლებოდა პირი რძით. ზუსტად აღარ მახსოვს, როგორ წავიდა მამაჩემი ჩვენგან. ბევრი რამ გამომრჩა იმ წლებიდან, რასაც ბავშვობა ჰქვია. რაღაცნაირ შეუცნობელ სიმარტოვეში იყო, რომელსაც სახელიც ვერ დავარქვი... მით უმეტეს, ვერ დავარქმევდი სახელს მაშინ, იმდენად რამდენადაც, მოუმწიფებელ გონებას სად შეეძლო დაეძლია შეუცნობელი სევდის მიზეზი?!.. ხსოვნაში გაიელვებს ხოლმე ჩვენი მწუხარებადასადგურებული სახლი, რომელიც მაშინ სავსე იყო ოცნებებითა და მოჩვენებებით.. მახსოვს უცნაური, ტყავგადაკრული დივანი, რომელშიც შემდეგ მამაჩემის აღსარების გამომხატველი წერილები აღმოვაჩინე (ცრემლების კვალდამჩნეული)...ამ წერილებს, როგორც გულს, ისე გზავნიდა. მამაჩემი რეალურ სამყაროს სანახევროდ ეკუთვნოდა.. ძილის წინ, ზღაპრებს რომ მიკითხავდა, სინამდვილედ ვიღებდი და დაკარგული მქონდა შეგრძნება, სად იყო ოცნება და სად სინამდვილე... საზოგადოების უმრავლესობას მიაჩნდა, რომ მას მცდარი და ავადმყოფური დამოკიდებულება ჰქონდა ცხოვრების აზრის მიმართ.. მამაჩემს, რომლის ცხოვრებაც ერთი შემზარავი ტრაგედია იყო და რომელიც თავის მიუტევებელ სისუსტეებს და ლოთობას შვილის სიკვდილით ამართლებდა... მაშინ მეგონა, რომ საზოგადოება ზედმეტ სიმკაცრეს და უსამართლობას იჩენდა დაჩაგრული და საწყალი მამაჩემის მიმართ, რომელსაც თავისი დემონი დაატარებდა მწუხარების დამრეცილ ბილიკებზე და რომლის ცხოვრებაც შემზარავი კატასტროფით დასრულდა...თვითონ უსუსურ ბავშვს, მინდოდა, იგი დამეცვა ყველასგან...ჩემი უძლური ხელი გამეწოდებინა...მე ჩემებურად, ბავშვური გულუბრყვილობით ვხედავდი მამაჩემის ცხოვრებისეული წარუმატებლობისა და ხელმოცარვის მიზეზებს...იქნებ ვასხვაფერებდი კიდეც... ამ ფონზე მებრალებოდა დედაჩემიც, რომლის მთელი ცხოვრება ერთი დიდი ჯვარცმა და წამება იყო..არსებობისთვის ბრძოლით გადაღლილი, მუდამ მოფუსფუსე...მისი მზრუნველი ხელი ჩვენს სახლს ყოველთვის ეტყობოდა... ფარდები და გადასაფრებლები მისი ხელით იყო შეკერილი და რამდენადმე ლაღ და ესთეტიკურ გარემოს ქმნიდა იმ სიპირქუშეში...ჩემს ბავშვურ ცნობისმოყვარეობას ყველაფერი აღაგზნებდა...ამ გისოსებიანი ფანჯრებიდან ვუყურებდი სამყაროს...ვცდილობდი განმეჭვრიტა მკაცრი და კუშტი მომავალი..თუმცა ზოგჯერ ვფიქრობდი, რომ დამთავრდებოდა ეს მოსაწყენი ბავშვობა და დაიწყებოდა წარმტაცი და ბრწყინვალე ცხოვრება...ბრმა იმედით შეპყრობილი, იდუმალ მომავალს ჩემს ბავშვურ ოცნებებში და ფანტაზიებში ვრთავდი..და ვსახავდი მაცდუნებელი, ჯადოსნური, ბრწყინვალე ფერებით...ჩვენ ხომ ვცხოვრობთ ჩვენს მიერ შექმნილ ფანტასტიკურ აჩრდილებს შორის?!... მამაჩემი მარტოობაში გარდაიცვალა. 7 იანვარს. კუპრივით შავი, ღრმა და უდრტვინველი ზამთრის ღამე იყო. ნელა, ტკბილად, თბილად და უზრუნველად თოვდა. მსხვილი ფანტელები დინჯად ეშვებოდნენ მიწაზე. „თეთრი კვიცივით გარეთ ჭიხვინებს თოვლი სპეტაკი და უზაკველი.“ (დავით მჭედლური). მოქუშული ცა იყო. ყველაფერს თოვლის თეთრი სუდარა ეფარა. უსაშველოდ გაიწელა ყრუ, ბნელი და გრძელი ღამეები. ულმობელი სიცივე. უმოწყალო, ალქაჯი ქარბუქები. უცნაურ და იდუმალ, სიკვდილთან შეგუებულ სიჩუმეს დაესადგურებინა მარტოხელა კაცის სახლში, რომელსაც, ბოდლერის სიტყვებით, ყოველ საათში ერთხელ წამიერად არღვევდა კედლის გუგულიანი საათის ბნელი სიცარიელიდან ანაზდად გამომხტარი მომაბეზრებელი, მონოტონური ხმა...რომელიც თითქოს ჯიუტად ახსენებდა: ,,ეს მე ვარ, მოსაწყენი ცხოვრებაო"... საათის ისრების ყოველდღიურობაში სხვებისთვის შეუმჩნეველი ხმა იანვრის ღამის სიჩუმეში აქ, ამ დადუმებულ სახლში მძაფრად და ავის მომასწავებლად რეკდა... ბათურასაც ცუდს უგრძნობდა იმ ღამეს გული. პატრონს არ სცილდებოდა. ფანჯრიდან უყურებდა, პაწაწინა, მოკაშკაშე ფანტელებს, რომლებიც ნარნარად ეშვებოდნენ. ჰაერში ტრიალებდნენ. ნაზად და ფრთხილად ეცემოდნენ მიწაზე. ყველაფერი გარინდულიყო. ზამთრის ლურჯი ყინვა ფანჯრის მინებზე უცნაურ სურათებს და ზღაპრულ მაქმანებს ხატავდა, ორნამენტებითა და არშიებით რთავდა. „ფანჯრის რაფებს აყვავილებდა ფეერიული ყინვით.“ (გალაკტიონი). ზამთარი ხომ გაზაფხულის მოლოდინია. ვისაც გვახსოვს, იმ საშინელი 90-იანების ზამთარი, ვიცით, რა ძალა ჰქონდა ამ მოლოდინს. სინათლის, ფერების, ბგერების მონატრებას. მამაჩემი კი უკვე გასულიყო მოლოდინის ზონიდან. მისი გული მთლიანად სიცივით და ზამთრის მწუხარებებით იყო სავსე და შემოსილი. „მერე თოვლი მოვიდა და ვით სულს მოტივტივეს, შევაგუე სიცივე ჩემი გულის სიცივეს.“ (გალაკტიონი). თოვლში ჩაფლულ, ზამთრის მარწუხებში გათანგულ სოფელს მისი სიკვდილი არ გაუგია. თოვლით განათებული, ზამთრის ტვირთისგან წელში მოხრილი ხეები ჭირისუფლებივით იდგნენ ეზოში. თვალისმომჭრელ სითეთრეში ქანდაკებებს ჰგავდნენ. მიწამდე მძიმედ დაეზნიქათ თავები ფუმფულა თოვლით ტოტებდამძიმებულ ნაძვებს. ყინვა ნაპერწკლებს ისროდა. ყინულის ნატეხებად ანათებდნენ, მკრთალად ციმციმებდნენ შორეული ვარსკვლავები იანვრის ღამის უსასრულო სიღრმეში. ცივი ჰაერის სისპეტაკე და თოვლის თეთრი სილამაზე მეფობდა ირგვლივ. ზამთარი მეფობდა, და იყო ყველგან, გარეთაც და შიგნითაც...„და იქაც, შიგნით, გულში, თოვლი იყო ირიბი, ალმაცერი.“ (გალაკტიონი). ყინვიანი ღამის მქრქალი, მბჟუტავი მთვარის სხივმა ცნობისმოყვარედ შეიჭყიტა ყინვის გირლანდებით მოსირმულ ფანჯარაში, სადაც მამაჩემი უსიცოცხლოდ ესვენა. იმ მთვარეს შეყმუოდა მთელი ღამე მრავლის ამტანი და გადამტანი ბათურა. და თეთრად გადაპენტილ მთა-ბარს, მთელ დედამიწას _ ვარსკვლავებს, ქარს, დასავლეთ-აღმოსავლეთს, მთელ სამყაროს შეჰღაღადებდა პატრონის გადარჩენას. გაუთავებლად ყმუოდა, თითქოს უნდოდა, ხალხისთვის ძილი დაეფრთხო და შური ეძია უპატრონობისთვის. მერე მზე ამოვიდა. მზის სხივებზე აციმციმდა ჰაეროვანი თოვლი. ხის ტოტებზე ჩამოწოლილ თოვლზეც ირეკლებოდნენ მზის სხივები. სტვენია ჩიტებს თავიანთი ნაზი, მელოდიური სტვენით არ გაუცოცხლებიათ დილა. არც ბეღურების ჩოჩქოლს. დუმდა ყველაფერი. ეზო დაუწერელი წიგნის სუფთა გვერდივით იყო. მერე მოვიდნენ მეზობლები და თავიანთი წარწერები, კვალი დატოვეს მასზე. დაიტკეპნა თოვლი. ეს წარწერები გვიამბობდნენ ადამიანების ზერელე თანაგრძნობაზე. ალბათ, ამიტომაც იყო, რომ ბათურა არავის უშვებდა თავის უძრავად მწოლარე პატრონთან. თუმცა ერთადერთი, მე და ჩემი და ვიყავით, ვის დანახვაზეც შეხტა, შეინავარდა. ალერსით შემოგვეგება და ჩვენს ფეხებთან ჩაიკუნტა. მერე მისი პატრონი სასაფლაოზე წაიყვანეს, ხის გრძელი, დაყირავებული ყუთით. გულზე ხელებდაკრეფილი, პიქუში ცხოვრების მიუხედავად სიკეთის ნათელი რომ გადასდიოდა სანთლად ქცეულ სახეზე. მსუბუქი, ფაფუკი ფიფქები სათუთად ესალბუნებოდნენ მის ლამაზ, ავი ფიქრებით დაღარულ, შუბლს. . გირჩების გირლანდებით შემკული მაღალი კენწეროების რხევით ემშვიდობებოდნენ ნაძვები. ბათურაც პროცესიას მისდევდა. აბუზული, გაბურძგნული და კუდამოძუებული მილასლასებდა. ამდენი ხალხი თავისი ობოლი სულის პატრონის ირგვლივ არასდროს ენახა. აოცებდა მანქანებით ჩახერგილი ეზო. მერე დიდხანს არ მოსცილებია მიტოვებულ ეზოს. ბრძოლის ველზე უმხედროდ დარჩენილი ცხენივით იყო, რომელმაც არ იცის, ვის და რას ეკუთვნის. მერე მეზობლებმა შეიკედლეს. რამდენიმე წელი ასე გაატარა. ამასობაში დაბერდა. თავის აწევის თავიც აღარ ჰქონდა. ტანჯვით და წამებით სწევდა თავს. წაიწკმუტუნებდა, წაიზმუკუნებდა და ისევ ჩაქინდრავდა თავს. ცდილობდა, სცემოდა ჭიშკარს, ეზო აეკლო, ღობეს გადავლებოდა, ცეცხლი დაენთო შარაზე, ცდილობდა, მაგრამ ვეღარაფერს ახერხებდა. ღონე აღარ ერჩოდა. ოხვრაღა აღმოხდებოდა. აკანკალდებოდა, მოიკუნტებოდა. თითქოს გული ჩაეთუთქაო. ღრენასღა ახერხებდა. მეტის თავი აღარ ჰქონდა. როდესაც ზამთარი მოვიდოდა, „ქარბუქის ფრთებით“, „თეთრი ცხენით, ცივი ხელებით“ (ანა კალანდაძე), მოაგონდებოდა თავისი, გრძელი ზამთრით გატანჯული, გაზაფხულს დანატრებული პატრონი. ერთად რომ მიდიოდნენ ცხოვრების გზა-ბილიკზე, დიდი და ძნელი გზით, „ცხოვრების მსგავსი გზით“, მიიკარგებოდნენ თავიანთ ფიქრებსა და ოცნებებში. „მივდიოდით მხარდამხარ და დრო გვეუარესა.