,,ვეფხისტყაოსანი''ქართველების წმინდა წიგნია. სამთავროელი ღირსი
ბერის, მამა გაბრიელის სიტყვებს თუ დავესესხებით: „რუსთაველის პოემა ახალი
„ქებათა ქებაა სოლომონისა''.
წიგნის უნივერსალურობა და განსაკუთრებულობა იმაში მდგომარეობს, რომ როგორც ბიბლიაში,
ისე ამ ნაწარმოებშიც, ყველა ადამიანი საღმრთო სიბრძნესთან ერთად პოულობს თავისთვის
შესაფერის გულისპასუხს და იქ აღწერილი მოვლენების სიღრმეს სწვდება თავისი ნიჭისა და
უნარის შესაბამისად. დავით გურამიშვილმა ,,ვეფხისტყაოსანზე'' საგანგებო მინიშნებით
თქვა: ,,შოთამ რგო იგავთ ხეო'', რითაც გულისხმობდა, რომ მთელი პოემა იგავის ენით არის
დაწერილი და ამ იგავს კი ყველა დროებაში თავისებური ახსნა ეძებნება.
თამარის მეფობის ჟამს, პოემაში ხედავდნენ ქართველი მეფე ქალის და მისი ქვეყნის
სადიდებელს, რაც პირდაპირ და არაორაზროვნად უკავშირდებოდა გმირთა სახეებში როსტევან
მეფისაგან თავისი ასულის გამეფებას, ხოლო არაბეთის სამეფოს ირგვლივ დატრიალებული მოვლენები
იმჟამინდელი საქართველოს პოლიტიკური რეალობიდან იკითხებოდა, ეხებოდა საკითხი ინდოეთს,
ხატაეთსა თუ მულღაზანზარს; დანარჩენი გეოგრაფიული გარემოცვა მაშინდელი საქართველოს
გარეშემო მეზობლებად აღიქმებოდა და მკითხველს წარმოდგენას უცხოველებდა საქართველოს
ძლიერებასა და კეთილდღეობაზე. მთელი პოემაც, თავისი ლექსთაწყობითა და საამური მუსიკალური
ხმიანობით ატკბობდა სმენას და სიბრძნით ამდიდრებდა გონებას.
გავიდა საუკუნეები მას შემდეგ და როდესაც საქართველომ დაკარგა დამოუკიდებლობა,
იმ დროის ქართველები, ,,ვეფხისტყაოსნის'' გმირების მეოხებით, უკვე დაკარგული თავისუფლების
აღდგენის სიმბოლური ხატის მოძიებას ცდილობდნენ. აკაკი წერეთლისათვის პოემის გმირები
საქართველოს სამი მხრის შვილები არიან: ტარიელი –აღმოსავლელი ქართველია, ავთანდილი
– დასავლელი, ხოლო ფრიდონი – ზღვისპირელი. მათი სამშობლო, რომლის სიმბოლო ნესტან-დარეჯანია,
ქაჯებს ჰყავთ შეპყრობილი:
,,ნესტან-დარეჯან ქაჯებს ჰყავთ,
მოელის ტურფა გამომსხნელს'' – ეს ,ტურფა გამომხსნელი'' სამი რაინდია, იგივე გაერთიანებული
საქართველო, რომელიც ქაჯებს, ანუ საქართველოს დამპყრობთ გამოსტაცებს ნესტან-დარეჯანს,
რითაც საქართველოსაც ეწინასწარმეტყველება დაკარგული თავისუფლების აღდგენა!
ხოლო საყოველჟამიეროდ, რუსთაველის იგავური ქმნილება, მისი საღმრთო სიბრძნით, ცნობილი
რუსთველოლოგების – ვიქტორ ნოზაძისა და იუსტინე აბულაძის შრომების გათვალისწინებით,
განმარტა გამოჩენილმა ქართველმა მეცნიერმა და საზოგადო მოღვაწემ – ზვიად გამსახურდიამ.
მისი განსაზღვრებით, ,,ვეფხისტყაოსანი'' არის ღრმად გააზრებული სულიერი ნაწარმოები,
რომელიც ეძღვნება ადამიანის მიერ ღმერთთან დაკარგული ერთიანობის აღდგენას.
