ვალიდა ჭეიშვილი

ჩემი ფიქრები ისევ გაგურის სასაფლაოს დასტრიალებს...

„მივეჩქარები, რომ სალამი მივცე საფლავთ ქვებს...

იქ არ მოისმის ადამიანთ უღვთო ხარხარი;

იქ ანგელოსი წრფელად გალობს ზეციურ ჰანგებს

და ჩუმად უგდებს მის სიმღერას ყურს მთა და ბარი.“ (გალაკტიონი).

მოგეხსენებათ, ბალახი სასაფლაოზე მალე იზრდება. ერთი დღის წვიმაც ჰყოფნის, მაგრამ  გაგურის სასაფლაოზე ყოფნისას განსაკუთრებით რამდენიმე საფლავმა მიიქცია ჩემი ყურადღება. მიიქცია სწორედ იმით, რომ ამ საფლავებზე  ბალახი და შამბი ველური სითამამით ამოზრდილიყო. ეტყობოდა, რომ დიდი ხანია არავის  გაეკაფა. მაგრამ აღდგომის წინა დღეს,   მიწის ზემოთ მოსიარულე სოფლის მაცხოვრებლები მიწაში ჩასულ  თანასოფლელებს ულოცავენ ამ დღესასწაულს. მანამდე კი უკლებლივ ყველა სასაფლაოს  ასუფთავებენ.  თავად ვნახე, თუ  როგორ კაფავდნენ გაგურლები  მთელი დღის განმავლობაში ბალახმოდებულ საფლავებს. გაგურში ამბობენ, რომ ყველაზე  დიდი ბალახი მარტოხელა ადამიანების საფლავებზე   ამოდისო...

არ ვიცი, რამდენად არის ეს ასე, მაგრამ ჩემი თვალით ვნახე, რამდენიმე საფლავს თავჩაქინდრული, მთვლემარე ტირიფი როგორ დაჰყურებს.  გაზაფხულზე, სააღდგომოდ, ყოველი ტოტი რომ ჟღერს და გალობს, სიყვარული და სიცოცხლე რომ ზეიმობს ირგვლივ და ანთია; გაზაფხულის თბილ, მშვიდ, მოალერსე, წმინდა და კრიალა  ჰაერში, კვირტები რომ ფეთქდება ხეებზე და მთელ სოფელს ჭრელა-ჭრულა ყვავილები ათოვს,  საღამოს იისფერ ბურუსში ამ საფლავებზეც ცვივა ეს ყვავილები. მიწიდან ამაყად მოცქირალი  გვირილები კი აქ განსვენებულთა ლამაზი  სულები მგონია.   ამ ადგილას   გაუთხოვარი, უშვილოდ გადაგებული, მარადიულ ქალწულად დარჩენილი, სოფლის მამიდები  განისვენებენ...

არა მარტო საკუთარი ძმისწულების, არამედ მთელი სოფლის მამიდები! რადგან სიყვარულის და ერთგულების საოცარი ნიჭით იყვნენ დაჯილდოებულნი.  და ეს ერთგულება ისე იჯდა მათ ბუნებაში, რომ ლამის გაუცნობიერებელ ბუნებრიობამდე იყო მისული.

თითოეული საფლავი რაღაცას მოგითხრობს.

წარსულის „სევდა განუკურნელი“ ჰყვავის ამ საფლავებზე, მათ ნასახლარებზე, ნაშარობებზე, ნაყანრებზე. ამიტომაც არიან ტრაგიკულნი ეს საფლავები. ტრაგიკულია თავისთავად სევდა დაკარგულისა. ყველა, ამქვეყნად მოსული ადამიანი  ხომ  ამას ნატრობს ოდითგანვე, რომ მის სახლთან მისასვლელი შარა-გზა ბალახით და ეკალ-ბარდებით არ დაფარულიყოს, არ მოკლებოდეს ადამიანის ფეხი, შამბსა და ჭინჭარს არ შთაენთქას გზა და ბილიკი, ნაციხარი თუ ნასახლარი.

