 | | ერცჰერცოგი | ფრანც ფერდინანდი (გერმ. Franz Ferdinand von Österreich-Este; დ. 18 ივლისი 1863, გრაცი — გ. 28 ივნისი 1914, სარაევო) — ავსტრია-უნგრეთის ერცჰერცოგი და ტახტის მემკვიდრე. იგი იყო ავსტრიის ერცჰერცოგის კარლ ლუდვიგის და მისი მეუღლის ნეაპოლ-სიცილიის პრინცესა მარია ანუნციანტას ვაჟი და იმპერატორ ფრანც იოზეფ I-ის ძმისშვილი. ფრანც ფერდინანდისა და მისი მეუღლის მოკვლა სარაევოში პირველი მსოფლიო ომის დაწყების საბაბი შეიქნა.სექციების სია
1889 წლის 30 იანვარს მაიერლინგში ბიძაშვილის კრონპრინც რუდოლფის თვითმკვლელობის და 1896 წლის 19 მაისს მამის კარლ ლუდვიგის გარდაცვალების შემდეგ ფრანც ფერდინანდი ავსტრია-უნგრეთის იმპერიის ტახტის მემკვიდრე გახდა.
მისი წოდებისადმი შესაფერისი დაქორწინების რამდენიმე მცდელობა, მათ შორის ბელგიის პრინცესა სტეფანიზე და საქსონიის პრინცესა მათილდეზე უშედეგოდ დასრულდა. 1900 წლის 1 ივლისს ფრანც ფერდინანდმა იქორწინა სოფი ხოტეკზე, ჰოენბერგის ფიურსტის ასულზე (შემდგომში „ჰერცოგინია ფონ ჰოენბერგი“). მიუხედავად ამ უკანასკნელის უძველესი ბოჰემიური არისტოკრატული საგვარაულოდან წარმომავლობისა ჰაბსბურგებისათვის ქორწინება მაინც უთანასწორო, მორგანატული იყო.
იმპერატორი ფრანც იოზეფ I არ დათანხმდა სოფი ხოტეკის ოჯახის ჰაბსბურგების ტოლ რანგში ამაღლებას და ქორწინებას მხოლოდ ერთი პირობის შემდეგ დათანხმდა: სოფია არ უნდა ეტარებინა „იმპერატრიცას“ ტიტული და მხოლოდ „იმპერატორისა და მეფის მეუღლის“ სახელს უნდა დასჯერებოდა. ამასთანავე შვილებს, რომლებიც ფრანც ფერდინანდსა და სოფის შეეძინებოდათ უნდა ეტარებინათ „ჰოენბერგების“ გვარი და უარი უნდა ეთქვათ ტახტის მემკვიდრეობაზე.
ეს ქორწინება პირველი ბზარი იყო ჰაბსბურგთა ოჯახში. ფრანც ფერდინანდის უმცროსი ძმები ოტო და ფერდინანდ კარლი და და მარგარეტე სოფი ქორწინებაზე არ მოვიდნენ. მხოლოდ დედინაცვალი მარია ტერეზა და ნახევარ-დები მარია ანუნციატა და ელიზაბეთ ამალი დაესწრნენ ქორწილს.
მიუხედავად იმისა, რომ ფრანც ფერდინანდი ავსტრია-უნგრეთის საიმპერიო პოლიტიკაში ოფიციალურად არ ერეოდა, იგი მაინც გავლენას ახდენდა მასზე. მას მრჩეველთა საკუთარი შტაბი ჰქონდა ბელვედერის სასახლეში და ტახტზე ასვლის შემდეგ ავსტრია-უნგრეთის ე. წ. „დუბლ-მონარქიის“ „ტრიპლ-მონარქიად“ რეფორმირებას გეგმავდა. ტახტზე ასვლის შემთხვევაში მას უნდა ეტარებინა სახელი „ფრანც II“.
ფრანც ფერდინანდის გეგმით ხორვატია, ბოსნია და დალმაცია უნდა გაერთიანებულიყვნენ და შეექმნათ ერთი მონარქია, რომელიც ავსტრიასა და უნგრეთთან ერთად იმპერიის მესამე ნაწილი გახდებოდა. ამით ბოლო უნდა მოღებოდა სერბების მისწრაფებებს მათი მეთაურობით სამხრეთ სლავების სახელმწიფოს შექმნის თაობაზე. ერცჰერცოგის ამ გეგმამ დიდი გამოხმაურება ჰპოვა და ფრანც ფერდინანდისა და ჰაბსბურგების მიმართ სერბების სიძულვილი გამოიწვია.