“ როგორ უსწრაფესად ილეოდა მაშინ გზა, რომელიც თითქოს მირაჟი ყოფილიყოს, ისე ლივლივებდა მზის სხივებში. დიდმა დრომაც ვერ გააცივა და ვერ გაანელა ის სითბო, ერთი ხელის გადასმით რომ ტოვებდა მასზე ის თავისი უცნაური პატრონი. „მთის მწვერვალები ჩაესვენნენ ცაში თავებით. ჩემს გულშიაც ჩასვენდა ყველა.“ (კოლაუ ნადირაძე). დრო და დრო ბათურა მიირბენდა ხოლმე მესრით შემოფარგლულ, თოვლის სუდარაგადაფარებულ საფლავთან. მწვანე სანთელივით იდგნენ მოწყენილი კვიპაროსები, ნაღვლიანად აჰკვროდნენ ცას. ციოდა ბათურას, ციოდათ საფლავებსაც. სასაფლაო ხომ ის ადგილია, სადაც ვგრძნობთ, თუ როგორ გვეფერებიან გაღმა ნაპირას გასულთა სულები და გვლოცავენ. ამიტომაც გვენუგეშება იქ მისვლა. ილუშეჩკას სიტყვები მახსენდება დოსტოევსკის „კარამაზოვებიდან“. ,,როცა ჩემს საფლავს მიწას დააყრიან, მოაბნიე ჩემს საფლავზე პურის დაფშვნილი ნამცეცები. მოფრინდებიან ბეღურები და აჟღურტულდებიან. მე გავიგონებ მათ ხმას და გავმხიარულდები. მარტო აღარ ვიგრძნობო თავს." ახლა, როცა ვიგონებ მაშინდელ, სიცივითა და შიმშილით საშიშ ზამთარს, დიდხანს ნანატრ გაზაფხულს. მამაჩემის ოცნებას, მოსაწყენ დღეებს დაბრუნებოდათ სიცოცხლე. გახალისებულიყვნენ, გაღვიძებულიყო სიცოცხლე. როცა მახსენდება, თუ როგორ ვერ მოესწრო გაზაფხულს ეს უმზეოდ დათალხული კაცი...„ვინც ჰგავდა თოვლზე გადასხმულ ღვინოს...ვინც გულს ჩასტირა და ჩაისეტყვა“ (სამადაშვილი).. ყოველ გაზაფხულზე, როცა იგი შემობრძანდება თავისი დიდებულებით, ბუჩქებქვეშ ააფეთქებს იებს, მოაფრქვევს თავის საამურ სურნელს, როცა გაიღიმებს თვალციმციმა ენძელებითა და ცისფერთვალება, კეკლუცი ყოჩივარდებით, ყოველ აღდგომას, როცა სიცოცხლის მაგიური ძალა ისევ იზეიმებს ამ მიწაზე და სიცოცხლე ისევ იმღერებს თავის მელოდიას. გამოზამთრებულ საფლავებს გააცოცხლებს ბეღურების ჩოჩქოლი, ჩიორების მოსალმება და ჟღურტული, გაზაფხულის ალერსიანი მზის სხივები გაათბობს მიწას, რომელზედაც ნაადრევად გამოხეთქილი თეთრი ტყემლების ფანტელები ფარფატით დაეშვებიან, გაზაფხულის მადლით დაიტენება კვირტები, გალაღდება და გაიფურჩქნება ბუნება. გაირღვევა სიცივე, ბნელეთი და კვლავ აღდგება, გაიმარჯვებს სიცოცხლე და სიკვდილს დათრგუნავს, („გამობრწყინდა ცხოვრება საუკუნო, უოხჭნო და ყოვლად მჭმუნვარე სიკვდილისა უშვერება ღვთაებრ განაქარვა“). „ნიავი პეპლის ფრთით რომ აქარდება“, ნიაღვარივით რომ მოასკდება სიცოცხლე, მივდივარ მამაჩემის საფლავზე და გაზაფხულის ხასხასა ხავერდი მწვანით შემოსილ მიწას ჩავძახი: „სიმწვანე _ მზის ჩარხზე გაჩარხული. გაზაფხული მოდის, გაზაფხული!“ (ჯანგულაშვილი). ბათურა გაზაფხულზე დაიღუპა. იქვე ეზოში დამარხეს, „თავდახრილ და უთავსასთუმლო“ ტირიფებს შორის. მისთვის ყველაზე თბილ და ტკბილ ადგილას, რადგან ამდენი სიყვარული სხვაგან არსად დახვედრია. გამონათქვამია ასეთი: "თუ სამოთხეში ძაღლები არ არიან, მაშინ როცა მოვკვდები, იქ მინდა მოვხვდე, სადაც ისინი მიდიან" (უილ როჯერსი).. მას შემდეგ დიდა დრომ ჩაიარა. ჩემს მეხსიერებაში გაფერმკრთალდა ბათურას სახეც, შორეული სიზმარივით გაქრა, გაუჩინარდა. მაგრამ....ერთი რამ ზუსტად ვიცი...ბესიკ ხარანაულის სიტყვებით, როცა ყველაფერი დამთავრდება.. ეს კომედიაც, რომელსაც ცხოვრებას ვეძახით, დასრულდება, „როცა ყველაფერი არყოფნაში გადაინაცვლებს, როცა გაყვავილდება ცხოვრება და ჩვენ აღარ ვიქნებით“, მე მემახსოვრება, რომ ჩემს არაფრით გამორჩეულ ცხოვრებაში აი, ეს ძაღლი და კიდევ რამდენიმე პერსონაჟი (როგორც პირმეტყველი, ასევე პირუტყვი) ნამდვილად იყო! და კვლავ...სოფლური ცხოვრების ტკბილ-მწარე ამბებიდან. ჩემებთან სოფელში (დედულეთში) არის ერთი ადგილი, სადაც ღამ-ღამობით მოჰყავთ ხოლმე უსუსური ლეკვები და ყრიან...მათი პატრონობის თავი რადგანაც არა აქვთ. დედას აშორებენ და წირავენ ტანჯვით და წამებით სიკვდილისთვის ..ან იქამდე მაინც დაუტოვონ დედას, სანამ დამოუკიდებლად გადაადგილების და საკვების მოპოვების უნარი განუვითარდებათ. რომელი ლეკვიც ცოტა „ჟივუჩია“, მილასლასდება ხოლმე რომელიმე სახლის ეზოსთან და საჭმელს მაინც შოულობს.. დანარჩენები კი - იღუპებიან. მთელი ღამე იმ ადგილიდან ისმის ამ უმწეო ლეკვების განწირული სულისშემძვრელი წკავწკავი..ქარში და წვიმაში, სიცივეში უფრო შემზარავი ხდება.. ჯოჯოხეთის ჰიმნივით ჟღერს.. ახლაც ყურებში ჩამესმის ეს საშინელი ხმები...და საერთოდ, ძალაუნებურად გეფიქრება ადამიანს, რატომ უშვებს ღმერთი, რომ გაჩნდნენ ასეთი განწირული არსებები. რომლებსაც ეს სასტიკი ცხოვრება არ იღებს.. ზედმეტებად თვლის და დევნის?... და ამ ლეკვების სახით, რამდენი ასეთი, უპატრონო და დაუცველი, ცოცხალი არსების სასჯელადქცეული სიცოცხლე შეკვნესის ზეცას....ხსნის ამაო მოლოდინში... ქალაქის ამბებიდან. საღამოობით უბანში სეირნობა მჩვევია სუფთა ჰაერზე... ახლო-მახლო ტრიალებს ერთი სახელშეურქმეველი ძაღლი...საკმაოდ ლამაზი „რასცვეტკის“ პატრონი. თეთრსა და შავ ფერებში გადაწყვეტილი. უფრო სწორად ის შავი ფერი სასაცილოდ აქვს ალაგ-ალაგ დატანებული..და მიმოფანტული სხვადასხვა ადგილას..რაც ძალიან უხდება და ეშხს მატებს.....როცა კი დამინახავს, დაუპატიჟებლად გამოექანება ხოლმე ჩემსკენ და ამედევნება.. ხანდახან განზე გადაუხვევს, მგონია, თავის გზაზე წავიდა, სხვა თავშესაქცევი იპოვა რამე, ჩემთვის აღარ სცალია-მეთქი.. გავიხედოთ და ისევ წინ მიმიძღვის ყოჩაღად...(ხან ნაბიჯს ვანელებ, რომ არ დამებიჯოს ფეხი)...ერთი ბეწოა, მაგრამ დიდ გულზეა და ამაყად და საქმიანად მიცუხცუხებს წინ..კუდაპრეხილი... თან თავს მაწონებს. მითამ არაფრის ეშინია და საიმედოდ მიცავს...თავის ჭკუაში...ცოტა განშორება ხდება ხოლმე მტკივნეული. სადარბაზოსთან... კიბეებზე ამოსვლას მთლად ვეღარ ბედავს და ქვემოდან ისეთი მავედრებელი თვალებით ამომცქერის...გული მოგიკვდება ადამიანს.. რა ქნას ამ საწყალმა, საყვარელმა არსებამ?..ასეთი გააჩინა განგებამ და უკეთილშობილესი ინსტიქტებით აღჭურვა....ოღონდ ეგაა, რომ . თავის უზომო ერთგულებისა და სიყვარულის ნიჭს ვერსად ასაღებს და ეგ არის მაგისი სევდის მიზეზთ მიზეზიც!.. სოფლადაც და ქალაქადაც, ყველას ჰგონია, რომ მისი ძაღლი საუკეთესოა და როგორც ანდაზა ამბობს, არცერთი არ სცდება. პ. ს. ,,სოფელში ძაღლების ცხოვრება ღია ცის ქვეშ მიმდინარეობს. როცა რომელიმე ძაღლი რომელიმე ორღობეში მიწანწალებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ იგი თავის ადგილს ეძებს და, თუ კურსორით მივყვებით, აღმოჩნდება, რომ ეს სოფელიც სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროს ერთი წერტილისხელა ნაწყვეტი, რომელსაც სხვანი და სხვანი - ანუ ამსოფლელები - სინამდვილედ მიიჩნევენ. ვერავინ დაამტკიცებს, რა მართავს ძაღლს, ცხვირი თუ კუდი, რაკი ასე ადვილად შეიძლება მათი შებრუნება, ანუ ჭეშმარიტი გზის ძიება..." (ბესიკ ხარანაული).. გაგურული დღიურები. წერილი მეჩვიდმეტე. ლელა ჩხარტიშვილი. „ეზოში ყეფდა ბამბურა მურა, ეზოში მწვანე ჰყვაოდა ბაო“ * * * ჩვენი სოფლის მტვრიან ქუჩებში, მარტოდმარტო, შეშლილივით დახეტიალობს მეწისქვილის ბებერი ძაღლი - ზამთარი მოდის... (იაკი კაბე).. შემოდგომა სოფელში...დაღონებული, დანაღვლიანებული ბუნება. დაცარიელებული, სიცივისგან დამფრთხალი ველ-მინდვრები, სადაც ქარი თავისუფლად დანავარდობს. „გახუნებული მინდვრების ფარჩა.“ (ნიშნიანიძე). განსაკუთრებით, გვიანი შემოდგომისას. პირქუში და მოსაწყენია შემოდგომის მიწურულის პეიზაჟი. როცა უკვე უკან დარჩა ოქროსფერი დღეები. ფერადი ბაირაღები. ხეებს ფოთლები შემოეძარცვათ და ბუნებას მოსაწყენი, ერთფეროვანი, რუხი ფერი დაეპატრონა. გახუნდა ბუნების ჭრელა-ჭრულა სამოსელი. ახლა უკვე, ზემოთ მტრულად მომზირალი, ტყვიისფერი ცაა და ღრუბელთა შავი ლაშქარი, ქვემოთ კი _ ნოემბერი და ტალახი. მასში ჩაფლული, ქარისგან ჩამოყრილი სველი ფოთლები. ნოემბრის უძლურ მზეს, სადღაც შორეთში, უღიმღამოდ მიწვერილს, ჯერ კიდევ უგალობენ თითო-ოროლა შემორჩენილი ფრთოსნები. უმრავლესობა დიდი ხანია დაემშვიდობა მშობლიურ მხარეს და თბილი ქვეყნებისკენ გააპო სივრცე, მძლავრი ფრთებით. „და შემოდგომა ქარის შოლტებით ჩიტებს მიდენის სამხრეთისაკენ.