ეს ქალბატონები  ერთგულად შეაბერდნენ თავისი სოფლის მიწა-წყალს. მრწამსი არ გაუცვლიათ, სოფლიდან არ წასულან.  ეს „არ გაცვლის“ მომენტი  იყო მათ არსებაში ყველა სხვა გრძნობაზე ძლიერი, დომინანტი. ეს იყო, ბედისწერასთან თამაშის ზღვარზე მისული, ჯიუტი არდათმობა და  გაუტეხელი სულისკვეთება, რომლის წყალობითაც  მაგრად იდგნენ მიწაზე. და განა მარტო სოფელი იყო მათთვის ვერ თუ არ დასათმობი? ისინი სიყვარულშიც (პირად გრძნობებში)  ასეთივე „არ გაცვლის“  პრინციპით ხელმძღვანელობდნენ და თანაც ამას ორიგინალობისთვის  კი არ აკეთებდნენ, საკუთარი მსოფლმხედველობით მოქმედებდნენ ყოველთვის. ან კი ვისთვის უნდა მიებაძათ?! სიყვარული მხოლოდ ბედნიერება არ არის, ის გარკვეულწილად ტანჯვაა, ხოლო „ კიდევ კარგი, რომ ტანჯვის ხელოვნება მაინც არის მიუბაძავი.“ (ხარანაული).

ეს სიმტკიცე და მოლოდინის ნიჭი შეინარჩუნეს ბოლომდე და განა მხოლოდ პატივსა და სახელს უფრთხილდებოდნენ? -  უპირველესად თავიანთ ლამაზ ოცნებას. ოცნება კი ის „გასაღებია, რომელიც სინამდვილეს არ ერგება“...  ან კი ვინ იცის, რა არის და სად არის სინამდვილე?  სამყარო ხომ ჩვენი წარმოდგენაა მასზე. სინამდვილეც ისეთია, როგორსაც გამოიგონებ, ოღონდ ეს გამონაგონი თავის მოტყუება  როდია. „ვისაც არ სწამს ჯვარცმული ოცნება, ადამიანის მეტაფიზიკური ამბოხი, დაე, ებას სინამდვილეზე.“ ესენი კი „პათეტიკის ჯვარზე იყვნენ გაკრულნი“. შევიდნენ რომელიღაც სამანში და ვეღარც გამოვიდნენ, იქ დარჩენა ამჯობინეს, მოლოდინი ამჯობინეს მოსვლას, ნახვას ნატვრა არჩიეს,  მიჯნურობის ანუ „უცნაური ტრფობის“  ტკივილი ხვდათ (ირგეს) წილად.

სულ მეფიქრება: ნეტავი რატომ არ გათხოვდნენ?  ან როგორი იყო მათი „ლავ სტორი“ და  წარმოვიდგენ მათი ცხოვრების ულამაზეს პრელუდიებს, ნაღვლიანი სიყვარულის ისტორიებს... მოგონებები თითქმის ყოველთვის ტრაგიკულ სიმზეა აწყობილი.

„უცნაური ტრფობა“ მარტოობაში ისახება და  რაღაცნაირად მარტონი  იქნებოდნენ ესენიც. სულიერი სიმარტოვის მიზეზი კი მარტივი ასახსნელი არაა და ვერც ბიოგრაფიის დეტალები, ვერც  გარე ფაქტორები ვერ ახსნის და გამოამზეურებს მას, რადგან ადამიანი ოდენ საკუთარი ბიოგრაფიითა და გარეშე პირობებით არ

თუმცა, როგორც  ახლობლები იგონებენ, მათი დღეები სავსე იყო. იმდენად სავსე, რომ არ აწუხებდათ უაზრო ფიქრები და მარტოობა; ისე მკაფიოდ და ლამაზად ყვებოდნენ თავიანთ ახალგაზრდულ წლებზე,  ისიც კი ახსოვდათ,  რომელ ვაჟს როგორი ჩოხა ეცვა  ამა თუ იმ დღეობაში.

რამდენჯერ მინატრია, რა იქნებოდა,  გავჩენილიყავი ამათ დროს. მეც ჩავიცვამდი ამათსავით კაბებს, დავიკოსებდი თმას და ჩემი სამყარო  და სიცოცხლე იქნებოდა  ჩემდა შეუცნობლად იმაზე ათასჯერ უფრო მთლიანი და მყარი, ვიდრე დღეს არის.