„ტრიპლ-მონარქიის“ შექმნა პირველი გადადგმული ნაბიჯი იქნებოდა მრჩეველის აურელ პოპოვიჩის იდეის — „დ
 | | ერცჰერცოგი ცოლ-შვილთან ერთად | იდი ავსტრიის შეერთებული შტატების“ (გერმ.: Vereinigten Staaten von Groß-Österreich) განხორციელების გზაზე. უნგრეთისა და ხორვატიის კავშირის დარღვევის იდეამ უნგრელთა გაღიზიანება გამოიწვია და ამით ფრანც ფერდინანდი შესაძლო ტახტზე ასვლის შემთხვევაში უნგრელებისა და სერბი ნაციონალისტებისათვის არასასურველი მონარქი ხდებოდა.
სიტუაცია კიდევ უფრო დაიძაბა, როცა ფრანც ფერდინანდის უშუალო ჩარევის შედეგად 1912 წელს თავის თანამდებობაზე დაბრუნდა გრაფი ფრანც კონრად ფონ ჰიოცენდორფი. ამ უკანასკნელს იმპერიის გენშტაბის შეფის თანამდებობა ეკავა და თავისი სერბეთზე „პრევენტიული თავდასხმის“ კურსის გატარების გამო 1911 წელს იმპერატორისაგან გადაყენებულ იქნა. კონრად ფონ ჰიოცენდორფი რუსეთის წინააღმდეგ ომის მოწინააღმდეგე იყო და სურდა „რევოლუციის თავიდან აშორება, რომელიც ცარისა და იმპერატორის ომს მოჰყვებოდა“.
ყოველივე ამის გამო ფრანც ფერდინანდი თავის მომავალ სამეფოში ერთ-ერთი არაპოპულარული პიროვნება იყო.
მკვლელობა სარაევოში.
28 ივნისი სერბეთში ეროვნული გლოვის დღეა. 1389 წელს ამ დღეს კოსოვოს ველზე სერბების ლაშქარი, რომელსაც მთავარი ლაზარე ხრებელიანოვიჩი ხელმძღვანელობდა დამარცხდა სულტან მურად I-ის თურქული არმიის წინააღმდეგ ბრძოლაში. სწორედ ამიტომ სერბებმა გამიზნულ პროვოკაციად ჩათვალეს ფრანც ფერდინანდის მიერ სარაევოში, რომელიც მცირე ხნის წინ ავსტრია-უნგრეთის მიერ ანექსირებული ბოსნიის დედაქალაქი იყო, საიმპერიო ჯარების აღლუმზე დასწრება. სწორედ ამის გამო იატაკქვეშა ორგანიზაციამ — „შავი ხელი“ — გადაწყვიტა მოეწყო თავდასხმა ერცჰერცოგზე.1914 წლის 28 ივნისს ერცჰერცოგი ფრანც ფერდინანდი ჩავიდა სარაევოში გენერალ ოსკარ პოტიორეკის მიწვევით, რათა დასწრებოდა სამხედრო წვრთნებს. ფრანც ფერდიდნანდი ზომიერი ავტრიელი პოლიტიკოსი იყო, ბოსნიელთათვის ავტონომიის მინიჭების მომხრე, რითაც თავმოყვარე "ახალგაზრდა ბოსნიის" წევრების გაღიზიანებას იწვევდა.
"ახალგაზრდა ბოსნიამ" გადაწყვიტა ავსტრიის ტახტის მემკვიდრის მკვლელობა. საქმე დაევალა 6 კაციან ჯგუფს, რომელთაგან 3 დაავადებული იყო ტუბერკულიოზით, იმ დროისთვის განუკურნებელი სენით. საინტერესოა, რომ ერცჰერცოგიც ტუბერკულიოზით იყო დაავადებული.
28 ივნისს, დილის 10 საათისთვის სამეფო წყვილი სარაევოში მატარებლით ჩავიდა. 10:10 საათისთვის კორტეჟი 6 მანქანისგან (თავად ერცჰერცოგის ოჯახი მეორე მანქანაში ისხდა) პოლიციის ცენტრალურ განყოფილებას მიუახლოვდა. იქ მათ შეთმულები ელოდნენ.
ნედელკო ჩაბრინოვიჩმა (Недељко Чабриновић) ისროლა ხელყუმბარა, მაგრამ ააცილა. ფერდინანდის ნაცვლად ყუმბარამ მესამე მანქანის მღძოლი იმსხვერპლა და დაჭრა მანქანის სხვა მგზავრები, ქუჩის პოლიციელი და გამვლელები. ჩაბრინოვიჩმა წინანსწარ მომზადებული საწამლავი (კალიუმის ციანიდი) გადაყლაპა თავის მოკვლის მიზნით, თუმცა მას მხოლოდ პირის ღებინება დაეწყო. შესაძლოა მას მეგობრებმა ჩუმად სხვა, უფრო სუსტი საწა
 | | მკვლელი გავრილო პრინციპი, რომლის გასროლამაც გამოიწვია მსოფლიო ომი, და საბოლოოდ არა ერთი მონარქის დამხობა | მლავი გადასცეს. იგი შეეცადა მდინარეში გადამხტარიყო, მაგრამ ბრბომ შეიპყრო და პოლიციას გადასცა. სხვა შეთქმულებმა არეულობის გამო ვერაფერი შესძლეს. თავდასხმა თითქოს ჩაიშალა.