“ (ნიშნიანიძე). შემოდგომის ფერთა დღესასწაული დასრულდა. ბუნება ემზადება, რომ თოვლის ბამბის თეთრი საბანი წაიხუროს და გამოიძინოს, თეთრი მდუმარების ტყვეობაში გაირინდოს. დამშვიდდეს, გაყუჩდეს, მყუდროებას და სრულ იდილიას მიეცეს. ხვნეშით დაღლილი, ქურდი ქარები კვნესიან, აკვნესებენ ხეებს და უმოწყალოდ ძარცვავენ მათ. სასტიკად აზანზარებენ ხეობებს. ბილიკებზე შარიშურობენ ჩამოცვენილი უმწეო ფოთლები. („ოჰ, ეს ფოთლები, ფენილნი ქარით.“- გალაკტიონი). ცოტა ხნის წინ ბრდღვიალა ფერებით ელვარებდა ბუნება. ოქროსფრად და მეწამულად იყო მოხატულ-მოფარდაგებული ხეობები. ფოთოლთა ფერადი ნავები დაცურავდნენ მდინარეებში და ჭრელი კაბებით მოსავდნენ მათ. ახლა კი მდინარეები უკვე ყინულის ჯავშანს ჩაიცვამენ, დაიბორკებიან და მოსარკევდებიან.. კარგა ხანს ვეღარ მოვისმენთ მათი დგაფუნისა და შხუილის, წყლის ნაკადის ქვებზე მსხვრევის ხმას. ვეღარც რუების საამო ლიკლიკს, მათ დამაფიქრებელ, მიმზიდველ სიმღერას. ვეღარ ვიხილავთ უწვრილეს შხეფებად დამსხვრეულ წყალში შვიდფერა ცისარტყელის ანარეკლს. სრულდება ფერთა ზეიმი და სულ უფრო იმატებს ნაცრისფერ-ტყვიისფერი, ცივი და უმზეო დღეები. გაბმული, უსიამო წვიმები. წავლენ წვიმები და მოვლენ უმოწყალო, სუსხიანი ქარები.. მერე ატყდება მათი გულსაკლავი წივილი. ავი სისინი, ღრენა და კბენა. („დაბერავს რისხვით, დაბერავს ქარი“ _ გალაკტიონი). მოვუსმინოთ შემოდგომის სიმფონიას სოფლად, ნოემბრის ლუკუმო ღამეში: ფოთოლცვენის მიწურულს, ძალაგამოლეული მზე რომ ჩადის, ღრუბლებგაფანტულზე, ვარსკვლავებით უფრო მეტად იჭორფლება ცა. უფრო მკაფიო ხდება მათი ციმციმი. ამოცურდება ოქროთი მოვარაყებული მთვარე. აკიაფდება ვარსკვლავთა თამადა. „ნაღამურზე ცა ქათქათებდა ვარსკვლავთა უმანკოებით“.“ (გიორგი ლეონიძე). „სადაც იდუმალ მარადიულზე ესაუბრება ვარსკვლავს ვარსკვლავი.“ ირგვლივ ყველაფერი გაიტვრინება. ჩიტების ორკესტრიც მიჩუმდება. ხმას ჩაიკმენდს გარემო. გაძარცვული ტყიდან ყრუდ ისმის კუდბაწარა მგლების ავი ყმუილი. მგლების ყმუილს ტურების ჭირისუფლებივით კივილიც ერწყმის და მთელ არე-მარეს რისხვად ეფინება. ყველაზე ხმაურიანი კი ქარია. ქარი ნამდვილი კრიმანჭულის მომღერალია. წვიმის ხმა კი სხვადასხვა ჟღერადობისაა. „სახურავებზე ხმაური წვიმის, გლოვის ჰანგივით ჩემს სულში წივის.“ ესაა ნოემბრის სიმღერა. ცივი ღამეები ეზოებში ისადგურებს და თავზე ემხობა ფოთლებგაცვენილ ხეთა რტოებს. გაძარცვულ ხეებზე გამომწვევად წამოსკუპული, ტოტებსშერჩენილი მანდარინები და ხურმები ნათურასავით კიაფობენ სიბნელეში, ბზინავენ და ელვარებენ. სახლების თავზე პირქუში ღრუბლები ლაგდებიან. თუმცა ღრუბლიანი დღეებიც თავისებურად უხდება სოფელს, ორღობეებს, სახლებს, ეზოებს. კარგა ხნის გამხმარი და ნამისგან დამძიმებული ჩამონაცვენი ფოთლების ხალიჩით მოფენილ მიწაზე გატრუნულა ტყაპანით ჩამოვარდნილი ორიოდე ვაშლი თუ ტუჩგაბზარული ბროწეული. გაყვითლებულ ეზოში აქა იქ წამოუყვიათ თავი ქრიზანთემებს. ცოტა ხნის წინ, ოქტომბრის დამლევს, დიდი და ხმაურიანი სიცოცხლე ნავარდობდა სოფელში. ბებერ, დრო-ჟამით განაცრისფერებულ საწნახელებში დაიწურა ღვინო და დაბინავდა მოსავალი: „სისხლით ნასუქი მიწის ამაგი, ნაჯაფარი, ნამაშვრალი.“ („ვენახები დაიკრიფა, დასაწური დაიწურა. მადლიანმა ღვინობისთვემ კარი ტკბილად გაიხურა.“ _ ი. ევდოშვილი). ტრადიციულად, გურული შემოდგომა ასოცირდება ოქტომბრის ჯერ კიდევ თბილ და ნათელ დღეებთან და ჰაერში გაფანტულ გახუნებული ფუჩეჩის, მწიფე კარალიოკისა და ადესას სურნელთან. საკარმიდამოში გასულ გურული გლეხის სიმღერასთან, მშობლიური ფუსფუსის დაუვიწყარ ხმებთან. ყველა ჩართულია იმ დღესასწაულში, რასაც ჭირნახულის შეგროვება და სახლში შემოტანა ჰქვია. ყველაფერს სხვანაირი ხალისი აქვს.. არაფერია ამაზე ტკბილი გასახსენებელი. დილაადრიან, ჯერ არ გაღვიძებული ეზოებიდან აქა-იქ ბოლქვებად რომ ამოდის თბილი კვამლი, სიმყუდროვე კი ძვალ-რბილში ატანს და გიხარია.. გიხარია, რომ აქ ხარ - შენს სახლში, შენს გურიაში.....შენიანებთან...შენს ნივთებთან, წიგნებთან, მოგონებებთან და საოცრად შენს ადამიანებთან (თავიანთი ღვთიური იუმორით).. „მათრობდა ჩემი სოფლის ჰაერი და ზეცა ელვით გადახეული. მათრობდა ჩემი ეზოს ჩხავერი ოდის ბორკილზე გადახვეული.“ ( დუმბაძე). მართლაც, რა უნდა იყოს ამაზე უფრო კარგი, ამაზე უფრო მისტიური, ამაზე უფრო ლამაზი და როგორ გვენატრება ეს ყველაფერი... იმედია, ისევ იქნება სიმინდის ყანები და მოსაკრეფად გამზადებული სხვადასხვა ხილი. კვლავ აივსება გურულების სახლები „ქარვიან-ოქროიანი შემოდგომის ნობათით“ (ემზარ კვიტაიშვილი). ჩემთვის კი „კუხნაში“ გამწკრივებული ყუნწებმოღერებული ფერად-ფერადი კვახები და სხვენში დაკიდებული ხახვისა და ნივრის გალები აცხადებენ უხვკალთიანი შემოდგომის დასასრულს. ფოთოლცვენის მიწურულს ფუსფუსის ხმები წყდება და ირგვლივ სევდიანი სიჩუმე ისადგურებს. ცოტა ხანში აიწვერება კვამლი საბუხრეებიდან...ზანტად აბობღდება მოქუშული ცისკენ. ყველაფერი მიჩუმდება. დუმილში გამოეხვევა ცა და მიწა. დაყრუვდება ირგვლივ ყველაფერი. გაირინდება. „სუსხიანი ზამთრის სუნთქვა ფანჯრის მინებს დააორთქლავს“ (გივი ალხაზიშვილი). ყინვა ზღაპრული მაქმანებით მოხატავს სარკმლის მინებს. მოვა ფუმფულა თოვლი და ახმიანდება გზა ფეხთაქვეშ, იბზინებს თოვლის თვალისმომჭრელი სპეტაკი სითეთრე.. ახრაშუნდება თოვლიანი მიწა. სიმყუდროვეში უფრო მკვეთრად გაისმის ზარ-ზინზილაკებიანი საქონლის, ბატების გამყინავი ძახილის, მამლების ერთმანეთთან გამოხმაურების სანუკვარი, მშობლიური და იდილიური ხმები. („ბინდში ნახირის მუნჯი ვედრება.” - ნიკო სამადაშვილი). გაგური ის სოფელია, სადაც ჯერ კიდევ ყივიან მამლები და ყეფენ ძაღლები. ხოლო, „სადაც ძაღლია, ძროხები, ადამიანი და ახალმოსული თოვლი, იქ აღარ შეიძლება ავი ფიქრი..." („ლუკას სახარება“). სოფლის საიდუმლოებაც ესაა. კეთილი ფიქრებიც, ჭეშმარიტებაც და სული წმინდაც სოფელს ირჩევს დასავანებლად. ასე ფიქრობენ დიდი ადამიანები და მწერლები. „ან გული უნდა გაიხეთქო, ან მთაზე აბობღდე, წვერზე შემოჯდე და იქ მოგევლინება ჭეშმარიტება, თავისით. იმიტომ რომ, გინდ დაიჯერე და გინდ არა, ქალაქებში ის აღარ სახლობს - აქ ყველაფერი ხელოვნურია, მატყუარა,- და იქ დასახლდა, თხელზე _ უთხელეს ძაფებისაგან მოქსოვილ ჰაერში, სადაც მატყუარები ფეხის დადგმასაც კი ვერ ბედავენ იმის შიშით, ტვინი აგვიფეთქდებაო" (სალმან რუშდი). „გადავცხოვრდი სოფელში, ახლოს, ჩემი ბავშვობის სუნთან, რადგან სულ თან დამქონდა ჩემი ჰაერი, რომ ის მესუნთქა, სადაც გინდა ვყოფილიყავი. მე ხომ ყველგან ჩემი ჰაერით დავდივარ, ღობესავით სულ გარს მარტყია“. (ბესიკ ხარანაული). არაერთ მიუსაფარ ადამიანს დაუსახავს სოფელი ყველაზე მყუდრო და საიმედო ნავსაყუდლად. თუნდაც, ტერენტი გრანელს... „ახლა მინდა ამ მზეში იმედები გახშირდეს (თუმცა რაა იმედი? - წამიერი ფარ-ხმალი). მელანდება სიკვდილი და სოფელი მამშვიდებს, ჩემი ტკბილი ოცნების ლურჯი ნამოსახლარი.“ („დაბრუნება სოფელში“).. რა ამშვენებს ჩვეულებრივ სოფლის დილას ყველაზე მეტად? ამაზე ნოდარ დუმბაძეს ყველაზე დამაჯერებელი პასუხი აქვს: „მამალმაც იყივლა, ძროხამაც იბღავლა, სკოლის ზარმაც დარეკა, მზეც ამოიწვერა კონცხოულაზე, თხამაც დაიპეტელა, თიკანმაც დაიკიკინა, კატამაც დაიკნავლა. ქათამმაც დაიკაკანა, მაგრამ დილა დილას არ ჰგავდა, რაღაც აკლდა სოფელს, რაღაც თითქოს შეუმჩნეველი, მაგრამ უზარმაზარი, მშობლიური, თბილი, ახლობელი, და როდესაც მხარზე წალდგადაგდებულმა ასლანამ ჩაიარა ორღობეში და უკან ძაღლი არ მისდევდა, მივხვდი, რომ ეს რაღაც უზარმაზარი, სოფლის განუყოფელი ნაწილი, მისი სისხლი და ხორცი, ძაღლი იყო, ჩვეულებრივი ძუნკალი ძაღლი.“ სოფელზე და ძაღლის ყეფაზე სულ ეს ლექსი მახსენდება: „ეზოში ყეფდა ბამბურა მურა, ეზოში მწვანე ჰყვაოდა ბაო, ვაზის ბარდებში სცურავდა სურა, შენ ბანცალებდი, ბურულო ცაო“. (გალაკტიონი: „ჭარხალი“). სოფლის ძაღლი, სახელშეურქმეველი მაწანწალა იქნება თუ სახელშერქმეული და პატრონიანი, ყველა რაღაცნაირად ჭკვიანია. ცხოვრების ბევრი სიტკბო და სიმწარე უგემნიათ მათ, ბევრი ნისლიანი დღე გასთენებიათ, ბევრი ეკლიანი ბილიკი გაუვლიათ. და ამიტომ, უამრავი ჭირ-ვარამის მნახველ-გადამტანებს სხვანაირი ალღო განუვითარდათ. იმათთან შედარებით, განებივრებული ცხოვრების ელფერი რომ დაჰკრავთ. ბევრის ამტან-გადამტანი ძაღლებისთვის ხომ უცხოა უქმი, მეშჩანური, გულმოყირჭებული სამყარო, აღსავსე ფუქსავატი და საბრალო ინტერესებით. რა გასაკვირია, რომ სიყვარულსა და სითბოს ისინი მეტად არიან დახარბებულები. გურულების ჭიშკარზე თვალს მოჰკრავთ ასეთ წარწერებს: „ეზოში ძალიან დიდი და კეთილი ძაღლია, მაგრამ მერყევი ხასიათით“. „ზარი არ მუშაობს, გაამჯავრეთ ძაღლი!