როდესაც რუსთაველმა თავისი პოემით გვამცნო: ,,ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები'',
ამით თავად მიგვითითა იმ ხერხზე, რომლითაც მისი იგავის ენა უნდა გაგვეგო. საკმარისია
მხოლოდ ვთარგმნოთ პოემის გმირების სპარსული და არაბული სახელები, რომ ამ სახელების
სიმბოლოებსაც და მათ დანიშნულებასაც მივაკვლევთ:
ნესტან-დარეჯანი, ანუ ,,ის რაც არსად არ არის'' – ,,საღმრთო სიბრძნე და მადლი'', რაც ადამიანმა თავისი ცოდვების გამო დაკარგა, ჯურღმულში ჰყავთ დამწყვდეული ქაჯებს,
ანუ ცოდვისმიერ ქვენა ზრახვებს: ბოროტებას, შურს, სიავეს, უკეთურებას, სიბილწეს – და
იმისათვის, რათა დავიბრუნოთ იგი, საჭიროა გაერთიანდეს საღმრთო სიყვარული (რასაც გულისხმობს
სახელი ,,ტარიელი''), სარწმუნოება (რასაც ნიშნავს სახელი ,,ავთანდილი'') და იმედი
(რასაც გადმოგვცემს სახელი ,,ნურადინ ფრიდონი''), ისე, როგორც ამისაკენ მოგვიწოდებს
,,ახალ აღთქმაში'' პავლე მოციქული, სრულყოფილების მისაღწევად ,,სარწმუნოების, იმედისა
და სიყვარულის'' მეშვეობით (იხ. I კორ. 13,13). ყოველივეს დასაბამი კი თინათინის
(,,გონება'') ძალისხმევაა, რომელიც მოუწოდებს ,,რწმენას'' (ავთანდილს), სიყვარულისა
და იმედის ძალებთან შეკავშირებით დაკარგული საღმრთო მადლის დაბრუნებისაკენ! და თუკი
ადამიანი შეძლებს საკუთარ პიროვნებაში მოუყაროს თავი რწმენას, იმედს და სიყვარულს
– დაამარცხებს მიწიერ ვნებებს და შეუერთდება საღმრთო სიბრძნეს, რისი დასტურიცაა ტარიელისა
და ნესტანის ბედნიერი შეერთება. ამ გზით ადამიანი დაიბრუნებს უფალთან მისასვლელ გზას!
აღორძინების ხანის ქართულ ლიტერატურაში ,,ვეფხისტყაოსანს'' განიხილავდნენ, როგორც იგავს
სოფლის შექმნის შესახებ, ადამიანის ცოდვით დაცემისა და კვლავ აღდგომის შესახებ. ნამდვილად
,,სოფლის ზღაპარი'' მოცემულია თავად ბიბლიაში, დაბადების წიგნში, რუსთაველი კი გვაძლევს
მის მხატვრულ ინტერპრეტაციას.
პოემაში უხვად გვხვდება მხატვრულად გააზრებული
ბიბლიური ციტატები. პოემის შესავალი იწყება ღვთაებისადმი მიმართვით:
,,რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ძლიერითა,''
შდრ: ,,შექმნა ღმერთმან სამყარო''. (დაბად.
1,7).
,,ზეგარდმო არსნი სულითა ყვნა ზეცით მონაბერითა'',
შდრ. ,,შთაბერა პირსა მისსა სული სიცოცხლისა
და იქმნა კაცი სულად ცხოველად''. (დაბად. II, 7)
,,ჩვენ კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი
ფერითა'',
შდრ: ,,აღავსეთ ქვეყანა და ეუფლენით მას მთავრობდით
თევზთა ზღვითასა და მხეცთა და ფრინველთა ცისათა და ყოველთა პირუტყვთა და ყოველსა ქუეყანასა
და ყოველთა ქუეწარმავალთა ქუეყანასა ზედა''. (დაბად. I, 28)
,,მისგან არს ყოვლი ხელმწიფე სახითა მის მიერითა''.