უადამიანოდ ხომ სოფელი არ სოფლობს. ამ ქალბატონების გარეშე ეს სოფელი ვერ იქნებოდა ასეთი ლამაზი. ეს ხასხასა მწვანით შემოსილი  მთები,  ხალიჩასავით მინდვრები, ეს ზურმუხტოვანი ცა, ეს დღეები და ღამეები ვერ იქნებოდნენ ასეთი მომაჯადოებელნი, რადგან ისინი ამ ერთი სოფლის, ამ წუთისოფლის განუყოფელი ნაწილნი იყვნენ; იმ ერთი სოფლისა, რომელსაც ერთი სახელი ჰქვია, მაგრამ ყველასთვის  თავისია. მათი მკლავი, გრძნობა და  აზრი მშობლიურ სოფელს ემსახურებოდა. ამ სოფლიდან  ბევრი სხვაგან გადასახლდა. ზოგი საიქიოში, ზოგიც ევროპაში. მაგრამ, საბედნიეროდ,  დარჩნენ ის ადამიანები, ვისითაც დღეს სოფელს ეთქმის სოფელი და ღმერთმა დიდხანს აცოცხლოს ეს ხალხი, რომელთაც სოფლის ყველა ბილიკი იციან და ახსოვთ მისი წარსული ქალიან-კაციანად, ძაღლიან-კატიანად!

გაგურის მკვიდრი,  რიტა  ჭეიშვილი ასე იგონებს თავის  მამიდას:  ვალიდა მამიდა იყო პატიოსანი ქალი, მშრომელი, თბილი, ტკბილი. სიტკბოზე სულ ის მარწყვის „კამპოტი“ მახსენდება, სარდაფიდან რომ ამოიტანდა ხოლმე და ამოჰყვებოდა სარდაფის სიგრილე. მარწყვის სუნი რომ დატრიალდებოდა ირგვლივ.  „ფეჩზე“ შეათბობდა ამ გრილ წვენს, ბროლის ჭიქებში ჩააწკრიალებდა, პირი გაისველეთო, გვეტყოდა.  ნეტარებით ვწრუპავდით ჭიქებს, სიტკბოთი თითებგაწებებულები.   შეგვხაროდა და უხაროდა, გარს რომ ვეხვიეთ ძმიშვილები, თავისიანები. ამ დროს სევდის ნატამალიც არ  ერეოდა, ყველა არსებაზე ზრუნავდა. მახსოვს, როგორ ცდილობდა ჩამქრალ ბუხართან მძინარე კატისთვის ძილი არ დაეფრთხო. მიყვარდა მის კალთაში სიზმრების ცქერა.  ჟივილ-ხივილით ვეგებებოდით  ძმისწულები. რაღაცნაირი საზეიმო ყიჟინით. ძაღლსაც უხაროდა და დახტოდა. შემოვეხვეოდით ირგვლივ. საჩუქრებს რომ ჩამოგვირიგებდა, ყველას სათავისოს, ამ დროს უბზინავდა და უელავდა თვალები, უფრო მეტი ელვარებით, სიხარულით.

სტუმრის შეგებებაც იშვიათი  და სამახსოვრო  იცოდა  და  გასტუმრებაც,  ამყოლიც იყო და  დამყოლიც.  ჩვენ დიდი ოჯახი  გვქონდა -  განუყოფელი, დოვლათიანი, ავკარგიანი, მტერმოყვრიანი, დიდძალსტუმრიანი.  ქალაქელები  რომ გვესტუმრებოდნენ   ზაფხულის დასაწყისში, ჩვენი ტოლა ბავშვები, მახსოვს როგორ აქანდებოდნენ ჩვენი ოდის ზემო სართულზე. კიბეს დააზანზარებდნენ, შეძრავდნენ, ააგუგუნებდნენ სახლს. მთელი სახლი: ჭერი, იატაკი,  სახურავი ბაგუნებდა,  ხრიგინებდა; აგრიალდებოდა ეზოც; ხალისით ივსებოდნენ ბავშვები; მურადას ყეფაც თან ახლდა ამ ყველაფერს.  უხაროდა მამიდას, უხაროდა და შეჰხაროდა მათ; ყველას სათითაოდ იხუტებდა გულზე; ყველას ათბობდა და თვითონაც თბებოდა ყველასგან. მერე, აგვისტოს ბოლოს,  მზე   რომ   აცხუნებდა,   ქალაქს  მიაშურებდნენ ისევ სტუმრები და ყველა ერთხმად სადგურზე ვაცილებდით. მატარებელი რომ დაიძვრებოდა, ვუქნევდით პატარა ხელებს გამგზავრებულებს, სანამ თვალს არ მიეფარებოდნენ; ვალიდა მამიდა მანდილს აფრიალებდა.  ესახელებოდა და ეამაყებოდა თავისიანები და არა მარტო; მის გულში მთელი სოფელი და  სამყარო ეტეოდა. ძალიან პეწიანი  და გემოვნებიანი ქალი იყო. საყელოსა და სამაჯურებზე  ყვავილები ჰქონდა ამოქარგული. ჩვენი ბაღიც, მისი წყალობით, ნაირფერი ყვავილებით იყო მორთული.  რუსავით მოლიკლიკე, თბილი და მოტკბო ხმა ჰქონდა და ყველა სუნამოზე უფაქიზესი სურნელი ასდიოდა. ეს იყო, რაღაცნაირად, შხაპუნა წვიმის მერე, ბუღივით ავარდნილი ქინძის, ქორფა ხახვის, ნიახურის, ქონდრის გამაბრუებელი, მძაფრი და ძლიერი სუნი. ამას სიცოცხლის სუნი დავარქვი. მაშინ  ბავშვები ვიყავით და ბავშვურად გვიხაროდა სიცოცხლე. გვიხაროდა და გვჯეროდა, რომ სიცოცხლე მხოლოდ სიხარულისთვის იყო გაჩენილი.