“ გურულ ძაღლსაც აქვს ალბათ თავისი, გამორჩეული ხასიათი. ანეგდოტებიც არსებობს მათზე. „გზად მიმავალი კაცი მოსახლეს შესძახებს: _ მაინძელო! რკინიგზის სადგურთან აქედან მალე მივალ? _ მეიცა, ძაღლს ოუშობ და ხუთ წუთში მიირბენ.“ „გურულს ქუჩაში ძაღლი გამოეკიდა. პატრონი მოსდევს: _ არაფერს არ გეტყვის, ბატონო, ნუ გეშინია! _ რავა, ძამა, სალაპარაკოდ მომსდევს თუ?“ ორჰან ფამუქი კი ამაზე სხვაგვარდ ფიქრობს. მისი აზრით, "ძაღლები ლაპარაკობენ – მაგრამ მხოლოდ იმათთან, ვისაც მოსმენა შეუძლია". და კიდევ... განა მარტო ადამიანებს ეყრებათ ხოლმე მშობლიური ადგილებისგან მოწყვეტით გამოწვეული სენი, რასაც ნოსტალგია ჰქვია. თურმე ძაღლებსაც... ვაკო ახალაძე გვიამბობს: „გურიაში ერთ ზაფხულს სოფლის მაწანწალა ძაღლი შემოგვეჩვია, პოკუსა დავარქვით. ჩვენთან ჭამდა და ეძინა. აგვისტოს ბოლოს ჩაბარგება რომ დავიწყეთ, მამას ავუტირდი: _ პოკუსა ცოდოა, აქ მარტო დარჩება და რა უნდა ქნას? დამიჯერა მამამ, ძაღლი თბილისში მანქანის საბარგულით ჩამოვიყვანეთ და პატარა ეზოში გამოვამწყვდიეთ. მე ბაღში დავდიოდი, ბებიას სად ეცალა ძაღლთან სათამაშოდ ..და ერთ დღესაც პოკუსა გაქრა. ვიდარდეთ _ ალბათ ეზოდან გაიპარა და უცნობ ქალაქში გზა ვეღარ გაიგნოო. მოკლედ, შევეგუეთ უპოკუსობას. გაზაფხულზე (ანუ 6-7 თვის მერე) გურიიდან დაგვირეკეს. ძაღლი სოფელში დაბრუნდა და აგერ, თქვენს ეზოში გადარეულივით დარბისო. ასეა, გურიაში გაზრდილ ძაღლსაც იქეთ მიუწევს გული!!! რომ დავწერე _ ძაღლი სოფლიდან თბილისში ჩამოვიყვანეთ და გაგვექცა, კილომეტრები გაიარა და შვიდი თვის მერე გურიას დაუბრუნდა-მეთქი, ამ პოსტს ბევრი გამოეხმაურა. მაგრამ ერთი წერდა: _ აბა რა გგონიენ, გურულებს კი გვიძახიენ აბდალას, მაგრამ ძაღლი რაფერი ჭკუიანი გვყოლიაო. ისე, გურულებს აბდალას რომ უძახიან, მე მგონია, ეს ის შემთხვევაა, როცა აბდალაში ჭკუანაკლებს კი არა, სწორედ ჭკვიანს, გულწრფელს და ალალს გულისხმობენ. „აბდალაში“ უფრო სითბო და სიყვარულია, ვიდრე დაცინვა და ირონია, ხოდა ირონიაც, თვითირონიაც და იუმორიც ხომ გურულების მოგონილია!!!“ "შესაძლოა ძაღლი არ არის მთელი ჩვენი ცხოვრება, მაგრამ ისინი ამთლიანებენ მას" (როჯერ კარასი). ლაშა ჭეიშვილი გვიამბობს: ბასა რომ მოვიყვანეთ, ჯერ ისევ თვალაუხელელი კეკულაი (ლეკვი) იყო. ომალოში ვმსახურობდი ჯარში და მომიწია თუშეთში ყოფნა. იქედან ჩამოვიყვანე და ჩემს დას დაბადების დღეზე საჩუქრად გამოვუგზავნე, ვერტმფრენით. მუყაოს ყუთში ჩასმული, გამოკვარაჭინებული (გამოლამაზებული, გამოკოხტავებული) და გახვანჭალებული (დაბანილ-გასუფთავებული). ისეთი საყვარელი იყო, ყველამ აიშვატია (გულზე მიიხუტა). ჯერ თბილისში ზრდიდა ჩემი და. მერე კი ზაფხულზე, სოფელში წაიყვანეს და უკვე შეეგუა სოფლის ცხოვრებას. მისი ორგანული ნაწილი გახდა. გაიზარდა დიდი და კონწოლა (გრძელბალნიანი) ძაღლი. გულშემჭირვნე (ერთგული, მოჭირნახულე, გულშემატკივარი) ძაღლი გამოდგა ბასა. თავის ეზოს ბოლომდე პატრონობდა. მეტად თავმოყვარე გახლდათ, ოღონდ არა უკადრისი და ამპარტავანი. სულდათქმული (აუჩქარებელი, მოთმენილი) იყო და არა ცენცერუკაი (ცეტი, დაუდეგარი, სიდინჯესმოკლებული). ცინცქალაი (ცოცხალი, მოძრავი, საყვარელი) ძაღლი იყო. სალაური (ვინმეს გარშემო ტრიალი, მოფერება), შესხვავება (ყეფით შეგებება) და მიფართქალება (მეტისმეტი სიხარულით შეხვედრა), იცოცხლე, უყვარდა და სჩვეოდა. გაბრაზებას ვერ იტანდა. პაპლაუქი (განებივრება, გასათუთება) არ აკლდა პატრონისგან. ყოლიფერი თავსაყარად (უხვად, სამაძღროდ) ჰქონდა. ოჯახის წევრები ვესათუთებოდით და ვუვლიდით, რაც შეგვეძლო. ათობით ღრღნიდა ძვლებს. გემრიელი წვნიანით იკვებებოდა. არაფერი გვენანებოდა მისთვის. ღირსეული ძაღლი იყო ბასა. გადაგდებულ პურს არაფრით შეჭამდა. თავისი ჯამი ჰქონდა და იმ ჯამში თუ ჩაუსხამდი თბილ საჭმელს ან დაუდებდი საგანგებოდ, იმას მიირთმევდა. გრძნობდა მზრუნველი ხელების სუნს, ჯამიდან ცხვირს ამოყოფდა და მადლიერი ამოგცქეროდა ქვევიდან, ხილი უყვარდა, ოღონდ შენ თუ მიაწვდიდი. მაგალითად, მსხალი რომ ჩამოვარდებოდა ეზოში, იმას პირს არ დააკარებდა, მაგრამ თუ გაურეცხავდი და ჯამში ჩაუდებდი, იმას სიამოვნებით მიირთმევდა. ახლაც თვალწინ მიდგას. ხურმის ძირში ყურებდაცქვეტილი წამოწოლილი, მოლოდინად და სმენად ქცეული, გაყურსულ-გაბურსალებული (სულგანაბული), თათებში ჩარგავდა ცხვირს და თავის საფიქრალს ფიქრობდა. საზრუნავიც თავისი ჰქონდა და სიხარულიც. ჭიშკრის კრაჭუნს რომ გაიგებდა, ყური მზირად ეჭირა, დააყურადებდა და სტუმარს უმალ გაენთებოდა, შურდულივით. ხან დაჟვარუნობდა ალერდულ (მაღალ) ბალახებში, უთავბოლოდ დაბორიალობდა, თვალს ატანდა ყველაფერს. სულ დაძაბული იყო, რადგან ინსტიქტი კარნახობდა, რომ სიფრთხილე იყო საჭირო, სულ გაფაციცებული ჰქონდა მხედველობა, სმენა, ყურადღება. არ გამოეპარებოდა ეზოს ჭიშკრის გაღების ჭრიჭინი. დილაბნელს (გამთენიისას), მზე დედამიწას პრწკალს რომ ჰკრავდა, ვარდისფრად რომ აენთებოდა გადასახედი („ცისკრის ამოსვლა ბეწვზე ეკიდა.“ - ნიკო სამადაშვილი), „ცისკრის ძვრისას“, დილის და ღამის პირგასაყარზე, „ნათელი და ბნელი ერთმანეთს რომ ბაგეებს მოაშორებდნენ“, თრთვილისგან შეჭაღარავებულ ბალახებში დაკუნტრუშობდა და შეჰხაროდა მზის სხივებზე აციმციმებულ, მარგალიტებივით, ცვრის წვეთებს, სხივების ლივლივს. განაბული ყურს მიუგდებდა ჟღურტულა ჩიტებს, ჰაერში შენავარდებულ ტოროლებს, კაჭკაჭების ჭორაობას, ბეღურების მასლაათს და საქონლის ზრუმუნს (წყნარ ზმუილს). ხარბად ყნოსავდა ფუნის სუნით გაჟღენთილ მშვიდ, წმინდა, კრიალა და მოალერსე ჰაერს, ნაწვიმარი ბალახის სურნელს. სიხარულით და სიცოცხლის სიჭარბით აღსავსე მოცინარი თვალებით შეჰხაროდა პირმომცინარე ბუნებას. მოქნეულ წვიმაში, მოიბღუნკებოდა და უსმენდა შორეული ჭექა-ქუხილის ხმას. ვერცხლისფერი წვიმების ჩურჩულს. გაფილტრული ჰაერი უჩვეულო სიგრილის სუნს რომ მოაფრქვევდა, ფოთლები განიბანებოდნენ და მხიარულად აშრიალდებოდნენ იდუმალი, მისტიური შრიალით („ვერხვის ფოთოლთა თეთრი ლაშქარი აშრიალდება უშორეს ზღაპრად“), ტანწერწეტა ვერხვების წინწიბუროების (კენწეროების) ტბილი ჭუჭუნი (ბაასი) და მოცახცახე ფოთლების ჩურჩული ბუნების იავნანად ჩაესმოდა გაძაგრულ ბასას დაცქვეტილ ყურებში. „ამბობს ნიავი ფოთლებში ნანას“. (სიმონ ჩიქოვანი). როგორ უყვარდა ფიქრშიშესული მოხუცი კაკლის ხეების ქვეშ მოკალათება მთვარით ნაფერებ ბაღში. რაღაცნაირ სიმშვიდეს ასხივებდა ბებერ მსხალზე ჩამომხობილი ახალმოსული მთვარის სინათლე. მისით ანთებული ღამეები. ბაღში შავ ზოლებად გაწოლილი ლანდები. წინა თათებზე დადებდა თავ