შდრ: ,,არა არს ხელმწიფებაი, გარნა ღმრთისაგან,
და რომელნი იგი არიან ხელმწიფენი, ღმრთისა მიერ განწესებულ არიან''. (რომ. XIII, 1)
,,ჰე, ღმერთო ერთო, შენ შეჰქმენ სახე ყოვლისა
ტანისა,
შენ დამიფარე, ძლევა მეც დათრგუნვად მე სატანისა,
მომეც მიჯნურთა სურვილი, სიკვდიდმდე გასატანისა,
ცოდვათა შესუბუქება, მუნ თანა წასატანისა''.
რელიგიური წარმოდგენით, ადამიანის უმთავრესი
მოწოდება ამქვეყნად არის ის, რომ მუდმივად ესწრაფვოდეს ღვთაების მიმსგავსებას. სწორედ
ამგვარი სწრაფვაა პიროვნების სრულქმნილების საფუძველი. ქრისტიანული მოძღვრება ასე ქადაგებს:
,,იყვენით თქვენ სრულ, ვითარცა მამა თქუენი ზეცათა სრულ არს''. (მათე, 5,48)
რუსთაველი პროლოგში ,,ვეფხისტყაოსანს'' ობოლ
მარგალიტს უწოდებს:
,,ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები,
ვით მარგალიტი ობოლი, ხელის-ხელ საგოგმანები,
ვპოვე და ლექსად გარდავთქვი, საქმე ვქმენ
საჭოჭმანები''...
სახარების მიხედვით უსასყიდლო მარგალიტი სიმბოლოა
სასუფეველისა. ცათა სასუფეველი წააგავს ვაჭარს, რომელიც ლამაზ მარგალიტებს ეძებს; როდესაც
იპოვის ერთ ძვირფას მარგალიტს, წავა, გაყიდის ყოველივეს, რაც აბადია და იყიდის მას.
ანტონ პირველი თავის ,,ღვთისმეტყველებაში''
მარგალიტის სიმბოლოს ასე განმარტავს: ,,ძიება იგი უსასყიდლოისა მის მარგალიტისა არს
უდიდესი ხმევაი სიბრძნისაი, ფილოსოფოსობასა შინა უსაღმრთოესსა, ვითარმედ მაძიებელი
იგი იქმს თვის შორის წარმოდგინებასა ნივთთა ყოველთასა უსავსეს და უწულილეს განყოფით
და განსჯის თვითოულსა მათსა და გებადსა და დადგრომას აღმოაჩინებს''. (,,ღვთისმეტყველება'',
8-11)
რუსთაველი თავის პოემას ,,ობოლ მარგალიტს''
უწოდებს და განგებას სთხოვს, მოუვლინოს მცოდნე, დამფასებელი მკითხველი, რათა მისი საღვთოდ
გასაგონი პოემა სწორად შეაფასონ.
პროლოგში მოცემულია რუსთველისეული გაგება
ღვთისმეტყველებისა და მხატვრული ლიტერატურის ურთიერთმიმართების შესახებ:
,,შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთი დარგი,
საღმრთო, საღმრთოდ გასაგონი, მსმენელთათვის
დიდი მარგი,
კვლა აქაცა ეამების, ვინცა ისმენს კაცი ვარგი;
გრძელი სიტყვა მოკლედ ითქმის, შაირია ამად
კარგი''.
რუსთაველისათვის შაირობა, პოეზია საღვთო ინტერპრეტაციის
ობიექტია. ,,გასაგონი'' ნიშნავს შესამეცნებელს. ვისი გასაგონია შაირობა? უწინარეს ყოვლისა,
ესენი არიან სასულიერო პირნი, ღვთისმეტყველნი. ,,კვლა აქაცა ეამების, ვინცა ისმენს
კაცი ,,ვარგი'', ,,აქაცა'' ესე იგი საერო საზოგადოებაში. შაირობა რა თვალსაზრისით უნდა
იყოს ,,მარგი''? ,,საღმრთო, საღმრთოდ გასაგონი'' შაირობა – უწინარეს ყოვლისა რელიგიური
სულის ცხოვნების ხსნის თვალსაზრისით; ჭეშმარიტი საღმრთო პოეზია იმდენადვეა ,,მარგი''
სულისათვის, როგორც ღვთისმეტყველება, ჰაგიოგრაფია ან ჰიმნოგრაფია; საერო პოეზიის, ლიტერატურის
დანიშნულების ამგვარი გაგება საყოველთაოა ეკლესიის მამათა თხზულებებში (ბასილი დიდი
და ანტონ კათალიკოსი).