ერთხელ, მოზარდობისას,  შევბედე და ვკითხე, მამიდა, ასეთი ლამაზი ქალი,   რატომ  არ გათხოვდი-მეთქი? და მაშინ მივხვდი, რომ  მამიდაჩემს თავისი ჩუმი ტკივილი დაჰქონდა გულით. იყო სოფელში  და არც იყო. არ ჰყვებოდა სოფლის ქოთქოთს, გამოთიშავდა  ხოლმე დარდი და მარტო იყო თავის დარდთან  და ნაღველთან,  რომელსაც უვლიდა და დაჰკანკალებდა („ვზი მზრდელად სიყვარულისა“). ერთხელ მითხრა: მე ერთი გული მაქვს და ორჯერ ვერ შევიყვარებდიო. თვითონ ამაზე თითქმის არ ლაპარაკობდა. მისი გულის

გაიქროლეს ფრთამალმა წლებმა. ვალიდა მამიდა  ეტრფოდა მშვენიერებას, მარადიულს, უჭკნობს.  თავისი საქმეც კარგად იცოდა; შრომობდა თავწაუხრელად და ასე ებრძოდა ცხოვრების პროზას. ქალაქში ჩასულ ძმიშვილებს გვპატრონობდა, როგორც შეეძლო.  ეზიდებოდა სხვადასხვაგვარი მოსაკითხით სავსე ჩანთებს, კალათებს.  აკიდებული რომ მძიმე იყო ეს ჩანთები  და მოტანილი კიდევ ისეთი არ ჩანდა; ჩაქჩაქებდა  მონჯღრეულ მარშუტკებში; არასდროს არავის აწყენინებდა, თავად წყენა  წამშივე   უვლიდა; შენიშვნის მოცემაც კორექტულად, ლამაზად და მშვიდად იცოდა;  სხვის გულის ტკენას ერიდებოდა; დედაზე თბილადაც კი  მახსოვს. 82 წლისა გარდაიცვალა, მხოლოდ ერთი თვე იავადმყოფა.  სიცოცხლის ბოლოს კიდევ უფრო მეტად გატკბილდა. უსაზღვრო სიყვარული ედგა თვალებში და ფრთხილი ნაბიჯით დადიოდა, თითქოს  შიშობდა, ჭიანჭველასთვისაც არ დაედგა ფეხი.

ნაზი მამიდაც (მამაჩემის მამიდაშვილი) მშრომელი ქალი იყო. შვილი არც მას ჰყოლია, მაგრამ   თავის ძმიშვილებსა და დისშვილებზე დედასავით  იყო გადაყოლილი.  რასაც  შრომობდა, ყველაფერს მათ ახმარდა.  საბნებს კერავდა, ჩაის კრეფდა. დამსახურებული  შრომის გმირი იყო. ხანდაზმულ ასაკამდე იცოცხლა; არ უავადმყოფია; სიცოცხლით დაღლა  იდგა ბოლოს მის  თვალებში და შეუცნობელ სამყაროში გადასვლის მოლოდინი; ჩუმად წავიდა... დილით რომ მივიდნენ ნათესავ-ახლობლები, გარდაცვლილი დახვდათ.

გაგურის სასაფლაოზე, ერთმანეთის გვერდით  განისვენებენ, ასევე  უშვილოდ გადაგებული, დები: ლიდა და გალინა ჭეიშვილები. დამსახურებული პედაგოგები იყვნენ. თბილი და  მოსიყვარულე ადამიანები. ერთ ხანს ბათუმში მოღვაწეობდნენ, მაგრამ სადაც არ უნდა ყოფილიყვნენ, „აქანეო“, რომ იტყოდნენ, მხოლოდ გაგურს გულისხმობდნენ.  გარდაცვალების წინ მათმა ძმამ, სევერიანმა ისინი მშობლიურ სოფელში წამოიყვანა  და დიდი პატივით მიაბარა გაგურის მიწას.

მარია მამიდაც (ჭეიშვილი) ძალიან თბილი ქალი იყო, მაგრამ   ერთი თვისება ჰქონდა, -  პირში მთქმელი  გახლდათ; პირდაპირ გაჯახებდა, რაც არ მოეწონებოდა, ირიბად და მსუბუქად კი არ გეტყოდა, არამედ არ დაგინდობდა, არ აგაცდენდა სათქმელს, არ შემოგიარდა.  რომელიმე ბავშვი თუ გაივლიდა მისი სახლის წინ, მოი ბებიაო,  - დაუძახებდა. თუკი რამე ჰქონდა, უშურველად გაუმასპინძლდებოდა. „ფეჩში“ სულ უშხიოდა ხაპერა, კომში და ბავშვებს უმასპინძლდებოდა. ის კი არა და,  უცხო ადამიანებსაც ეპატიჟებოდა - მოით, ნამგზავრები იქნებით და პაწა სული მეითქვით, ისადილეთო.  ეჰ, სადღაა ის დრო, მოულოდნელი სტუმარი ღვთის წყალობად რომ მიაჩნდათ?

კალერია თოხაძე  ჭანჭათელი ქალი  იყო. მისი ქმარი და მაზლი ომში დაიღუპნენ. მაზლის ცოლიც მალევე გარდაიცვალა. თავად შვილი არ ჰყოლია და მაზლიშვილი (იურიკა) შვილივით  გაზარდა.

გაგურის სასაფლაოზევე განისვენებენ მარგარიტა და მაშიკო ბაჟუნაიშვილები, -კეთილშობილი, განათლებული, გამჭრიახი და გონებამახვილი  ქალბატონები.  მათი წინაპრები  თავადიშვილები  ყოფილან. მშვენიერი სახლი ედგათ, მუზეუმი გეგონებოდათ, - შუაში გრძელი ხალიჩა ეფინა, რომელზეც აქეთ-იქეთ მუთაქებშემოწყობილი ტახტი იდგა