ფერდინანდი გაემგზავრა ქალაქის რატუშაში მოხსენების წასაკითხად. მოხსენების შემდეგ ამალის ერთ–ერთი წევრი, ბარონი მორსე, მიუახლოვდა ტახტის მემკვიდრეს და სთხოვა, უსაფრთხოების მიზნით, ქალაქის დატოვება. ფერდინანდის ნაცვლად ბარონს გენერალმა პოტიორეკმა უპასუხა: "თქვენ გგონიათ სარაევო მკვლელებითაა სავსე?" ერცჰერცოგმა გადაწყვიტა საავადყოფოში დაჭრილთა სანახავად წასვლა. სოფიმ მოითხოვა მასთან ერთად წასვლა. გადაწყვიტეს სხვა გზით წასვლა. მაგრამ პოტიორეკს დაავიწყდა მძღოლ ფრანც ურბანისთვის ამის შეხსენება.
მძღოლმა შეუხვია ფრანც იოსიფის ქუჩაზე. მას მოახსენეს, რომ არასწორად მიდიოდა. ფრანც ურბანმა დაიწყო ნელ–ნელა მანქანის შემოტრიალება. სწორედ ამ დროს შეამჩნია მანქანა გავრილო პრინციპმა, რომელიც ამ დროს მაღაზიაში სენდვიჩს ყიდულობდა. გავრილო მიუახლოვდა მანქანას და ორსულ სოფის მუცელში ესროლა, ფრანც ფერდინანდს კი – ყელში. მანაც თავის მოწამვლა სცადა, მაგრამ მასაც მხოლოდ ღებინება დაეწყო, შეეცადა პისტოლეტით თავის მოკვლა, მაგრამ გამვლელებმა იარაღი გამოსტაცეს ხელიდან. ჩაბრინოვიჩისდაგვარად იგი ჯერ სასტიკად სცემა ხალხმა და მხოლოდ მერე გადასცეს პოლიციას. დაჟეჟილობები იმდენად მძიმე აღმოჩნდა რომ მოგვიანებით ციხეში მას ხელის ამპუტაციაც კი გაუკეთეს.
ფრანც ფერდინანდი და სოფი სასწრაფოდ გუდერნატორის რეზიდენციაში გადაიყვანეს, მაგრამ იარები სასიკვდილო აღმოჩნდა და ერთი საათის მერე გარდაიცვალნენ.
შეთქმულების ექვსივე მონაწილე დაპატიმრებულ იქნა. ისინი უარობდნენ ჩვენების მიცემას. მაგრამ მოგვიანებით ერთ–ერთმა მათგანმა (სავარაუდოთ, დანილო ილიჩმა) გათქვა ოპერაციის დეტალები, მათ შორის ყველაზე ფასეული ინფორმაცია – იარაღი სერბეთის მთავრობის მიერ იყო მოწოდებული.
თავდასხმის შედეგები
პრინციპის სიკვდილით დასჯა ვერ მოეხერხდა, ვინაიდან იგი მხოლოდ 19 წლის იყო და ავსტრო–უნგრული კანონებით სრულწლოვანი არ იყო. მას მიუსაჯეს თავისუფლების აღკვეთის მაქსიმალური ვადა – 20 წელი. შეთქმულების სხვა წევრებსაც თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივი ვადა შეუფარდეს. დანილო ილიჩი კი ჩამოახრჩეს.
ავსტრო–უნგრეთმა სერბეთს დამამცირებელი ულტიმატუმი წაუყენა. საყოველთაო გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა – სერბეთი დათანხმდა. მიუხედავად ამისა, ავსტრიამ სერბეთი არაგულწრფელობაში დაადანაშაულა და დაიწყო ომი. 4 წლის შემდეგ ომი ავსტრია–უნგრეთის კაპიტულაციით დასრულდა. ბოსნია შეუერთდა სერბეთს. "ახალგაზრდა ბოსნიის" წევრების სურვილი ახდა, თუმცა გავრილო პრინციპი ამ ფაქტს ვერ მოესწრო – 3 თვით ადრე, 1918 წლის 28 აპრილს იგი ტუბერკულიოზით გარდაიცვალა. ომის გამო დაემხო გერმანიის მონარქია. ასევე ომის მიმდინარეობისას წარმოქმნილმა მიზეზებმა დააჩქარა რუსეთის იმპერიის დამხობაც. |