,,ვეფხისტყაოსანი'', ისევე როგორც სოლომონის
,,ქებათა ქება'', ამსოფლიური, ადამიანური მიჯნურობის შესახებ თხრობით ალეგორიულად ასახავს
საღვთო მიჯნურობას. რუსთაველი პოემის პროლოგში გვიცხადებს:
,,მას ერთსა მიჯნურობასა ჭკვიანნი ვერ მიხვდებიან,
ენა დაშვრების, მსმენლისა ყურნიცა დავალდებიან,
ვთქვნე ხელობანი ქვენანი, რომელნი ხორცთა
ხვდებიან;
მართ მასვე ჰბაძვენ, თუ ოდეს არ სიძვენ, შორით
ბნდებიან''.
საუბარია საღვთო პოეზიის დანიშნულებაზე. პოეტი
გვამცნობს, რომ ,,მას ერთსა მიჯნურობასა'', ე.ი. საღვთო მიჯნურობას, ,,ჭკვიანი'', ანუ
ამსოფლიურ ინტელექტზე დაყრდნობილი ადამიანები, რომელთაც არ გააჩნიათ სულიერი წვდომის
უნარი, ვერ მიჰხვდებიან, ვერ ეზიარებიან, რადგან მათი გაგებისათვის მიუწვდომელია. პოეტის
ენა ამაოდ დაშვრება ამგვარი მიჯნურობის ქებით, ხოლო მსმენელთა ყურნი დავალდებიან, ე.ი.
ვერას გაიგებენ, ვინაიდან ეს სოფელი ძირითადად ასეთ ,,ჭკვიანთაგან'' შედგება. პოეტმა
აირჩია ალეგორიული გზა, შეაქო ,,ხელობანი ქვენანი, რომელნი ხორცთა ჰხვდებიან'', ე.ი.
ამსოფლიური მიჯნურობის ,,ხელობანი'', ვინაიდან ეს ,,ხელობანი'' მასვე ჰბაძავენ, ანუ
საღვთო მიჯნურობას, იმ შემთხვევაში, თუ იგი ჭეშმარიტია და არა – სიძვა.
,,არს პირველი მიჯნურობა არ – დაჩენა ჭირთა,
მალვა''.
პოეტი მოითხოვს სიყვარულის გრძნობისადმი სათუთად
მოპყრობას და სხვათა წინაშე არ გამჟღავნებას. მიჯნურმა ამქვეყნად ,,დასთმოს წყრომა
მოყვრისაგან, მისი ჰქონდეს შიში, კრძალვა''.
მიჯნური პოეტი მიჯნურისაგან ისე მოელის წყალობას,
როგორც ღვთისაგან:
,,მიაჯეთ ვინ! ხორცთა დაწვა კმარის, მისცეს
სულთა ლხენა!''
,,მომეც მიჯნურთა სურვილი, სიკვდიდმდე გასატანისა'',
პოეტი ევედრება ღმერთს წმინდა, ამსოფლიური
გრძნობადობით შეუბღალავი სიყვარულის სიკვდილამდე შენარჩუნებას, რაც საიქიოს ცხონების
წინაპირობაა მისთვის. ქრისტიანულად წმინდა სიყვარულის შენარჩუნება სიკვდილამდე მოწამეობას
ნიშნავდა.
რუსთველური მიჯნურობის უმთავრესი ატრიბუტია
ცრემლი. ცრემლის გარეშე არ შეიძლება ჭეშმარიტი მიჯნურობა.
რუსთაველისათვის მიჯნურთა სურვილის მომადლება
განუყრელად არის დაკავშირებული ცოდვათა შემსუბუქებასთან, სულთა ლხენასთან, ცრემლთან.
,,ნახეს, უცხო მოყმე ვინმე ჯდა მტირალი წყლისა
პირსა,
შავი ცხენი სადავითა ჰყვა ლომსა და ვითა გმირსა,
ხშირად ესხა მარგალიტი ლაგამ-აბჯარ-უნაგირსა.
