ლექსები ციკლიდან: მეფეთა წიგნი ქუჯისა ეგრისისთავს, ბრძენკაც ქუჯის, მკლავიც ერჩის, თვალიც უჭრის, მის ზეობას ხინჯი არ ჭირს, არც სამთავროს არა უჭირს. მაშ რად უხმობს გარეთ ღამე, ღამისტეხად განა რა რჯის, ან რა სადარდელის გამო დასდგომია ჟამი განსჯის. ქუჯის ფიქრი ცას ფენია ხვიჩა-ხვიჩა მურიცხებად, იწრო ქაშანს თუთარჩელა უნათებს და მიუძღვება. ეულ ღრუბელს მთვარის ქანდა ვერცხლად შემოუმაქმანდა, კრიამპოზე შედგა ქუჯი, გარამს ძირი არ უჩანდა… და გაბრწყინდა თითქოს უნჯი, გული იჩქით შეუქანდა, ათასწლეულს განსჭვრეტს ახლა გონი მისი გამჭრიახი, ამგვარ საქმეს არ უხდება ფორიაქი და კრიახი. შთამომავალს თუ საძირკველს განუმზადებს საიმედოს, ერთობისთვის, პირველყოვლის, ტახტი უნდა გაიმეტოს. ამერსა და იმერს შუა უნდა გადოს ამით ხიდი და მგლის მოდგმის ყველა მთავარს თვით აჩვენოს მაგალითი. ქედმაღლობით ეგზომ ფუჭით, სიყოყოჩით ამაოთი, ვერ გახდება მოდგმა ქუჯის მტერთა მომრე და მაოტი. ამ ერთობით შეადუღა კოლხ-იბერთა დიდი მიწა და ჭაბუკი ფარნავაზი მცხეთა-ქალაქს განამტკიცა. მისი სისხლის ერთი წვეთი ჩვენს ძარღვებში კიდევ თუა, თუ შემოგვრჩა მისი სული, მისი ფხა და მისი ჭკუა, ხელისგულზე დავისვენოთ ოჯალეშით სავსე თასი, სიამაყით გავიხსენოთ საარაკო ღვაწლის ფასი ერთიანი საქართველოს ზნეკეთილი პირველბურჯის, ცას ავხედოთ და ავძახოთ – ქუჯის გაუმარჯოს! ქუჯის! ფარსმან მეფისა ერთხელ, ოდეს სათარეშოდ მოგვაკითხა მტერთა დასმა, წუწკი ურდოს შესამუსრად ქუდზე კაცი აღიკაზმა. ტრიამელზე აბანაკა უთვალავი სპაი სპარსმან. უზანგებზე შემართული ჯარს მიმართავს მეფე ფარსმან: - ლომნო ჩემნო, ერთი გახეთ ამ დასეტყვილ ცხვართა ფარას აღსასრულის საპოვნელად რა მანძილი დაუფარავს! ატორტმანდა სპა იბერთა, შესარკენად მოიმართა, შორით უწევს კვესა თვალთა ჟინმორეულ მეომართა. თვალუწვდენი მტრის ბანაკი ღიმილსა ჰგვრის იბერიონს: - პართის ჯარი, თუნდ ათმაგი, რაგვარ უნდა მოგვერიოს? დავლურისთვის ემზადება ორთავე ფრთის სპასალარი, დაფეთებულ გადამთიელს რომ არ დარჩეს წასავალი. მეწინავეც თავს იოკებს და ძლივასღა ბორკავს ჰუნეს, იერიშის მოლოდინში გული რისხვით უბაგუნებს. ბორგავს რაზმი და გუგუნებს, ვიდრე ომში გაილაღებს, აჟღარუნებს ლაბარუმებს, აბრიალებს ბაირაღებს. ბრაზი ემატება ხმაში ღოროტოტო-ქანარასა. შეატოტა მეფემ რაში, შეუმზადა კამარასა. სპერიმურზე დასცეს დრაში, დაიქუხეს: - ჰკა მაგასა! ჰაი გიდი! ამ ჩვენს დროში რას იხილავ დამაგვარსა… ჩემი ერის შვენიერი ხატი არის