 | | ჯეკა | ს და ელოდებოდა მთვარის დავახშმებას. ბინდი რომ იპყრობდა ბაღებს, ყურს მიუგდებდა ჭრიჭინობელების მწუხარე კვნესას („შორს ჭრიჭინების ბაასი მეფობს“), მუქსათვალეებიანი ღამისმთეველი ბუების ჭყივილს, ჭაობების სამეფოდან ოჩხამურის გომბიეების (დიდთვალა და დიდმუცელა ბაყაყების) ყიყინს, მგლების ყურყულს (ყმუილს), გრიგალების ხმაურს. წარსული სუნთქავდა აქ, ამ ეზოში. ქარიც თითქოს ამ გარინდული წარსულის ამბებს მიმოატარებდა. თითქოსდა ათეული წლების წინ დარგულ ჭროღა თუთების დაკორძილ ქერქში შემწყვდეულ, ჩაობებულ დროს გამოიხმობდა. ნათქვამია, „მოგონებები ის სამოთხეა, საიდანაც ღმერთმა ვერ გამოგვაძევა“. ბასაც იდგა და ვინ იცის, მოგონებებს, თავის ჩავლილ ცხოვრებას უღიმოდა. მის მახსოვნობაში ათასი ცისარტყელასავით ფერადი მოგონება ირეოდა და გულის გულში უვლიდა. ბავშვები უყვარდა ძალიან. და ახსოვდა ის ძველი, გამქრალი დრო, ძვირფასი და მიუწვდომელი. ახლად მოფიფქული ხვავიანი თოვლით ტკბობა. მჭახე სითეთრეში ღამის მთვარე რომ გააჩახჩახებდა თოვლიან ხეობებს. თოვლით თეთრად გაშუქებულ, გაბრწინებულ წყვდიადში, იისფერ ბურუსში, კვიმი რომ მიწყდებოდა საკვამურებში. ზამთრის ცის ქვეშ, საამო სიჩუმეში რომ ჩაიძირებოდა ყველაფერი, ბრჭყვიალა ფიფქებს ეთამაშებოდა. ნათქვამია, „თოვლი ძაღლების მამიდააო“. ეს თოვლი ბავშვობის ზღაპარს ყვებოდა. ბავშვებთან ერთად თოლაბულთაის თამაშს (გუნდაობას) მოყვებოდა. კარწახზე (აღმართში) სირბილისგან, გზის ათოკვით (ჩქარი სიარულით) ქანცგალეულს, აკვანტალებულსა და აქენთელებულს თავდავიწყებით უყვარდა სიცოცხლე, კოტრიზობდა (კუნტრუშობდა), უსაზღვროდ უხაროდა და მასაც სჯეროდა, რომ სიცოცხლე მხოლოდ სიხარულისთვის იყო გაჩენილი. ბასას პირველი ძარძღალობა (მაკეობა) ასე მოხდა. პირველად რომ იმშობიარა, 2003 წლის ზამთარი იყო. მაშინ ძველი სახლი გვედგა, ხის, ორსართულიანი. მის გვერდით, მეორე სართულზე სათავსო მდებარეობდა. იმ სათავსოში შევიდა და იქ დაყარა ლეკვები. ზუსტად იმ დროს კობა ჭეიშვილი გვსტუმრობდა. მასხრობდა: _ აბა, ბიჭია თუ გოგოო?. _ ბიჭია, ბიჭი-მეთქი და თოფი დავაჭექე. მერე აღვნიშნეთ ბასას გამრავლების ამბავი. დავლიეთ ღვინო. პურ-მარილი გავაწყეთ. რომ მოსაღამოვდა, მამაჩემმა მითხრა, ამ ქაშაბორიეში (ფარღალალა ნაგებობა) ლეკვები გაეყინება და სახლში შემოვიყვანოთო. აივანზე რომ ავედი, არაფრით არ მიმიკარა. კლაპუნი დამიწყო (კბენა დააპირა). მიღრენდა. ლეკვებთან არავის უშვებდა. მერე მოვიფიქრე ის, რომ თვითონ ბასას „ადეალა“ გადავაფარე და თბილად შევფუთე, ლეკვებისთვის კი „კუხნაში“, მოღუღუნე „ფეჩის“ გვერდით თივით გაწყობილი დიდი ყუთი გვქონდა მომზადებული. ჩამოვიყვანეთ ლეკვები დიდი რუდუნებით და „კუხნაში“ დავაბინავეთ. ღამით კარებს აფხაჭუნებდა, გაღებას ითხოვდა. გამოღრღნა კიდეც, რომ გარეთ გასულიყო. და სახლი არ წაებილწა. მერე გადავწყვიტე, მეც „კუხნაში“ დავრჩენილიყავი ღამ-ღამობით და კარები გამეღო. მოხდა ისე, რომ ბასას ლეკვების დაყრის მერე ძროხამაც იმშობიარა, ხოდა ის ხბოც აქ შემოვიყვანეთ. უმოკლეს დროში კრუხმაც გამოტეხა ჭუჭულები. ის კრუხიც და ჭუჭულებიც აქვე დავაბინავეთ. ბოლოს, სამ თუ ოთხ დღეში ჩვენმა ლამაზად აჭრელებულმა კატამაც დაყარა კნუტები. მოკლედ, ერთი კვირის მანძილზე, ამ ლაზარეთის მეთვალყურე ვიყავი. მეძინა კნუტებთან, ხბოსთან, ლეკვებთან.. „ფეჩს“ ვუნთებდი დიდხანს, რომ სითბოში ყოფილიყვნენ. მერე დათბა. კნუტები და ლეკვები წამოიზარდნენ, წიწილებიც მოხონჩოლდნენ. ახლა უკვე დაქურეჟებულ კრუხს შეეძლო თავისი მზრუნველი ფრთებით გაეთბო ისინი. ბასა თავისი პირველი ლეკვებით სარდაფში გადავიყვანეთ. როგორც კი წამოიზარდნენ, წავიდა ლეკვებზე ტაციაობა. ყველას მოსწონდა ბათურაი და ფაცურაი, ცქვიტი, მიმზიდველი გარეგნობის ლეკვები და სიხარულით წაიყვანეს შინ. ძალიან თბილი და ყურადღებიანი ძაღლი იყო ბასა, მაგრამ გაბუტვაც იცოდა. მამაჩემი რომ გარდაიცვალა, იმ გურგუსში (ადამიანთა მოძრავი მღელვარება) ყველას ფეხებში ებლანდებოდა. გაციმცამებული იყო (შიშისგან სულგატრუნული). სახლი გამოვკეტეთ და ბასა მეზობელს დავუტოვეთ, გივია გოგიბერიძეს. საჭმელი რომ ეჭმია. ეზოდან ფეხი არ მოუცვლია. ის სამი თვე ჩვენს ეზოში ტრიალებდა. ერთი კვირის მანძილზე ლუკმა არ ჩაუდვია პირში. რომ იტყვიან, უწყალწმინდოთ იყო. მარტო წყალს სვამდა. სევდიანი მოლოდინით გასცქეროდა ჭიშკარს. იწვა და სიჩუმეს აყურადებდა გარინდული. ცივი ქარი ძვალ-რბილში უვლიდა. სხვანაირი სიცივე აწუხებდა, თორემ განა სხვა ზამთრებში ნაკლებად ციოდა?!. ყურს უგდებდა გრიგალების გულისწამღებ ხმაურს. „თან ყურს უგდებდი ქარის სიმღერას და წუთისოფელს სულ ხმაგაკმენდილს.“ დაიღალა ლოდინით. ერთხელ, მახსოვს, თემურ ცოცხალაშვილი რომ გარდაიცვალა, გასვენებაში ჩამოვედით თბილისიდან. ბარაქიანი თოვლი იყო იმ ზამთარს. და სულ რამდენიმე წუთით შევირბინე ეზოში, დაკეტილ სახლში. ბასას ეგონა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ჩვენ დავბრუნდით. ისე გაუხარდა, ლამის ლაპარაკი დაიწყო. სითბო როგორც კი იგრძნო, ბეწვი დაულაგდა, სიმშვიდე მოიპოვა. ადრე იმდენად არ მოგაფერებინებდა თავს, ახლა კი მომაფერებინა კიდეც. ხელი რომ გადავუსვი თავზე და ყურის ძირებში მოვუღიტინე, კუდი გააქნია, ყურები დაცქვიტა და აღტაცებით ხტომა დაიწყო. გარს მიტრიალებდა და ალერსიანი თვალებით შემომცქეროდა. ჭიშკარი რომ დავკეტე, დიდ ხანს მიყურებდა. მავედრებელი მზერით. ბოლოს შებრუნდა და წავიდა. ძაღლიც არის და ძაღლიც. სხვანაირი ძაღლი იყო ეს დალოცვილი, გამგებიანი, ჭკვიანი და ერთგული. მასაც ამოუღამდა წუთისოფელი. წლები შემოადნა. ბოლოს, მამაჩემის გარდაცვალებიდან სადღაც შვიდ თვეში, ზაფხულზე, ლასლასით აუყვა მზის სხივებით მორთულ, ქვაღორღიან და მტვრიან გზას. მთაზე ავიდა. ამ კუნთმაგარი მთიდან უყვარდა სამყაროს ცქერა. საბოლოოდ შეავლო თვალი ჩამავალი მზის ჩქერში მოქცეულ სოფელს, რომლის ყოველი ბილიკი და ფოლონცოც (დიდი შარა) ზედმიწევნით იცოდა. გახედა მზით გამთბარ ხალიჩასავით მინდვრებს, მზით მოვარაყებულ, მარადიულ მწვანე საბურველში გახვეულ ნაძვებს, ცაში ციბრუტივით მოფართხალე ჩიტებს, შეისრუტა დიდებული და იდუმალი ტყის მხნე, სიცოცხლით სავსე ჰაერი. და სამუდამოდ ჩაეხუტა გულში საყვარელ მიწას. ჩვენს ეზოში, პალმის ძირში დავმარხეთ. მოდი და ნუ ირწმუნებ ამ სიტყვების ჭეშმარიტებას: "მსოფლიო უკეთესი იქნებოდა, ყველას ძაღლივით უპირობო სიყვარული რომ შეძლებოდა"..(კლინტონი). მეორე ძაღლი ბუკა, ბასასავით კონკილარი (დიდი, კუდმოგრეხილი) ძაღლი იყო. ოღონდ ბასა უზენაესმა უფრო ლამაზი ფუმფულა ბეწვით, რუხი ჟილეტით, ყელზე თეთრი ჰალსტუხითა და ფეხებზე თეთრი წინდებით დააჯილდოვა. ბუკა ბასამ გამოზარდა. ასწავლა ჩვენი ეზოს ავან-ჩავანი, თითქოს უნდოდა სახლის მეთვალყურეობა მისთვის მიენდო და გადაებარებინა. თუმცა თავის სიცოცხლეში ამ მხრივ პრივილეგიას არავის დაუთმობდა. ბუკა უფრო მხიარული ძაღლი იყო, მაღალი და ჭრელი. მუსიკაზე იცოდა აყოლა. მობილურის მუსიკას რომ ჩაურთავდი, თავისებურად მღეროდა, წკავწკავებდა. სულგანაბული უსმენდა ბუნების ხმაურს, ჩიტების ჟივილ-ხივილს, წვიმის წვეთების ტყაპანს გუბეებში. ყოჩაღი ბეღურებიც ჟივჟივით ესალმებოდნენ. ჭიშკარში შემოსულ ყველა სტუმარს ალერსით ეგებებოდა, კუდს უქიცინებდა და მხიარულად შეაჩერდებოდა თვალებში. სულ პატარა ალერსსაც თუ ვინმე გაიმეტებდა მისთვის, საოცრად უხაროდა და მადლიერი იყო. ყველაფერ მოძრავს ეთამაშებოდა. ჩრდილებსაც კი. მამაჩემის სიკვდილამდე სამი თვით ადრე გარდაიცვალა. ორივე ძაღლი, ბასაც და ბუკაც, გვერდიგვერდ ასაფლავიან ჩვენს ეზოში, დღეკეთილი და საჩრდილობელი კაკლების ახლოს. სადღაც წერია: „ძაღლი ძალიან ცოტა ხანს ცოცხლობს, აი, მათი ერთადერთი დანაშაული ” (აგნეს თერნბული). მე ვეთანხმები.... ახლა ჯეკა გვყავს. ის ქორწილში გვესტუმრა. ბედნიერების ჟამს. სეფაში, სუფრა სიმძიმისგან იზნიქებოდა. სუფრის ქვეშ უთავბოლოდ დაბადუნობდა (უაზროდ დადიოდა) და დაპენტერობდა. ყველაფერს გულმოდგინედ სუნავდა. თავიდან მეზობლის ძაღლი გვეგონა, მაგრამ რომ არ წავიდა და დარჩა, ვიფიქრეთ ვიღაცის წუწკი, მენკალიე ძაღლი იქნებაო. ბოლოს, როცა მოგვეჩვია, გაირკვა, რომ არცერთი აღმოჩნდა და არც მეორე. უბრალოდ პატრონს ეძებდა და შიმშილმა, მიუსაფრობამ, იდუმალმა ინსტიქტმა და განგების ძალამ, ყველაფერმა ერთად ჩვენს ეზოში მოიყვანა. ჯეკა ძალიან ჭკვიანი და კეთილი ძაღლია. მასაც ძალიან უყვარს ბავშვები. ასევე უყვარს ხორცის მოზრდილი ნაჭრები თავისივე სურნელოვან წვენში. ყველაზე მეტად კი გიჟდება ალერსით გადასმულ ხელზე. ნათქვამია: „ძაღლები ერთადერთი არსებები არიან, რომლებსაც არ სჭირდებათ ძვირადღირებული მანქანები, ლამაზი სახლები არც მოდური ტანსაცმელი, ძაღლებს არ აინტერესებთ მდიდარი ხარ თუ ღარიბი, ჭკვიანი თუ სულელი... აჩუქეთ მათ სიყვარული და ისიც სიყვარულით გიპასუხებთ.