ცრემლსა ვარდი დაეთრთვილა, გულსა მდუღრად
ანატირსა''.
ეკლესიის მამათა მოძღვრებაში ცრემლი სულიწმინდის
მადლია, უდიდესი ფაქტორი სულიერი განწმენდისა.
წმ. იოანე სინელის ,,კლემაქსის'' (,,სათნოებათა
კიბის'') მიხედვით, ცრემლის მადლი უტყუარი ნიშანია იმისა, რომ ადამიანის გული ღვთისადმი
სიყვარულით არის აღვსილი. ,,წყარო ცრემლისა ნათლისღების შემდეგ, ნათლისღებაზე უმეტესია,
ცრემლი განწმენდს ბუნებას ჩვენსას... რამეთუ სინანულის ცრემლი არის დიდებული ნიჭი სულიწმინდისა,
გარდამქმნელი გულთა ჩვენთა''.
რუსთაველისათვის ბუნებაში ყველაფერი წარმავალია,
სიკეთისა და სიყვარულის გარდა.
,,ბრძენთა უთქვამთ სიყვარული, ბოლოდ მისი
არ წახდომა''.
,,ვეფხისტყაოსანში'' აღიარებულია ქრისტიანული
სიყვარული:
,,წაგიკითხავს, სიყვარულსა მოციქულნი რაგვარ
სწერენ?
ვით იტყვიან, ვით აქებენ? ცან, ცნობანი მიაფერენ.
,,სიყვარული აღგვამაღლებს'', ვით ეჟვანნი
ამას ჟღერენ...''
ეს სტროფი მთლიანად ეხმიანება ქრისტიანული
რწმენისა და აზროვნების უდიდესი მქადაგებლის წმინდა პავლე მოციქულის სიყვარულის ამაღლებულ
საგალობელს: ,,...სიყუარული სულგრძელ არს და ტკბილ; სიყუარულსა არა ჰშურნ, არა მაღლოინ,
არა განლაღნის, არა სარცხვინელ იქმნის, არა ეძიებნ თავისასა, არა განრისხნის, არა შეჰრაცხის
ბოროტი, არა უხარინ სიცრუესა ზედა, არამედ უხარინ ჭეშმარიტებისა თანა, ყოველსა თავს-იდებნ,
ყოველი ჰრწამნ, ყოველთა ესავნ, ყოველსა მოითმენნ. სიყუარული არასადა დავარდის, წინაისწარმეტყველებანი
გან-ვე-ქარდენ, გინა თუ ენანი და-ვე-სცხრენ, გინა თუ მეცნიერებანი გან-ვე-ქარდენ''.
,,ვეფხისტყაოსანი'' მხატვრული პირობითობის
ენაზე ასახავს ღვთაებრივი სიბრძნის ძირითად იდეებს ქართული საღვთისმეტყველო აზროვნებისათვის
დამახასიათებელი ფორმით.
ავტორის მიზანია კაცობრიობის სულიერი განვითარების
სხვადასხვა გზების შეჯამება ქრისტიანული მოძღვრების საფუძველზე.
ქრისტიანული ღვთისმეტყველების მიხედვით, კაცობრიობისთვის
ღმერთი დაფარულია მას შემდეგ, რაც ცოდვით დაცემის შედეგად ადამიანმა
დაკარგა სამოთხე, ღვთის ჭვრეტის უნარი. ამიტომ ღვთის არსი მიუწვდომელია, მისი ძიება
მრავალ სიძნელეებთანაა დაკავშირებული. ადამიანისათვის ,,ვეფხისტყაოსანშიც'' თავად
ღვთის არსება გამხდარა საძებნელი, სანატრელია მისი კვლავ ხილვა, ,,ახლად ჩენა''.