მეფე ფარსმან. რა ამაგი დაგვდო კაცმან, ვერ ჯეროვნად დანაფასმან, რა ომები გარდიხადა უშიშმან და ბუმბერაზმან, ვერ თქვას მისი ღირსი აზმა ოქროპირმან ბარე ასმან. საქმე მისი საოცარი სილაღეა ჩემი გენის, აწმყოსა და მომავალში მარგი კიდევ რაოდენის. იბერთათვის იმსიფართის გზასავალი გაუკვალავს, ორიათას წელს გამოღმა არ ასვენებს ფიქრს და კალამს. მისი სიმხნე გამოვიხმე, რაიც ალბათ მომცემს ძალას, იმდაგვარი საქებარი ლექსი ვუმკო მტერთა მრეტებს, ქართველი რომ ერთ პატარა სადღეგრძელოდ დაიბედებს. ვახტანგისა იყო ერთი ხულგო სპარსი, ვინმე ვარან-ხვასრო-თანგი, სპარსელთაგან მიენიჭა საქართველოს მეფის რანგი, თუმცა, მალე, ამ მგელკაცის თვით იგემეს ბასრი ჭანგი. ასეთია იბერიის კურთხეული მიწის ბანგი. * * * მეფე დადგა და რა მეფე მზე-ჭაბუკი გორგასალი, გულხარბი და მაშუღარი რაოდენი მოსრა სპანი, საარაკო შუბოსანი, მახვილოსან-მოისარი, გული მისი რკინის არი, ფარი მისი ვიგრის არი, მის ნაკრავზე მტერს გაუდის ბარგანი და გირგისალი, ერთის დაყივლებით ძალუძს მომხდურისთვის ზაფრის დახლა, ვერასოდეს ვერვინ ნახოს გორგასლიან დროშის დახრა. ციდან ჩამოესმა რეკა, აიხედა წამით მაღლა, აჩხაბერი მოირგო და მგლისავ სული ჩაისახლა, გადასძახა ჯარს ხმამაღლა, ნუგეშინი განუახლა – რჯულისა და მამულისთვის არა ხამსო ომში დაღლა. ვანახოთო მოთარეშეს, რომ აქ ვეღარ იპარპაშებს!… რაზმი მისი თოროსანი ჩაიგუბებს ახლა ვაშას, პირზე პერი ადგათ რაშებს, ლაგამს ხრავენ, ღრეჯენ ლაშებს, ჟრჟოლა უვლის ყველას ტანში, მუხლი ავად უთამაშებს… * * * თითო კურცხლით მოვეფეროთ დანატოვარს ვახტანგისა, ვჭექოთ მრავალჟამიერი ამ მთისა და ამ ბარისა, ქედებისა თინთიკისა და ნისლისა ქარქარისა, ყაყაჩოთი წალეკილი ძოწეულა ველისაო, ტინებისა მავისაო, ჩაბარუხის ჩქერისაო, აფეისა ჭალისაო, იაკამი მთვარისაო, სამშობლოსი შენის, ვეჟო, ჩინის ორთავ თვალისაო… * * * უფლის ნება იყო მართლა ვახტანგ მეფის მოვლინება, მძიმე ჯვარი დაენათლა და იობის მოთმინება, არ ეღირსა ამა სოფლად დადგომა და მოსვენება, მუმლი, მუხას შესეული, სად აცდიდა, რომც ენება… უღლით ქედი გადიყვლიფა და ბოლომდე გაიხარჯა. ამიტომაც მისი ომი, მისი ლოცვა, მისი გარჯა, ქართველთათვის საუკუნო წესადა და ვალად დარჩა – რომ ნაღვაწი გორგასლისა ხატად გვედგეს მარადისად, რომ ლეკვები ალგეთისა ვზარდოთ ღირსად მამულისად, გული ჩვენი – ხარკად მისად და თბილისი – ტახტად მისად, ეს პატარა მოფერებაც ალალ მეფე ვახტანგისად. თამარისა ცხრა კუთხივ მიაქვთ ცხრა ოქროს კუბო და რომელშია ნეშტი თამარის, არც ვინმემ უწყის, რამეთუ კვალიც ვერ უნდა ჰპოვონ მისი სამარის. ერთ რამედა ღირს ცქერა ამალის, ბრძოლებში მახვილნათამამარის, თავდადებულის, გმირის და ქველის, და თუმცა სული ტკბილი რამ არის, დღეს ყველა მათგანს სიკვდილი ელის… მზადაა მისი მსახვრალი ცელი, რომ ეს საფლავი არვის ახსოვდეს, სიკვდილი არის უებრო მცველი, რათა ვერავინ და ვერასოდეს ვერ შეძლოს პოვნა მეფე თამარის. სვიმონ მეფისა ვინ არ იცის ამბავი ციხე ალამუთისა, ტინზე შემონადგამი მტაცებელის ბუდისა. აქ დაირწა პირველად ჰაშიშინთა აკვანი, ზარსა სცემდა ჯვაროსანთ საბაჰის ძის ზაკვანი. სად არ გაიელვებდა გესლით გამონაკვები ავბედითად მკვესარი მათი აკინაკები. ციხის ყრუ ტალანებში დაძრწოდა და ბორგავდა სული ნასირ ხოსროვის, მგოსნის და ღრიანკალის, მოძღვრის ცბიერ მულიდთა, შიშით შეუბორკავთა, აღმა-დაღმა მთესველთა ზაფრისა და კანკალის. ფუთფუთებდა ბუნაგი, სიკვდილის საყუდელი, სანამ ხანმა ჰულაგუმ არ ულეწა ზღუდენი. მაგრამ მოდი ამ ციხეს სულ სხვა თვალით შეხედე, დაივიწყე ერცახეს მულიდი და შახიდი, რადგან სწორედ აქ არი სვიმონ მეფის საკანი, ამ კედლებს ბინადარი არ ჰყოლია მაგვანი. უკვე მეცხრე წელია შაჰი ვერ შეელია, მოძმეთაგან გაყიდულს ჭაღარაც შეერია, თუმცა, მიუხედავად ორგულობის, ღალატის, სამშობლოს დაჰფარფატებს მისი ფიქრი მარადის. გარნა, ოდეს გაცხადდა სპარსის უილაჯობა, ოდეს ყველგან ოსმალომ დაჯაბნა და აჯობა, გაიხსენეს ლომგული, ალამუთს დახუნდული, უმალ ააღრჭიალეს ჟანგიანი ურდული. თურმე ნიჭი ხალასი არც მათ თვალში ხუნდება, განუხვნიათ საკანი, აუხსნიათ ხუნდები, სამშობლოში სვიმონი თეთრი რაშით ბრუნდება, მტრის საკაფად ნაწაფი მკლავი არ უდუნდება. ჩვენი ბედის ბორბალიც წაღმა ამობრუნდება, ქიტა აღიღინდება, გუთანს მიუბრუნდება, მარცვალი გაღვივდება, კერა გაღუღუნდება, კომლი ამოდინდება, ქვევრი აჩქაფუნდება, გადირწევა აკვანი, დროშა შეიკერება, კიდევ ბევრი მამაცი ხმალი გაიკვერება, კიდევ ერთი ლამაზი გვერდი დაიწერება, ხოლო სვიმონს ქართველი მარად მიეფერება. თუ ამ ლექსით ახსენებთ, ვიამაყებ ჩემი სვით. გულშიც თუ გაგიარათ, სადღეგრძელოდ შემისვით. სოლომონისა თენდება, ზამთრის ზოზინა წკვარამს არ ეჩქარება კალთის აკრეფა, თუმც რიბირაბო ცისკიდურს ჰპარავს, ცისკრის ვარსკვლავიც მალე ჩაქრება. სოლომონ მეფის ოქროსფერ კარავს სულგანაბული გასცქერს ოკრიბა, მეფე განზრახვას აღარა ფარავს, კომლიდან კაცი ხრესილს მოკრიბა, რომ დღეს