ერთი პერიოდი სოფლის ბავშვებს ეშინოდათ ჩახურულ ფანჯრებიანი სახლის წინ გავლის... ძაღლიც რაღაცნაირი ავი ყეფით და წკავწკავით გამოეგებებოდა ღობის წინ ჩამვლელს. გარეთ პაპანაქება როცა იყო, ამ სახლში მაინც ციოდა.  ამ სახლში ოდესღაც ცხოვრობდა ცაფურა  (ვერა) მგელაძე; დედისერთა, სწავლული ქალი გახლდათ, განათლების განყოფილებაში მუშაობდა ინსტრუქტორად. უკურნებელი სენი შეეყარა, ჩაითუთქა თავის ტკივილში. დედამისი, სონია ჯიუტად ცდილობდა შვილის გამხნევებას; ებრძოდა უიმედობას   დაუღალავი შრომით, მთელი ძალების მოკრებით;     ცაფურა კი   ქანდაკებასავით გახევებული იჯდა და ხმა ვეღარ ამოეღო; ისევ დედა პოულობდა სიტყვას; ხან სიმღერას წამოიღიღინებდა, იგონებდა ღიმილს, აბა ცრემლს რაღა გამოგონება უნდა ამ წუთისოფელში? სულ ფერების  ძებნაში იყო; ცდილობდა, უფერული, უფრო სწორად შავად ერთფეროვანი სასოწარკვეთილების  განდევნას;  მერე ესტუმრათ სიკვდილი და  ამ სახლსა და არე-მარეში  საუკუნო  მდუმარებამ დაისადგურა. სიკვდილს მშვიდად უყურებს ქართველი კაცი, მით უმეტეს გურული,  მაგრამ ამათ  სხვა სიკვდილი ჰყავდათ სტუმრად; არა მარტო იმიტომ, რომ  ცაფურა გაუხარელი იყო, როგორც ქალი, არამედ  ცაფურას და შემდეგ უკვე სონიას  სიკვდილი არ იყო მხოლოდ მათი სიკვდილი; ამით დასრულდა კიდევ ერთი სახლის სიცოცხლე სოფელში და ეს სახლი ნასახლარად იქცა; ყველაზე ტრაგიკული ის იყო, რომ ამ სახლში უკვე  აღარ მოვიდოდა სიკვდილი, აღარ შეძრავდა არე-მარეს მოტირალთა ჟრუანტელის მომგვრელი ხმა, რადგან აღარ იქნებოდა სიცოცხლე, რომელსაც 80 წლის  ქალბატონ სონიას  წასვლამ დაუსვა წერტილი.  მიუხედავად ამისა, ცაფურა მგელაძის დასაფლავება უბადრუკი არ ყოფილა. ცოტა ხალხი იყო, მაგრამ  კარგად იტირეს; ჩუმი და ძლიერი რიტუალი იყო; კუბო მიჰქონდათ ბილიკზე, ზევით, თითქოს ცაში მაღლდებოდა... ცა კი მშვიდი და ლურჯი იყო. ცაფურას დაკრძალვის დღიდან აღარ იღვწოდა  მისი დედის ხელი, აღარ ფუსფუსებდა, აღარ ხარობდა ხეხილი ხეხილად; სონიამ ხელი ჩაიქნია, დანებდა და  აღარ ებრძოდა უიმედობას, გულგატეხილობას; დადიოდა თალხი კაბით, შუქჩამქრალი თვალებით. მერე ფანჯრებზე შავი ფარდები ჩამოაფარა; სოფელთან ყველანაირი ანგარიში გაასწორა და ჩაიკეტა; უსასოო მარტოობაში, თანამგრძნობ თვალებსაც აღარ ეძებდა... მისი სიკვდილის მერე შამბმა ჩანთქა ნასახლარი, რომელიც დასაღუპად განწირული გემივით გამოჰყურებდა  გარემოს  და ავბედით ობობასავით აწვა...   უმძიმდათ მისი ყურება  თანასოფლელებს. ახლა კი უკვე, ამ სახლში სხვა ხალხმა დაიდო ბინა, „სხვა ხალხის ისმის ჟრიამული.“

ცხოვრობდა კიდევ ერთი, ტკბილი და თბილი მამიდა, ნუნუ ჭეიშვილი, რომელიც ასევე  გაგურის სასაფლაოზე განისვენებს.

ეს ადამიანები მოგონებებში ცოცხლობენ, ვარსკვლავებივით კრთებიან და ანათებენ სულის ღამეს, რომელიც სულ უფრო და უფრო მძიმდება. მათი მონატრება  ჩვენი ბავშვობის მონატრებაა, იმ თბილი, მყუდრო  და სამოთხისეული  სახლის მონატრება, სადაც ყველა ერთმანეთზე ზრუნვა-ალერსით ცხოვრობდა;  იმ წიაღის მონატრება,   საიდანაც  გამოვიდევნეთ და მარადიულ მგზავრებად ვიქეცით... კაცობრიობის ჭეშმარიტი სამშობლოს ხსოვნაც ხომ ყოველ ადამიანში ცოცხლობს და ამიტომ სულ უფრო და უფრო  გვეძალება მიუსაფრობის და უბინაობის მტანჯველი განცდა.

ხშირად დავდივარ გაგურის სასაფლაოზე.  ვეფერები ამ მარადისობაში გადასულ,  ძვირფას ადამიანებს და  მიპყრობს ფიქრი:

 „ათასი წიგნი, ტომი ტომზედ დაიჯღაბნება,

შუბლის კანს გასხლავს ფიქრის ბუღი და ნაოჭები,

მაგრამ ვერავინ ვერ მიხვდება, რათ გვეჯავრება

წარმავალობა და სიცოცხლეს ვებღაუჯებით“ (ნიკო სამადაშვილი).