საძებნელია პოემის მთავარი გმირი ქალი ნესტან-დარეჯანი
თავისი მიჯნურისათვის, ტარიელისათვის. იგი დანთქმულია ბნელში, ქაჯეთში და განასახიერებს
დაკარგულ სამოთხეს, ღვთაებრივ ცნობიერებას, სულიწმინდის მადლს, ცხოვრების ხეს, რომლის
სიმბოლოა ედემის სარო, ალვა (კვიპაროსი), რომელიც ერთ-ერთი უმთავრესი სახეა ,,ვეფხისტყაოსნის''
ტროპიკაში:
,,მოსთქვამს, ჰაი, სიყვარულო ჩემო, ჩემთვის
დაკარგულო,
იმედო და სიცოცხლეო, გონებაო, სულო, გულო,
ვინ მოგკვეთა, არა ვიცი, ხეო, ედემს დანერგულო,
ცეცხლმან ცხელმან ვით ვერ დაგწვა, გულო, ასჯერ
დადაგულო''.
საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ახალი აღთქმა,
სახარება, მთლიანად აგებულია იგავური, ანუ ალეგორიული მეტყველების პრინციპზე. ალეგორიული
თხრობა და სიმბოლიკა საღვთო წერილისა შუასაუკუნეთა ქრისტიანულ ლიტერატურაში იქცევა
კონვენციურ სახეებად.
,,ვეფხისტყაოსნის'' სამი მთავარი გმირი განასახირებს
სამ საღვთისმეტყველო სათნოებას: ავთანდილი – სარწმუნოება, ფრიდონი – სასოება და ტარიელი
– სიყვარული. ქრისტიანულ მოძღვრებაში პრიორიტეტი ამ სამთაგან სიყვარულს ენიჭება:
,,ხოლო აწ ესერა ჰგიეს: სარწმუნოება, სასოება და სიყუარული, სამი ესე: ხოლო უფროს ამათსა
სიყუარული არს''. ,,ვეფხისტყაოსანშიც'' ცენტრალური ადგილი უჭირავს სიყვარულის პერსონიფიკაციას,
ტარიელს და პოემასაც ხომ მისი სახელი ჰქვია.
,,ვეფხისტყაოსნის'' მთავარ გმირს – ტარიელს
ერთდროულად სხვადასხვა სიმბოლური დატვირთვა აქვს. ერთ შემთხვევაში იგი საქართველოს
და მართლმადიდებლური ეკლესიის სიმბოლოა, რომელიც ლომვეფხვზე, ანუ ისლამზე იმარჯვებს.
პოემაში რამდენიმეჯერ გვხვდება სიტყვა ,,სამყარო'' და მასთან დაკავშირებული ,,სამყაროს
მზე'', ,,ერთი მზე'', ,,ზენა მზე''. ეს გამონათქვამები ყოველთვის ტარიელთან ან ნესტანთან
მიმართებაში არის ნახმარი. პირველივე ხსენება ტარიელისა დაკავშირებულია სამყაროსთან:
,,უცხოსა და საკვირველსა ყმასა რასმე გარდვეკიდე,
მისმან შუქმან განანათლა სამყარო და ხმელთა
კიდე''.
აქ მინიშნებულია, რომ ტარიელი არის მსგავსი
იმ მზისა, რომელიც ანათებს ზეცას, ესე იგი ღმერთისა. ასევე ღმერთთანაა შედარებული ტარიელი
შემდეგ სტროფში:
,,ტარიელ მოტკბა ღმრთისავე მსგავსად იგ წარმართულია''.
საგულისხმოა ფრიდონის სიტყვები, რომლითაც
იგი ტარიელს მიმართავს: ,,შენთვის ასრე მომსურდების წყაროსათვის ვით ირემსა''. ეს მხატვრული
ხერხი გამეორებაა ფსალმუნის შემდეგი მუხლისა: ,,ვითარცა სახედ სურინ ირემსა წყაროთა
მიმართ წყლისათა, ეგრე სურინ სულსა ჩემსა შენდამი, ღმერთო''. ბიბლიაში ირემი ალეგორიულად
ღვთის მაძიებელი სულია, წყარო კი – ღმერთი.
ქართული ეროვნული ცნობიერება ზედმიწევნით
შეესაბამებოდა ქრისტეს ქვეყნიური მებრძოლი ეკლესიის სულს.