“ თავიდან ჯეკას ის აღელვებდა, თუ ვინ იქნებოდა მისი პატრონი. ეზოში რომ მოიცუცქა, პირველ ხანებში ჩაღუნიედ (მორცხვად და გაუბედავად) იყო. ეშინოდა, არ გაგვეგდო. მაგრამ დიასახლისმა რომ წვნიანით სავსე ჯამი გამოუტანა, თბილი ხორცის სუნმა ჟრუანტელი მოჰგვარა. დაგემოვნებით დაიწყო ჭამა. დრო და დრო მადლიერი თვალებით ამოსცქეროდა მომავალ პატრონს და ჭამას აგრძელებდა. ძალიან ცოტა ხანში გუმანით იგრძნო და შეუყვარდა ამ თბილი ხელების სუნი. ახლა უკვე მისთვის სამყარო მხოლოდ პატრონისა და მისი ხელებისგან შედგებოდა. გაიფიქრა, ჩემს ბედს ძაღლი არ დაჰყეფსო. სიკეთის მზემ გაათბო და გაახარა. გათანიშდა (შეთამამდა) კიდეც. „ნუ გეშინია, მე ვიქნები შენი პატრონი.“ _ ეს სიტყვები ამოიკითხა დიასახლისის თვალებში და მას მერე ეზოს არ მოსცილებია. ოღონდ ეგაა, ზედმეტად სურს პატრონის გვერდით ყოფნა და მისთვის თავის მოწონება. გაბოგირება (უადგილო ადგილას გახირვა) სჩვევია, გაფრთხნილი (მთელ სიგრძეზე გაშოტილი) და გასისისნებული (გამაძღარი) წევს ხოლმე „კუხნის“ საკარულში და არაერთხელ გამხდარა ფეხის წამოდების მიზეზი. რისთვისაც ხშირად დატუქსვასა და გაწყრომას იმსახურებს. შენელება (საყვედურის გამოცხადება) არ სწყინს. სკიპარჭვა (უშნოდ წამოწოლა) კი სჩვევია, მაგრამ თავუხლარი (უწვრთნელი და თავგასული) ძაღლი არ გეგონოთ. ინათიანი (ჯინიანი, ჯიუტი) კი გახლავთ. ისე დაქიჩმაჩდება (დაფაცურდება), გეგონება ქვას გახეთქავსო. გადაჭარბებული მონდომების გამოჩენით კი ხშირად საქმეს აფუჭებს. ფიცხელი ძაღლია. პატრონს რომ ხედავს, სიხარულისგან, წკმუტუნითა და ყეფით იკლებს ყველაფერს. ჯერ ახალგაზრდაა..თვალიც უჭრის და ყურიც. სათვალისა და დურბინდის მომარჯვების გარეშეც მშვენივრად ხედავს დიდ მანძილზე. სამკურნალო ბალახებს თავად არჩევს და წიწკნის. თვითონაა თავისი თავის დასტაქარი. გარეგნობით კოხტა და მოხდენილი ძაღლია. ყველაფერი თავის ადგილზე აქვს. ბუნებამ მშვენიერი ფერის ტანისამოსში გამოაწყო, თბილი და რბილი ბალნით შემოსა და თეთრი ფაჩუჩებითაც დააჯილდოვა. მისი მზერიდან გამბედაობა და ლმობიერება ერთდროულად გამოსჭვივის. ვაჟკაცური შემართებით ხვდება უამინდობას. არ დრკება ეზოს ბერმუხასავით და შეუპოვრად დგას მოახლოებული ზამთრების წინაშე. სულ დაფაცურობს, ყოჩაღად უვლის გარს თავის ტერიტორიას და აკონტროლებს. თავს ხშირად არ აძლევს იმის უფლებას, რომ ნეტარ სიზარმაცეს მიეცეს. მეცნიერები ამბობენ, რომ ძაღლი სამყაროს შავ-თეთრ ფერებში ხედავსო. სამაგიეროდ, ბუნება ხშირად მხოლოდ მათთვის შესაცნობ უამრავ სურნელს აფრქვევს. და ვინ იცის, რამდენი უჩვეულო სურნელი ესალბუნება მათ ყნოსვას. უზენაესმა ძაღლები კეთილშობილური ინსტიქტებით აღჭურვა. გამჭვირვალე შემოდგომის დღეებში, შორეული ქვეყნებისკენ პირნაბრუნებ კოპწია ფრინველებს რომ შეჰყურებს და ისმენს მათ გამოსამშვიდობებელ ნაღვლიან სიმღერას, შორეული მგზავრობის წინ, ჯეკა სინანულით ულოცავს მათ გზას. და როდესაც ისინი რუხ სივრცეში იკარგებიან, დამჭკნარ ფოთოლთა ხალიჩაზე ჩაცუცქდება, გაიტრუნება და თავის ფიქრებში ჩაყვინთავს, რადგან ფიქრია წუთისოფელი. გასცქერის ჟოლოსფერ დაისს, ნაირფერად, ფერუხვი დაისით შეღებილ სოფლის ცას. ვინ იცის, ეგებ ამასაც აწუხებს წარმავლობის გაუნელებელი ტკივილი და ესეც ფიქრობს საკაცობრიო მარადიულ საფიქრალს: „ყველაფერი გათავდა. ფიქრი სულს ეზიდება.. რა ამაოდ გვაბრმავებს წუთისოფლის დიდება.“ „ზოგმა ანგელოზმა ფრთების ნაცვლად ბეწვი აირჩია".. „დედამიწა არის მზითა და მთვარით განათებული დიდი წიგნი, სადაც უამრავი ცოცხალი მოთხრობა დადის.“ (გოდერძი ჩოხელი). ჩვენი ცხოვრება სავსეა მოთხრობებით. ეს მოთხრობები ჩვენს თვალწინ იბადებიან. სიუჟეტს კი მათთვის თვით ცხოვრება ქმნის. გათენდება მორიგი დღე და თვალსაწიერზე გადაიშლება ახალი დღის ახალი მოთხრობა. ისე კი, დოკუმენტური სინამდვილე ხანდახან ყოველგვარ წარმოსახვას აჭარბებს. ძაღლები ამ წუთისოფელში გათამაშებული ცხოვრების სპექტაკლის არც თუ უმნიშვნელო გმირები არიან. „ჰაერის ტალღებს, ამ ადგილის დედის სულს, ალბათ, სადღაც ჰყავთ შენახული ის ხმები და სახეები, მაგრამ მიზანსცენები, ცხადია, დამწვარია.“ ძაღლები კი უკვე ცხოვრების მიერ გათამაშებული მიზანსცენების საკუთრებებად იქცნენ. ვინ იცის, როდის გაჩნდა ძაღლისა და ადამიანის მეგობრობა და რამდენი საუკუნეა, რაც ძაღლი ადამიანის სამსახურში დგას. ბათურა მამაჩემის ძაღლი იყო, სიცოცხლის ბოლო ჟამს, ალბათ, მისი ერთადერთი ერთგული და განუყრელი მეგობარი...მასსავით ბედგერა, უიღბლო და უბედო. ბათურას არ გაუმართლა, სოფელში, თავის ძველ პატრონს აღარ დასჭირდა და გამოაგდო. არადა უპრობლემო ძაღლი იყო, ბავშვებზე და ადამიანებზე შეყვარებული, ცხოველებთან მეგობრული. . თვალებში ძალიან ლამაზი სამყარო ჰქონდა. მაღალ ბალახში პეპლებს ეთამაშებოდა, ყურების ფრიალით ამოფრინდებოდა ხოლმე. ტანად პატარა ძაღლი გახლდათ. ერთი ყური აღმა ეზრდებოდა, მეორე ჩაღმა. ყელთეთრა იყო და ყურშავა. ჭკვიანი და კეთილი. გულიდან მოიგლიჯა პატრონმა. ნუთუ ასე რატომ გაიმეტა? ვინ უთხრა მადლობა? ვინ დაუფასა შრომა და ერთგულება? მას შემდეგ ცხოვრობდა თავისთვის, სადაც დაუღამდებოდა, იქ გაუთენდებოდა. ხან რომელ სასადილოს მიეკედლებოდა, ხან რომელს...ბედისგან განაწყენებული და ბედს დამორჩილებული..სასადილოების ნასუფრალით იკვებებოდა. იმასაც ხანდახან იმეტებდნენ. ტალახში ამოლაშთლული პურის ნამცეცეცებს ცუცქავდა. ესეც ნუგეში იყო უბედობაში. თავის პატრონად მიაჩნდა სასადილოს მესვეურები. უციცქირებდა, მსუნაგი მოლოდინით უცქერდა მათ ხელებს. ყოველ შემომსვლელს ალერსით ეგებებოდა, ეგებ სულ პატარა ალერსი მათაც გამოიმეტონო. მაგრამ ადამიანები ერთმანეთს არ ინდობენ და ძაღლს როგორ დაინდობენ?! იქედანაც გამოაგდეს. შიმშილისგან ფეხები უკანკალებდა. თვალები ეწვოდა, შიოდა, ციოდა უფო მეტად. დაჭყუნული გამომეტყველება გაუხდა. დაღვრემა, მოღუშვა, წყენა და ტკივილი აესახა სახეზე. ფერდებშეცვენილი და ყურებდაშვებული, გამოწანწლული (უჭმელობისგან მუცელჩავარდნილი), საცოდავად აბუზული, მილასლასებდა სოფელ-გზაზე. გუბეში გაჩრილი მთვარის შუქით „ოდნავ დაამებული“. გვიანი შემოდგომის ცივი, ტყვიისფერი დღე იყო, ტყვიისფერი ღრუბლებით დამძიმებული. ბრაზობდა ქარი. მკაცრი დროის ქარიც ქროდა. „სევდიან ნანას ამბობდა“. ბედისწერამ ერთ, მარტოხელა კაცის ეზოში შეახეტა, სადაც გადაფერდილი და ავდრით შელახული, წასაქცევად გადაყირავებული სახლი იდგა. ათასი ხარახურით მოფენილ, თითქმის გატიალებულ, დაყრუებულ არემარეში ოდესღაც სიცოცხლე ჩქეფდა.. ეს სიჩუმეც გაუკვირდა. ადრე დილიდან დაღამებამდე ისმოდა ამ არემარეზე გოგო-ბიჭების ჟივჟივი. რამდენნი იყვნენ ამ ფუძეზე. ახლა კი ამ მინგრეულ-მონგრეულ არე-მარეზე მარტო ერთი კაცი დარჩენილიყო, ყველას მაგივრად. და სახლის ფუძეც ღონღიალობდა, ცოტა ხნით მაინც. ქარი დასისინებდა დაცარიელებულ სახლში, რომელსაც ნოემბრის ცა ჩამომხობოდა თავზე. სახურავი ჩაღუნვოდა სახლს, სადაცაა ჩაუტყდებოდა. თვალებამოღამებული ჭირისუფალივით იდგა ფანჯრებჩალეწილი სახლი. ჭიშკარი მორყეულიყო და ცალ ანჯამაზე ჩამოკონწიალებული საცოდავად ჭრიალებდა. ფარდებს ქარი აფრიალებდა ეზოში. ფანჯრებში კი ქარი დავლურს უვლიდა...ეზოში ხებიც დარდისგან დამჭკნარიყვნენ თითქოს...წიგნებში და ეგზისტენციალურ ტკივილებში ჩაღრმავებული ამ სახლის უცნაური პატრონი ასცდენოდა გზას და ქვეყანას. დიდ ტკივილს, სულიერ ობლობასა და სასოწარკვეთას მიეცა ნება „ცხოვრებაზე ხელის ჩაქნევის“. სვამდა და ცეცხლივით ეკიდებოდა მის გულს არაყიცა და გადაგვარებაც. მართლაც, რა საიდუმლოებებს ინახავენ სახლები, და როგორ ასახავენ იქ მაცხოვრებელი ადამიანების ბედსა და ისტორიას. თითქოსდა მათაც გააჩნდეთ გრძნობიერება, მეობა, ხასიათი...არადა, ადამიანები, რომელთაც ეს შენობა ჩაიფიქრეს და ააშენეს, რას იფიქრებდნენ, რომ უკაცურობისთვის და სიცარიელისთვის გაიწირებოდა იგი?! და რომ მათი ნალოლიავები მემკვიდრე ..გზას აცდენილ კაცა
 | დ იქცეოდა?! ან კი ვინ იცის, რას ნიშნავს „გზასაცდენილი კაცი“? აკი „ყველა გზა .მიზანს სცდება და სიკვდილთან მიდის“. იმ ჩემი სოფლის თემშარასავით, რომელსაც ერთთავად გასცქეროდა თავისი სახლის მარად გაღებულ ჭიშკართან მდგარი სოფლის გიჟი (ყველა სოფელს ხომ ჰყავს თითო ასეთი მაინც)...სპარტაკა...ყველას, სოფელში ჩამოსულ სტუმარსა თუ მასპინძელს, პირველად რომ ის ეგებებოდა თავისი აზრჩამქრალი ღიმილით...და იმავე ღიმილით აცილებდა...იქნებ სწორედ მას ესმოდა იმ „თემშარის ნაუბარი“ ყველაზე კარგად?!...ყველაზე ნათლად და მკაფიოდ?! და სოფლის ამაოებაში დათქმულ ადამიანებს თავისი გამოუცნობი, მარადიული ღიმილით მარტივი და უბრალო, პირველყოფილი, ბავშვური ყოფის საიდუმლო „მცოდნე სიხალისეზე“ (ჰაიდეგერი) დაფიქრებისკენ უბიძგებდა?! ამ სახლის ჭიშკარი სულ ღია იყო. თუ მიჰხურავდა, ისევ ქარი თუ მიჰხურავდა. ქარი აწრიალებდა ძველ ანჯამებს. ასეთ დადუმებულ ეზოში შეახეტა ბათურა ბედისწერამ. ბნელ და ცარიელ სახლში მოიკალათა. „კუხნასთან“ ჩაცუცქდა და ეზოში შემოსულ, კელტად ხეტიალისგან დაღლილ მარტოტკალაი მასპინძელს ჩვეული ალერსით შეეგება. მის ფეხებთან ჩაიკუნტა. არავინ იცის, რა გრძნობებმა გაიელვეს იმ ცოტა ხანში ამ ორივეს გულში. ერთი კია, რომ იმ დღის მერე გამოცოცხლდა, ახმაურდა ეზო ძაღლის ყეფით. ასე დაიწყო ამ ორი არსების მეგობრობა. ძაღლმა იგრძნო, რომ მისი პატრონი უცხოფერაი, მეტად უცნაური, საკვირველი და თავისებური კაცი იყო. შეუყვარდა ისეთი, როგორიც იყო. შეჰფოფინებდა, შეჰხაროდა. ყველაზე მკაცრ პირობებშიც კი პატრონის ერთგული და მოყვარული იყო. პატრონიც, თავის მხრივ, რაც შეეძლო და როგორც შეეძლო, ზრუნავდა თავის ოთხფეხა მეგობარზე. არაფერი ეზოგებოდა მისთვის. წამოუდუღებდა რძეს. პურსაც ჩაუფშხვნიდა. ამოსჭამდა, ამოხაპავდა ბათურა რძეს. ჩაეყუდებოდა შიგ. გაეწუწებოდა ბეწვი, სახე, ცხვირ-პირი. ამოეგანგლებოდა პირი რძით. ზუსტად აღარ მახსოვს, როგორ წავიდა მამაჩემი ჩვენგან. ბევრი რამ გამომრჩა იმ წლებიდან, რასაც ბავშვობა ჰქვია. რაღაცნაირ შეუცნობელ სიმარტოვეში იყო, რომელსაც სახელიც ვერ დავარქვი... მით უმეტეს, ვერ დავარქმევდი სახელს მაშინ, იმდენად რამდენადაც, მოუმწიფებელ გონებას სად შეეძლო დაეძლია შეუცნობელი სევდის მიზეზი?!.. ხსოვნაში გაიელვებს ხოლმე ჩვენი მწუხარებადასადგურებული სახლი, რომელიც მაშინ სავსე იყო ოცნებებითა და მოჩვენებებით.. მახსოვს უცნაური, ტყავგადაკრული დივანი, რომელშიც შემდეგ მამაჩემის აღსარების გამომხატველი წერილები აღმოვაჩინე (ცრემლების კვალდამჩნეული)...ამ წერილებს, როგორც გულს, ისე გზავნიდა. მამაჩემი რეალურ სამყაროს სანახევროდ ეკუთვნოდა.. ძილის წინ, ზღაპრებს რომ მიკითხავდა, სინამდვილედ ვიღებდი და დაკარგული მქონდა შეგრძნება, სად იყო ოცნება და სად სინამდვილე... საზოგადოების უმრავლესობას მიაჩნდა, რომ მას მცდარი და ავადმყოფური დამოკიდებულება ჰქონდა ცხოვრების აზრის მიმართ.. მამაჩემს, რომლის ცხოვრებაც ერთი შემზარავი ტრაგედია იყო და რომელიც თავის მიუტევებელ სისუსტეებს და ლოთობას შვილის სიკვდილით ამართლებდა... მაშინ მეგონა, რომ საზოგადოება ზედმეტ სიმკაცრეს და უსამართლობას იჩენდა დაჩაგრული და საწყალი მამაჩემის მიმართ, რომელსაც თავისი დემონი დაატარებდა მწუხარების დამრეცილ ბილიკებზე და რომლის ცხოვრებაც შემზარავი კატასტროფით დასრულდა...თვითონ უსუსურ ბავშვს, მინდოდა, იგი დამეცვა ყველასგან...ჩემი უძლური ხელი გამეწოდებინა...მე ჩემებურად, ბავშვური გულუბრყვილობით ვხედავდი მამაჩემის ცხოვრებისეული წარუმატებლობისა და ხელმოცარვის მიზეზებს...იქნებ ვასხვაფერებდი კიდეც... ამ ფონზე მებრალებოდა დედაჩემიც, რომლის მთელი ცხოვრება ერთი დიდი ჯვარცმა და წამება იყო..არსებობისთვის ბრძოლით გადაღლილი, მუდამ მოფუსფუსე...მისი მზრუნველი ხელი ჩვენს სახლს ყოველთვის ეტყობოდა... ფარდები და გადასაფრებლები მისი ხელით იყო შეკერილი და რამდენადმე ლაღ და ესთეტიკურ გარემოს ქმნიდა იმ სიპირქუშეში...ჩემს ბავშვურ ცნობისმოყვარეობას ყველაფერი აღაგზნებდა...ამ გისოსებიანი ფანჯრებიდან ვუყურებდი სამყაროს...ვცდილობდი განმეჭვრიტა მკაცრი და კუშტი მომავალი..თუმცა ზოგჯერ ვფიქრობდი, რომ დამთავრდებოდა ეს მოსაწყენი ბავშვობა და დაიწყებოდა წარმტაცი და ბრწყინვალე ცხოვრება...ბრმა იმედით შეპყრობილი, იდუმალ მომავალს ჩემს ბავშვურ ოცნებებში და ფანტაზიებში ვრთავდი..და ვსახავდი მაცდუნებელი, ჯადოსნური, ბრწყინვალე ფერებით...ჩვენ ხომ ვცხოვრობთ ჩვენს მიერ შექმნილ ფანტასტიკურ აჩრდილებს შორის?!... მამაჩემი მარტოობაში გარდაიცვალა. 7 იანვარს. კუპრივით შავი, ღრმა და უდრტვინველი ზამთრის ღამე იყო. ნელა, ტკბილად, თბილად და უზრუნველად თოვდა. მსხვილი ფანტელები დინჯად ეშვებოდნენ მიწაზე. „თეთრი კვიცივით გარეთ ჭიხვინებს თოვლი სპეტაკი და უზაკველი.“ (დავით მჭედლური). მოქუშული ცა იყო. ყველაფერს თოვლის თეთრი სუდარა ეფარა. უსაშველოდ გაიწელა ყრუ, ბნელი და გრძელი ღამეები. ულმობელი სიცივე. უმოწყალო, ალქაჯი ქარბუქები. უცნაურ და იდუმალ, სიკვდილთან შეგუებულ სიჩუმეს დაესადგურებინა მარტოხელა კაცის სახლში, რომელსაც, ბოდლერის სიტყვებით, ყოველ საათში ერთხელ წამიერად არღვევდა კედლის გუგულიანი საათის ბნელი სიცარიელიდან ანაზდად გამომხტარი მომაბეზრებელი, მონოტონური ხმა...რომელიც თითქოს ჯიუტად ახსენებდა: ,,ეს მე ვარ, მოსაწყენი ცხოვრებაო"... საათის ისრების ყოველდღიურობაში სხვებისთვის შეუმჩნეველი ხმა იანვრის ღამის სიჩუმეში აქ, ამ დადუმებულ სახლში მძაფრად და ავის მომასწავებლად რეკდა... ბათურასაც ცუდს უგრძნობდა იმ ღამეს გული. პატრონს არ სცილდებოდა. ფანჯრიდან უყურებდა, პაწაწინა, მოკაშკაშე ფანტელებს, რომლებიც ნარნარად ეშვებოდნენ. ჰაერში ტრიალებდნენ. ნაზად და ფრთხილად ეცემოდნენ მიწაზე. ყველაფერი გარინდულიყო. ზამთრის ლურჯი ყინვა ფანჯრის მინებზე უცნაურ სურათებს და ზღაპრულ მაქმანებს ხატავდა, ორნამენტებითა და არშიებით რთავდა. „ფანჯრის რაფებს აყვავილებდა ფეერიული ყინვით.“ (გალაკტიონი). ზამთარი ხომ გაზაფხულის მოლოდინია. ვისაც გვახსოვს, იმ საშინელი 90-იანების ზამთარი, ვიცით, რა ძალა ჰქონდა ამ მოლოდინს. სინათლის, ფერების, ბგერების მონატრებას. მამაჩემი კი უკვე გასულიყო მოლოდინის ზონიდან. მისი გული მთლიანად სიცივით და ზამთრის მწუხარებებით იყო სავსე და შემოსილი. „მერე თოვლი მოვიდა და ვით სულს მოტივტივეს, შევაგუე სიცივე ჩემი გულის სიცივეს.“ (გალაკტიონი). თოვლში ჩაფლულ, ზამთრის მარწუხებში გათანგულ სოფელს მისი სიკვდილი არ გაუგია. თოვლით განათებული, ზამთრის ტვირთისგან წელში მოხრილი ხეები ჭირისუფლებივით იდგნენ ეზოში. თვალისმომჭრელ სითეთრეში ქანდაკებებს ჰგავდნენ. მიწამდე მძიმედ დაეზნიქათ თავები ფუმფულა თოვლით ტოტებდამძიმებულ ნაძვებს. ყინვა ნაპერწკლებს ისროდა. ყინულის ნატეხებად ანათებდნენ, მკრთალად ციმციმებდნენ შორეული ვარსკვლავები იანვრის ღამის უსასრულო სიღრმეში. ცივი ჰაერის სისპეტაკე და თოვლის თეთრი სილამაზე მეფობდა ირგვლივ. ზამთარი მეფობდა, და იყო ყველგან, გარეთაც და შიგნითაც...„და იქაც, შიგნით, გულში, თოვლი იყო ირიბი, ალმაცერი.“ (გალაკტიონი). ყინვიანი ღამის მქრქალი, მბჟუტავი მთვარის სხივმა ცნობისმოყვარედ შეიჭყიტა ყინვის გირლანდებით მოსირმულ ფანჯარაში, სადაც მამაჩემი უსიცოცხლოდ ესვენა. იმ მთვარეს შეყმუოდა მთელი ღამე მრავლის ამტანი და გადამტანი ბათურა. და თეთრად გადაპენტილ მთა-ბარს, მთელ დედამიწას _ ვარსკვლავებს, ქარს, დასავლეთ-აღმოსავლეთს, მთელ სამყაროს შეჰღაღადებდა პატრონის გადარჩენას. გაუთავებლად ყმუოდა, თითქოს უნდოდა, ხალხისთვის ძილი დაეფრთხო და შური ეძია უპატრონობისთვის. მერე მზე ამოვიდა. მზის სხივებზე აციმციმდა ჰაეროვანი თოვლი. ხის ტოტებზე ჩამოწოლილ თოვლზეც ირეკლებოდნენ მზის სხივები. სტვენია ჩიტებს თავიანთი ნაზი, მელოდიური სტვენით არ გაუცოცხლებიათ დილა. არც ბეღურების ჩოჩქოლს. დუმდა ყველაფერი. ეზო დაუწერელი წიგნის სუფთა გვერდივით იყო. მერე მოვიდნენ მეზობლები და თავიანთი წარწერები, კვალი დატოვეს მასზე. დაიტკეპნა თოვლი. ეს წარწერები გვიამბობდნენ ადამიანების ზერელე თანაგრძნობაზე. ალბათ, ამიტომაც იყო, რომ ბათურა არავის უშვებდა თავის უძრავად მწოლარე პატრონთან. თუმცა ერთადერთი, მე და ჩემი და ვიყავით, ვის დანახვაზეც შეხტა, შეინავარდა. ალერსით შემოგვეგება და ჩვენს ფეხებთან ჩაიკუნტა. მერე მისი პატრონი სასაფლაოზე წაიყვანეს, ხის გრძელი, დაყირავებული ყუთით. გულზე ხელებდაკრეფილი, პიქუში ცხოვრების მიუხედავად სიკეთის ნათელი რომ გადასდიოდა სანთლად ქცეულ სახეზე. მსუბუქი, ფაფუკი ფიფქები სათუთად ესალბუნებოდნენ მის ლამაზ, ავი ფიქრებით დაღარულ, შუბლს. . გირჩების გირლანდებით შემკული მაღალი კენწეროების რხევით ემშვიდობებოდნენ ნაძვები. ბათურაც პროცესიას მისდევდა. აბუზული, გაბურძგნული და კუდამოძუებული მილასლასებდა. ამდენი ხალხი თავისი ობოლი სულის პატრონის ირგვლივ არასდროს ენახა. აოცებდა მანქანებით ჩახერგილი ეზო. მერე დიდხანს არ მოსცილებია მიტოვებულ ეზოს. ბრძოლის ველზე უმხედროდ დარჩენილი ცხენივით იყო, რომელმაც არ იცის, ვის და რას ეკუთვნის. მერე მეზობლებმა შეიკედლეს. რამდენიმე წელი ასე გაატარა. ამასობაში დაბერდა. თავის აწევის თავიც აღარ ჰქონდა. ტანჯვით და წამებით სწევდა თავს. წაიწკმუტუნებდა, წაიზმუკუნებდა და ისევ ჩაქინდრავდა თავს. ცდილობდა, სცემოდა ჭიშკარს, ეზო აეკლო, ღობეს გადავლებოდა, ცეცხლი დაენთო შარაზე, ცდილობდა, მაგრამ ვეღარაფერს ახერხებდა. ღონე აღარ ერჩოდა. ოხვრაღა აღმოხდებოდა. აკანკალდებოდა, მოიკუნტებოდა. თითქოს გული ჩაეთუთქაო. ღრენასღა ახერხებდა. მეტის თავი აღარ ჰქონდა. როდესაც ზამთარი მოვიდოდა, „ქარბუქის ფრთებით“, „თეთრი ცხენით, ცივი ხელებით“ (ანა კალანდაძე), მოაგონდებოდა თავისი, გრძელი ზამთრით გატანჯული, გაზაფხულს დანატრებული პატრონი. ერთად რომ მიდიოდნენ ცხოვრების გზა-ბილიკზე, დიდი და ძნელი გზით, „ცხოვრების მსგავსი გზით“, მიიკარგებოდნენ თავიანთ ფიქრებსა და ოცნებებში. „მივდიოდით მხარდამხარ და დრო გვეუარესა.“ როგორ უსწრაფესად ილეოდა მაშინ გზა, რომელიც თითქოს მირაჟი ყოფილიყოს, ისე ლივლივებდა მზის სხივებში. დიდმა დრომაც ვერ გააცივა და ვერ გაანელა ის სითბო, ერთი ხელის გადასმით რომ ტოვებდა მასზე ის თავისი უცნაური პატრონი. „მთის მწვერვალები ჩაესვენნენ ცაში თავებით. ჩემს გულშიაც ჩასვენდა ყველა.“ (კოლაუ ნადირაძე). დრო და დრო ბათურა მიირბენდა ხოლმე მესრით შემოფარგლულ, თოვლის სუდარაგადაფარებულ საფლავთან. მწვანე სანთელივით იდგნენ მოწყენილი კვიპაროსები, ნაღვლიანად აჰკვროდნენ ცას. ციოდა ბათურას, ციოდათ საფლავებსაც. სასაფლაო ხომ ის ადგილია, სადაც ვგრძნობთ, თუ როგორ გვეფერებიან გაღმა ნაპირას გასულთა სულები და გვლოცავენ. ამიტომაც გვენუგეშება იქ მისვლა. ილუშეჩკას სიტყვები მახსენდება დოსტოევსკის „კარამაზოვებიდან“. ,,როცა ჩემს საფლავს მიწას დააყრიან, მოაბნიე ჩემს საფლავზე პურის დაფშვნილი ნამცეცები. მოფრინდებიან ბეღურები და აჟღურტულდებიან. მე გავიგონებ მათ ხმას და გავმხიარულდები. მარტო აღარ ვიგრძნობო თავს." ახლა, როცა ვიგონებ მაშინდელ, სიცივითა და შიმშილით საშიშ ზამთარს, დიდხანს ნანატრ გაზაფხულს. მამაჩემის ოცნებას, მოსაწყენ დღეებს დაბრუნებოდათ სიცოცხლე. გახალისებულიყვნენ, გაღვიძებულიყო სიცოცხლე. როცა მახსენდება, თუ როგორ ვერ მოესწრო გაზაფხულს ეს უმზეოდ დათალხული კაცი...„ვინც ჰგავდა თოვლზე გადასხმულ ღვინოს...ვინც გულს ჩასტირა და ჩაისეტყვა“ (სამადაშვილი).. ყოველ გაზაფხულზე, როცა იგი შემობრძანდება თავისი დიდებულებით, ბუჩქებქვეშ ააფეთქებს იებს, მოაფრქვევს თავის საამურ სურნელს, როცა გაიღიმებს თვალციმციმა ენძელებითა და ცისფერთვალება, კეკლუცი ყოჩივარდებით, ყოველ აღდგომას, როცა სიცოცხლის მაგიური ძალა ისევ იზეიმებს ამ მიწაზე და სიცოცხლე ისევ იმღერებს თავის მელოდიას. გამოზამთრებულ საფლავებს გააცოცხლებს ბეღურების ჩოჩქოლი, ჩიორების მოსალმება და ჟღურტული, გაზაფხულის ალერსიანი მზის სხივები გაათბობს მიწას, რომელზედაც ნაადრევად გამოხეთქილი თეთრი ტყემლების ფანტელები ფარფატით დაეშვებიან, გაზაფხულის მადლით დაიტენება კვირტები, გალაღდება და გაიფურჩქნება ბუნება. გაირღვევა სიცივე, ბნელეთი და კვლავ აღდგება, გაიმარჯვებს სიცოცხლე და სიკვდილს დათრგუნავს, („გამობრწყინდა ცხოვრება საუკუნო, უოხჭნო და ყოვლად მჭმუნვარე სიკვდილისა უშვერება ღვთაებრ განაქარვა“). „ნიავი პეპლის ფრთით რომ აქარდება“, ნიაღვარივით რომ მოასკდება სიცოცხლე, მივდივარ მამაჩემის საფლავზე და გაზაფხულის ხასხასა ხავერდი მწვანით შემოსილ მიწას ჩავძახი: „სიმწვანე _ მზის ჩარხზე გაჩარხული. გაზაფხული მოდის, გაზაფხული!“ (ჯანგულაშვილი). ბათურა გაზაფხულზე დაიღუპა. იქვე ეზოში დამარხეს, „თავდახრილ და უთავსასთუმლო“ ტირიფებს შორის. მისთვის ყველაზე თბილ და ტკბილ ადგილას, რადგან ამდენი სიყვარული სხვაგან არსად დახვედრია. გამონათქვამია ასეთი: "თუ სამოთხეში ძაღლები არ არიან, მაშინ როცა მოვკვდები, იქ მინდა მოვხვდე, სადაც ისინი მიდიან" (უილ როჯერსი).. მას შემდეგ დიდა დრომ ჩაიარა. ჩემს მეხსიერებაში გაფერმკრთალდა ბათურას სახეც, შორეული სიზმარივით გაქრა, გაცურდა, გაუჩინარდა. თითქოს ისიც ჩვენება ყოფილიყოს წუთისოფლის ზღვისგან წარტაცებულ ნამუსრევთა ორომტრიალში. მაგრამ....ერთი რამ ზუსტად ვიცი...ბესიკ ხარანაულის სიტყვებით, როცა ყველაფერი დამთავრდება.. ეს კომედიაც, რომელსაც ცხოვრებას ვეძახით, დასრულდება, „როცა ყველაფერი არყოფნაში გადაინაცვლებს, როცა გაყვავილდება ცხოვრება და ჩვენ აღარ ვიქნებით“, მე მემახსოვრება, რომ ჩემს არაფრით გამორჩეულ ცხოვრებაში აი, ეს ძაღლი და კიდევ რამდენიმე პერსონაჟი (როგორც პირმეტყველი, ასევე პირუტყვი) ნამდვილად იყო! და კვლავ...სოფლური ცხოვრების ტკბილ-მწარე ამბებიდან. ჩემებთან სოფელში (დედულეთში) არის ერთი ადგილი, სადაც ღამ-ღამობით მოჰყავთ ხოლმე უსუსური ლეკვები და ყრიან...მათი პატრონობის თავი რადგანაც არა აქვთ. დედას აშორებენ და წირავენ ტანჯვით და წამებით სიკვდილისთვის ..ან იქამდე მაინც დაუტოვონ დედას, სანამ დამოუკიდებლად გადაადგილების და საკვების მოპოვების უნარი განუვითარდებათ. რომელი ლეკვიც ცოტა „ჟივუჩია“, მილასლასდება ხოლმე რომელიმე სახლის ეზოსთან და საჭმელს მაინც შოულობს.. დანარჩენები კი - იღუპებიან. მთელი ღამე იმ ადგილიდან ისმის ამ უმწეო ლეკვების განწირული სულისშემძვრელი წკავწკავი..ქარში და წვიმაში, სიცივეში უფრო შემზარავი ხდება.. ჯოჯოხეთის ჰიმნივით ჟღერს.. ახლაც ყურებში ჩამესმის ეს საშინელი ხმები...და საერთოდ, ძალაუნებურად გეფიქრება ადამიანს, რატომ უშვებს ღმერთი, რომ გაჩნდნენ ასეთი განწირული არსებები. რომლებსაც ეს სასტიკი ცხოვრება არ იღებს.. ზედმეტებად თვლის და დევნის?... და ამ ლეკვების სახით, რამდენი ასეთი, უპატრონო და დაუცველი, ცოცხალი არსების სასჯელადქცეული სიცოცხლე შეკვნესის ზეცას....ხსნის ამაო მოლოდინში... ქალაქის ამბებიდან. საღამოობით უბანში სეირნობა მჩვევია სუფთა ჰაერზე... ახლო-მახლო ტრიალებს ერთი სახელშეურქმეველი ძაღლი...საკმაოდ ლამაზი „რასცვეტკის“ პატრონი. თეთრსა და შავ ფერებში გადაწყვეტილი. უფრო სწორად ის შავი ფერი სასაცილოდ აქვს ალაგ-ალაგ დატანებული..და მიმოფანტული სხვადასხვა ადგილას..რაც ძალიან უხდება და ეშხს მატებს.....როცა კი დამინახავს, დაუპატიჟებლად გამოექანება ხოლმე ჩემსკენ და ამედევნება.. ხანდახან განზე გადაუხვევს, მგონია, თავის გზაზე წავიდა, სხვა თავშესაქცევი იპოვა რამე, ჩემთვის აღარ სცალია-მეთქი.. გავიხედოთ და ისევ წინ მიმიძღვის ყოჩაღად...(ხან ნაბიჯს ვანელებ, რომ არ დამებიჯოს ფეხი)...ერთი ბეწოა, მაგრამ დიდ გულზეა და ამაყად და საქმიანად მიცუხცუხებს წინ..კუდაპრეხილი... თან თავს მაწონებს. მითამ არაფრის ეშინია და საიმედოდ მიცავს...თავის ჭკუაში...ცოტა განშორება ხდება ხოლმე მტკივნეული. სადარბაზოსთან... კიბეებზე ამოსვლას მთლად ვეღარ ბედავს და ქვემოდან ისეთი მავედრებელი თვალებით ამომცქერის...გული მოგიკვდება ადამიანს.. რა ქნას ამ საწყალმა, საყვარელმა არსებამ?..ასეთი გააჩინა განგებამ და უკეთილშობილესი ინსტიქტებით აღჭურვა....ოღონდ ეგაა, რომ . თავის უზომო ერთგულებისა და სიყვარულის ნიჭს ვერსად ასაღებს და ეგ არის მაგისი სევდის მიზეზთ მიზეზიც!.. სოფლადაც და ქალაქადაც, ყველას ჰგონია, რომ მისი ძაღლი საუკეთესოა და როგორც ანდაზა ამბობს, არცერთი არ სცდება. პ. ს. ,,სოფელში ძაღლების ცხოვრება ღია ცის ქვეშ მიმდინარეობს. როცა რომელიმე ძაღლი რომელიმე ორღობეში მიწანწალებს, ეს იმას ნიშნავს, რომ იგი თავის ადგილს ეძებს და, თუ კურსორით მივყვებით, აღმოჩნდება, რომ ეს სოფელიც სხვა არაფერია, თუ არა სამყაროს ერთი წერტილისხელა ნაწყვეტი, რომელსაც სხვანი და სხვანი - ანუ ამსოფლელები - სინამდვილედ მიიჩნევენ. ვერავინ დაამტკიცებს, რა მართავს ძაღლს, ცხვირი თუ კუდი, რაკი ასე ადვილად შეიძლება მათი შებრუნება, ანუ ჭეშმარიტი გზის ძიება..." (ბესიკ ხარანაული)..
|