გველეშაპს, ხალხით მოვაჭრეს, სამიდღემჩიოდ კლანჭი მოაჭრას. * * * პაპუნა სარდალს, ომში სარიდალს, გამთენიისას ნიშანი მისცეს – შეუკრიათო ყველა ბილიკი აგიაშვილს და ლორთქიფანიძეს. ფოთს მიქელაძე შემოდგომია, ფიცისკაცები – აია-ქალაქს, ვისაც საერთოდ არ უომია, დღეს ერთი ხუთზე მოსინჯავს ძალას. ღვინით დალოცა მეფემ ლაშქარი და მოაფრინდა უწუმ უნაგირს, შეუძახა და ხალხი აშალა ამოსაძირკვად აფთრის ბუნაგის. მიდი სოლომონ, კაცო-არაკო, სიამაყეო მარად ქართველის, მწეო და ბურჯო ჩვენი ღირსების, ოსმალოთაგან ვერგანათელის. სამშობლოს შენსას დღეს კიდევ ერთი საბედისწერო გამოცდა ელის, იშიშვლე ხმალი, ახსენე ღმერთი გადასარჩენად ქართული გენის. უნდა აღკვეთოს სირცხვილი ერის შეუპოვარმა შენმა ბრძოლამან, მიდი, ჭირიმე მაგ გულისძგერის, მიდი სოლომონ. * * * მტრისკენ გაიჭრა რახსი ტაიჭი, ავად უღელავს ბაბრი ფაფარი, - ქეჰაიაუუ! რახტი დაიჭი, ახლა იწყება მძაფრი ზღაპარი… საიერიშოს უკრავს საყვირი, მტევებარებმა შეუწყეს ვაშა, შეათამაშა მეფემ მახვილი, უთავოდ დარჩა ბედკრული ფაშა. ომი გახურდა, იმატა ბრაზმა, ქება და აზმა აფხაზ ვაჟკაცებს, სამურზაყანოს ლომგული რაზმი დამხვდურს პირველი შეაბარბაცებს. თვით ხუტუნიამ ცხენი გაქაფა, რვალად იქცია ბებერი ძვალი, გაღმა-გამოღმა მტერი გაკაფა, ბოლოს თავადაც დახუჭა თვალი. ეს გაელვება მამულს დაშვენდა, გმირო მოხუცო, დიდება შენდა. მტარვალი ჭარბი, ხარბი და ურჩი უკანდახევას ჯერ არ აპირებს, გარნა ბრძოლაში ავია გურჯი და ბოლოს მაინც გაინაპირებს. თითქოს შველა რომ აღარსად არი, ისმის გრუხუნი მეხის სადარი, ეს ურახუნე ბრეგვაძე არის, წიფლის წვეროზე გასულა ლამის: - მოგვეშველაო დიდძალი ჯარი, იმარჯვა მეფემ, წახდა თათარი. დაფრთხა ოსმალო, შედრკა და იმწამს გურულთა გუნდი ჯიქურ მიჯარდა, ისმის კივილი იანიჩართა, დაოთხილები პოტნიან მიწას. იმათ კვალდაკვალ გრგვინავს ოტია, ჭოლაური ხმლით მარყუჟებს ხლართავს, მისი მხედრობა მტრის მაოტია და აგვირგვინებს ამ საქმეს მართალს… * * * ქვეყნიერებას ქართველი ერი შემორჩენია ნიჭად და წამლად, ხმალზე შეგვადნა ურიცხვი მტერი, იმპერიები განქარდა კვამლად. ჩვენებური კი, ტრფიალი ლხენის, ერთგული თავის ჯიშის და რწმენის, იმასვე როკავს, იმასვე მღერის, უძლებს ჟამთასვლას, მიწყივ არეულს, კვლავაც დაიცავს მშობლიურ კერას და მოინელებს კიდევ ბარე ორს. * * * ერს უწინამძღვრა, მტერზედ აღლესილს, ჭაბუკმან, საქმით დევისტოლამან, ასეთი ომი გარდახდა ხრესილს. ასეთი ლომი გვყავდა სოლომონ. | 