,,ვეფხისტყაოსნის'' გმირები თავისი მიზნის
მისაღწევად განუწყვეტლივ იბრძვიან. ისინი ებრძვიან ბოროტების ბნელ საუფლოს. ტარიელი
ებრძვის ხატაეთს.
ტარიელის ლაშქრობა ხატაეთში უნდა გავიგოთ
არა როგორც პოლიტიკური დაპყრობითი ომი, არამედ, როგორც ღვთაებრივი მზიური ძალების ბრძოლა
ბნელეთის დასამორჩილებლად.
ნესტანის დაკარგვასთან ერთად ტარიელი ჰკარგავს
სულიერ სამშობლოს – ინდოეთს და მკვიდრდება ,,უგემურ'', ,,მქის'' ქვეყანაში და ეძებს
სატრფოს (ღმერთს). ტარიელი გაეცალა რა ნეგატიურ ძალებს, დამკვიდრდა კლდეებში ადამიანთაგან
მოშორებით, მხეცთა შორის. მაგრამ განდეგილური ყოფა, ასკეტიზმი, იწვევს ცხოვრებისაგან
უკიდურესი მოწყვეტის საფრთხეს, სოფლისაგან გაუცხოებას. სწორედ ამ საფრთხეზე მიუთითებს
ავთანდილი ტარიელს, როდესაც აფრთხილებს:
,,ბრძენი ხარ და გამორჩევა არა იცი ბრძენთა
თქმულებ,
მინდორს სტირ და მხეცთა ახლავ, რას წადილსა
აისრულებ?
ვისთვის ჰკვდები, ვერ მიჰხვდები, თუ სოფელსა
მოიძულებ.
თავსა მრთელსა რად შეიკრავ? წყლულსა ახლად
რად იწყლულებ?''
უკიდურესი განდგომა, სოფლის მოძულება, თვით
იმ უზენაეს მიზანსაც აშორებს ადამიანს, რომლისკენაც იგი მიილტვის (ე.ი. ღმერთს). უზენაეს
ღვთაებასთან ზიარება შესაძლებელია არა ამქვეყნიური ცხოვრების უარყოფით, არამედ მისი
განღმრთობით ფილოსოფოსთა იდეების პრაქტიკული აღსრულებით.
რუსთაველის პოეტურ მეტყველებაში მნიშვნელოვანი
ადგილი უჭირავს უზენაესის (ღვთაების) გამოხატვის თემას: ,,ქრისტიანულ'' (საღვთო) წიგნებში
ღმერთის სახელი ყოველმხრივ არის განხილული.
პოემაში მრავალფეროვანი ვარიაციებით გვხვდება
სინათლის – ნათლის სახება, რომელიც ღვთაების ბრწყინვალების გამოსახატავად სჭირდება
ავტორს. მზე ღვთის ხატია, რომელთანაც მიახლოება ისევე არ იქნება, როგორც ღვთაებასთან.
მას ისეთივე ლოცვით მიმართავენ, როგორც ღვთაებას.
,,აჰა, მზეო, გეაჯები შენ, უმძლესთა მძლეთა
მძლესა
ვინ მდაბალთა გაამაღლებ, მეფობასა მისცემ
სვესა
მე ნუ გამყრი საყვარელსა, ნუ შემიცვლი ღამედ
დღესა''.
პოეტს ღვთაებასთან მიმართებაში ეპითეტი
,,მზიანი ღამე'' მოჰყავს. აღნიშნული ადგილი განმარტა თეიმურაზ ბაგრატიონმა: ,,იტყვის,
ჰე მზეო, ვინ ხატად გთქვის მზიანისა ღამისა'' – ღმერთი არის მზე დაუბადებელი და უნივთო,
ნათელი, ხატი და სახე არს მზიანისა ღამისად, ესე იგი განმანათლებელი არს ღამისა, ე.ი.
ღამე უმეცრებას ნიშნავს და მზე ნათელსა ცნობისა ღმრთისასა. ღამე მიუწთომელობა არს ღმრთისა
და მზიანი ღამე ის არის, რაოდენ შესაძლებელ არს კაცისა გონებისაგან ვიცნობდეთ და აღვიარებდეთ
ღმერთსა, როგორათაც იოანე მოციქული, ღმრთის მეტყველი და მახარებელი, იტყვის სახარების
პირველ თავში – ნათელი ბნელთა შინა სჩანს, ესე იგი გონება კაცისა თუმცა ღმერთს ვერ
მისწვდება ბუნებითა და არსებით, რომ ესრეთ იცნას, როგორათაც სხვა ადვილად საცნობი საგნები...''
,,იტყვის: ,,ჰე, მზეო, ვინ ხატად გთქვეს მზიანისა
ღამისად,
ერთ-არსებისა ერთისა, მის უჟამოსა ჟამისად''.
რუსთაველის ,,მზიანი ღამე'' ადამიანური ცოდნისა
და არცოდნის ერთობლიობაა ღვთაების შესახებ.
,,ვეფხისტყაოსანში'' უხვად არის პარალელები
სამოთხის ღვთიური ნეტარებით აღსავსე ყოფასა და უწინდელი გრძნობის, საწუთროს დუხჭირ
ყოფას შორის, რომელიც წილად ხვდა კაცობრიობას ცოდვით დაცემის შემდეგ.
სოფლის სამდურავი, ბოროტების ამ საუფლოსადმი შეუგუებლობა, ლაიტმოტივად გასდევს პოემას.
იგი გამოწვეულია სამოთხის ღვთიური ყოფისაგან მოწყვეტის შეგნებით, რასაც პოეტი ტრაგიკულად
განიცდის:
,,ვა, საწუთროო, სიცრუით თავი სატანას ადარე!
შენი ვერავინ ვერა სცნას, შენი სიმუხთლე სადა-რე;
პირი მზისაებრ საჩინო სად უჩინო ჰყავ, სად
არე?
მით ვხედავ ბოლოდ სოფელსა, ოხრად სჩანს ყოვლი
სად არე!''
,,მზისებრ საჩინო პირი'' ღვთის პირია, რომელიც
პოემაში დაკარგული ნესტან-დარეჯანითაა სიმბოლიზებული:
,,ვა, სოფელო, რაშიგან ხარ, რას გვაბრუნებ,
რა ზნე გჭირსა!
ყოვლი შენი მინდობილი ნიადაგმცა ჩემებრ ტირსა!
სად წაიყვან სადაურსა, სად აღუფხვრი სადათ
ძირსა?!
მაგრამ ღმერთი არ გასწირავს კაცსა შენგან
განაწირსა''.
აღნიშნულ სტროფში ასახული ცრუ და მუხთალი
სოფელი არ შეესაბამება კეთილი ღმერთის მიერ შექმნილ ქვეყანას. ღმერთმა ხომ რაც შექმნა,
ყველაფერი სიყვარულით შექმნა, მაგრამ სცოდა ადამიანმა, ,,ამაოებასა დაემორჩილა დაბადებული''.
,,იწრო შეიქმნა ბჭე და გასაჭირ გზა, რომელი მიიყვანს ცხოვრებასა''.
ამ ქვეყნად არსი მხოლოდ სიკეთეს აქვს, რადგან
ის იბადება მარადიული ღვთისაგან. ის არის თავად ღვთაება. ბოროტება ღმერთს არ შეუქმნია
,,და ბოროტსა არ დაბადებს'', ამიტომ მას არსი არა აქვს. სიკეთე მარადიულია, ხოლო ბოროტება
დროში შეზღუდულია. სიკეთე ყოველთვის დაამარცხებს მცირე ხნით აღზევებულ ბოროტებას –
ეს გარდაუვალია.
სიკეთის გარდაუვალი გამარჯვების რწმენა პირდაპირ
გამომდინარეობს ქრისტიანული სარწმუნოებიდან, სიკეთის გამარჯვება ბოროტებაზე ღვთაებრივი
ნებითა და ბედისწერითაც გარდაუვალია. ყოველივე, რაც კი ხდება, უფლის ნებით ხდება.
,,ვეფხისტყაოსანი'' ქართული ეთიკისა და ესთეტიკის
ქვაკუთხედია. ეს წიგნი ქართველი ერის ბედისწერაა.
ზვიად გამსახურდიას ,,ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველების''
მიხედვით მასალა მოამზადა
ქ. ფალავანდიშვილმა
|